BİZANS TARİHİ

Yaklaşık bin asırdan fazla süren Bizans İmparatorluğunun tarihsel dönemlerini belirlemek için pek çok yöntem kullanılmış olsa da Bizans Devletini yöneten hanedanlara göre dönemleme yapılması en yaygın kullanılan yöntemdir.

Kronolojik ya da klasik yaklaşıma göre Bizans imparatorluğu tarihi üç ana döneme ayrılır.

Bunlar 284 - 717 yılları arasında erken Bizans dönemi, 717 - 1204 yılları arasında orta Bizans dönemi ve 1204 - 1461 yılları arasındaki geç Bizans dönemidir. Dolayısıyla 284 – 717 yıllarını içerisine alan 3.-7. yüzyıllar Geç Roma ve/ya Erken Bizans Dönemi olarak adlandırılır.

Bizans Devletine 4. yüzyılda komşu olanlar, Sasaniler, Gotlar, Hunlar ve Ostrogotlardır. Emeviler, Bizans İmparatorluğu’na 7. yüzyılda komşu olmuşlardır.

İmparatorluğun batı komşularından birisi sayılan Venedikliler 9. yüzyıla kadar Bizans topraklarının içerisindeydiler.

Paleologos Hanedanlığı 1261 - 1453 yılları arasında varlık göstermiştir.

İsa'nın, Tanrı'nın özünün ve doğasının aynı olduğunu iddia eden görüşünü savunanlar monofizitlerdir.

Bizans İmparatorluğu olarak adlandırılan devlet Roma İmparatorluğu’nun bir devamıdır. Ancak Bizans’ın Roma’dan ne zaman ayrıldığı konusu tartışmalıdır. Bununla birlikte pek çok tarihçi Bizans İmparatorluğunun başlangıcını İstanbul’un 324 yılında inşa edilmeye başlamasıyla almaya ve 1453 yılında İstanbul’un Türkler tarafından fethiyle bitirmeye eğimlidir.

İslam Dünyası’nda ise Romalılar için Rûm kelimesinin kullanımına Kuran-ı Kerim’de rastlanır. Rum suresinin ikinci ayetinde Rum sözcüğü geçer ve sureye adını verir.

Bizans Devleti’ni Roma İmparatorluğu’ndan ayıran genel özellikleri vardır. Bu özellikleri yeni Roma olarak anılan İstanbul şehri, Hıristiyanlığın resmî din olarak kabul edilmesi, antik Yunan kültürünün bazı değerlerine sahip çıkılması ve 7. yüzyıldan sonra Latinlikten uzaklaşma manasına gelen delatinizasyon politikasının izlenmesine rağmen Roma devlet geleneğinin sürdürülmesidir.

İlki 325 yılında ve yedincisi İznik’te gerçekleştirilen konsillerde Hıristiyan dünyasının geniş bir katılımı ile ortak ilkeler belirlendi. Bu konsillerin siyasi ve dini olmak üzere iki temel amacı vardır. Siyasi algılayışa göre Bizans imparatoru, Tanrı’nın yeryüzündeki krallığını onun adına yöneten kişiydi. Yetkisi, Tanrı tarafından verilmişti. Ortodoks bakış açısına göre yeryüzünde tek bir krallık olabilirdi. Bundan dolayı da Hıristiyanlığın tek bir doğru yorumu olabilirdi. Bu tek doğru yorumu da kilise yapmalıydı. İmparatorun gözetiminde kilisenin yaptığı yoruma doğru yorum manasında Ortodoksluk denildi.

Dioklitianos döneminde (284-305) dört başlı yönetim denilen tetrarhia sistemine geçildiğinde Roma şehri önemini yitirmeye başladı. İmparatorluğun merkezi Diokletianos zamanında İzmit’e nakledildi.

