BİZANS VE KUZEYLİ TÜRK KOMŞULARI (4 - 14.YÜZYIL)

Ortaçağ Türk tarihinin en önemli kaynak gruplarından birini Bizans tarihi eserleri oluşturur. Çünkü 4. yüzyılın sonundan itibaren Türklerin Bizans İmparatorluğu ile ilişkileri olmuş ve bu münasebetler Bizans Devleti’nin ortadan kalktığı 15. yüzyıla kadar Bizans tarihi kayıtlarına yansımıştır. Yaklaşık 11 asır boyunca Bizans kaynakları bu Türkleri, Hun, Göktürk, Avar, Bulgar, Ogur, On Ogur, Sarı Ogur, Utrigur, Kutrigur, Hazar, Peçenek, Oğuz/Uz, Kıpçak/Kuman, Tatar, Selçuklu ve Osmanlı adları ile kaydetmiştir.

Altay Dağlarından doğan İrtiş ırmağı ile Moldova üzerinden Karadeniz’e dökülen Dinyester ırmakları arasındaki bölgeye Deşt-i Kıpçak denilmiştir

Balamir’in soyundan gelen Uldız, Doğu Roma yani Bizans’ı daima baskı altında tutarken Batı Roma ile iyi münasebetler sürdürmek şeklindeki Hun dış siyasetinin esaslarını belirledi.

Margus: Günümüzde Sırbistan’da Castra Constantinia’nın karşısında Morava ve Tuna’nın birleştiği noktada bulunan kent.

Libra: 1 libra=327.45 gr

Göktürk yazıtlarında geçen Apurum kelimesinin Çinlilerin kullandığı Büyük Fulin tabiri ile aynı coğrafyaya işaret ettiği ve Bizans’ı ifade etmek için kullanıldığı bilinmektedir.

M.S. 552 yılında Bumin Kağanın Orta Asya’da Moğol asıllı Juan Juanları mağlup etmesi ile bağımsızlığını ilan eden Göktürkler, tarihte I. Göktürk Devleti olarak bilinen siyasi teşekküllerini kurmuş oldular.

557-805 yılları arasında Avrupa tarihinde önemli yeri olan Avarların menşei uzun süre tartışmalara neden olmuştur. Hala bir Türk kavmi olup olmadığı tartışılan bir konu olmasına rağmen son dönemde yapılan araştırmalar bunların Türk menşeli oldukları konusunu kuvvetlendirmektedir. Bizans tarihçisi Teofilaktos Simokates “Hakiki Avarlar” ve “Sahte Avarlar” diye iki Avar topluluğundan bahsetmektedir. “Sahte Avar” Türk kökenli olup Avrupa Avarları olarak adlandırılmaktadır. Bizans kaynaklarında “Hakiki Avar” olarak geçenler ise köken itibarıyla Moğol asıllı Juan-Juanlara dayanmakta ve Asya Avarları olarak bilinmektedir.

557-805 yılları arasında Avrupa tarihinde önemli yeri olan Avarların menşei uzun süre tartışmalara neden olmuştur. Hala bir Türk kavmi olup olmadığı tartışılan bir konu olmasına rağmen son dönemde yapılan araştırmalar bunların Türk menşeli oldukları konusunu kuvvetlendirmektedir. Bizans tarihçisi Teofilaktos Simokates “Hakiki Avarlar” ve “Sahte Avarlar” diye iki Avar topluluğundan bahsetmektedir. “Sahte Avar” Türk kökenli olup Avrupa Avarları olarak adlandırılmaktadır. Bizans kaynaklarında “Hakiki Avar” olarak geçenler ise köken itibarıyla Moğol asıllı Juan-Juanlara dayanmakta ve Asya Avarları olarak bilinmektedir.

Bizans, Kutrigurlara karşı Avarlardan istifade etme niyetindeydi. Bu elçilik münasebeti neticesinde Bizans, her yıl Avarlara bir miktar vergi ödemeyi kabul etti. Bunun karşılığında da Avarlar Bizans topraklarını düşman saldırılarından korumak için savaşmayı taahhüt ettiler.

Panonya: Balkan Yarımadasında Dalmaçya kıyılarından başlayarak Bosna Hersek, Slovenya, Sırbistan, Hırvatistan, Avusturya ve Macaristan’ın bulunduğu ülkelerin bir bölümünü kapsayan bölgenin adıdır.

“Bulgar” sözcüğü, Atilla’nın oğlu İrnek ile birlikte Orta Avrupa’yı terk edip doğuya gelen Hunların Karadeniz sahillerinde karşılaştıkları diğer bir Türk boyu olan Ogurlarla karışmaları neticesinde ortaya çıkmıştır.

“Bulgar” kelimesi Türkçe olup karışmak anlamına gelen bulgamak fiilinden türemiştir.

Patrikios: Bizans devlet geleneğinde imparator tarafından verilen en büyük yedinci unvandır. I. Konstantinos tarafından verilmeye başlanan bir şeref unvanıdır. Fildişi yazmalı bir tabletle beraber tevcih edilirdi. 8. yüzyıla kadar patrikios unvanı yüksek rütbeli memurlara, hadımlara ve yabancı devlet adamlarına verilmiştir.

Güney Besarabya: Besarabya, Prut ve Dinyester nehirleri arasında kalan günümüzdeki Moldova’nın adıdır. Ancak Güney Besarabya, Bizans kaynaklarında Onglos diye geçen, Türk literatüründe Bucak olarak bilinen ve ismi geçen iki ırmağın Karadeniz’le buluştuğu bölgenin adıdır.

Doğu Mözya: Bulgaristan ile Romanya arasında kalan Tuna nehrinin güneyinden Balkan Dağlarına kadar uzanan toprakların Roma dönemindeki adıdır. Türk literatüründe bu bölge için daha çok Deliorman-Dobruca tabiri kullanılır.

917 yılında Simeon komutasındaki Bulgarlar harekete geçerek Tesalya’da Aheloos nehri civarında imparatorluk ordusunu yenilgiye uğrattılar, hatta kaçan Bizans askerlerinin peşine düşerek İstanbul’a kadar geldiler. Bu arada İstanbul’daki otorite boşluğunu Romanos Lakapinos’un (920-944) “basileopator” unvanını alarak ve Bizans imparatoru olarak doldurması üzerine Simeon’un İstanbul’u ele geçirme ümitleri suya düşmüş oldu. Ancak savaşın neticesi olarak 919 yılında Simeon “Bulgarların ve Romalıların Çarı” unvanını almış, 920’de de Bulgar kilisesinin başına patrik unvanı verilmiştir. Simeon, 923’de Edirne’yi ele geçirdikten sonra 927’de İstanbul’a yapacağı seferin hazırlıkları sırasında ölmüştür.

1014 yılında 15000 askerden oluşan Bulgar ordusu, Bizans imparatoru II. Vasil (976-1025) tarafından büyük bir bozguna uğratılmıştır. Esir 15000 askerin her 100 kişiden 99’unun gözleri kör edilerek Bulgaristan’a gönderilmesi üzerine II. Vasil tarihte Bulgarkıran manasında Bulgaroktonos lakabıyla anılmıştır.

Klokotnitsa: Bulgaristan’ın güneyinde Haskova iline bağlı bir köy. Türkler tarafından Semihçe köyü olarak adlandırılmaktadır.

Megas Dük: Bizans Devletinin son dönemlerinde bu unvan deniz kuvvetlerinden sorumlu komutanlar için kullanılmıştır.