Tarihçilerin bir kısmı Bizans’ın başlangıç tarihi olarak Dioklitianos’un 284 yılında tahta çıkmasını, 324 yılında İstanbul’un inşasına başlanmasını, 330 yılında İstanbul’un resmi başkent olarak ilan edilmesini, 395 yılında imparatorluğun Doğu ve Batı Roma olarak ikiye ayrılmasını ya da 476 yılında Roma şehrinin Cermenler tarafından ele geçirilmesini kabul ederler. Bu tarihleri kabul etmeyen Bizantinistlere de rastlanır. Onlara göre 7. yüzyıldan önceki tarih Roma devletinin tarihidir ve bu dönem ancak protobizans yani Bizans öncesi olarak adlandırılabilir. Bundan dolayı onlar için Heraklios’un 610 yılında tahta çıkışı ya da 711 yılında III Leon’un imparator olması olayı Bizans’ın başlangıç noktası olarak kabul edilebilir. Bizans devletinin başlangıç noktasıyla ilgili enteresan bir görüş de 1204 yılı olduğudur. Çünkü 1204 yılında gerçekleşen Haçlı seferiyle Roma devleti yıkılmış ve bu olayın ortaya çıkarttığı İznik devleti ve onun 1261 yılında İstanbul’u ele geçirerek şehri tekrar başkent haline getirmesi Bizans’ın başlangıç noktasıdır.

Bu tasnife göre Bizans imparatorluğu 5 döneme ayrılır. Bunlar geç Roma imparatorluğu dönemi, karanlık çağ dönemi, gelişme dönemi, Batılılaşma ve İznik imparatorluğu dönemi ile Boğazlar imparatorluğu dönemleridir.

Varang kelimesi 11. yüzyılın sonundan itibaren Bizans’ın ordusunda yer alan Vikingliler ve kuzeyden gelenler için kullanılmıştır. Varang kelimesi aynı zamanda yine Bizans ordusunda görev yapan Anglo - Saksonları da ifade etmektedir.

Komşuları arasında Farsça konuşan halklar, Cermen dili konuşan halklar, Türkçe konuşan halklar, Arapça konuşan halklar ve Slavca konuşan halkların Bizans ile daha çok temas halinde olduğunu söyleyebiliriz. Bunların dışında Bizans’ın İskandinav ile Venedik ve Ceneviz gibi Latin halklarla da temasları olmuştur.

Bizans devleti tarafından dünyanın öteki gözü sayılan Pers dünyasında Sasani hanedanı tarafından 224 - 651 yılları arasında kurulmuş olan devlet Sasaniler olarak bilinir. Gotlar, Vizigotlar, Ostrogotlar, Vandallar, Lombardlar, Franklar, Normanlar, Venedik ve Ceneviz Bizans’ın batı dünyasından komşularıdır. Fakat bugünkü İran coğrafyasında kurulan Sasaniler Bizans’ın doğu kanadından komşusudur.

Bizans İmparatorluğu olarak adlandırılan devlet Roma İmparatorluğu’nun bir devamıdır. Ancak Bizans’ın Roma’dan ne zaman ayrıldığı konusu tartışmalıdır.

Roma’nın devamı olarak algıladıkları için kendilerini Romi yani Romalı olarak görüyorlardı. İstanbul şehrinin 330 yılında inşa edildiği şimdiki Sarayburnu civarında bulunan eski Antik Yunan kolonisi Bizantion olarak adlandırılıyordu. Çok sık olmamakla birlikte devletin başkenti İstanbul içinde zaman zaman Bizantion tabiri kullanılıyordu. İstanbul’da yaşayanlar da yine nadir olmakla birlikte İstanbullu manasında Bizantios olarak ifade edilebiliyordu. Dolayısıyla Bizans tabiri sadece coğrafi bir bölgeyi işaret etmek ve İstanbul’da yaşayanları göstermek için kullanılmış bir tabirdir.

Tarihçiler, Roma dedikleri zaman M.Ö. 7. yüzyılda Roma şehri ve çevresinde kurulan devlet akla geliyordu. Batı Roma daha çok Roma’nın devamı olarak algılanıyordu. 7. yüzyıldan itibaren Roma ve Batı Roma İmparatorluğu’ndan pek çok şey taşımakla birlikte kendine özgü bir sistem oluşturan Doğu Roma İmparatorluğu’nun diğerleriyle karışmaması için 16. yüzyıldan itibaren Bizans tabiri kullanılmaya başladı.

Bizans Devleti 6. yüzyıldan sonra Roma geleneklerinden uzaklaşarak kendine ait değerler oluşturmaya başlamıştır. Bununla birlikte imparatorluğun siyasi düşüncesi, devlet organizasyonu, idari kurumlar, mali teşkilat, diplomasi, ordu ve hukuk alanında Roma’nın etkisi azalarak da olsa imparatorluğun sonuna kadar devam etmiştir.