BİZANS TARİHİ - Deneme Sınavı - 44

Açıklamalarda verilen olayların hepsi II. Andronikos döneminde gerçekleşmiştir.

Hukuk tarihçileri arasında Roma ve Bizans hukuku dönemlerinin kesin çizgilerle ayrımı konusunda görüş birliği olmadığı görülür. Hukuk alanında Roma’dan Bizans’a geçişi daha iyi anlayabilmek ve değerlendirebilmek için Roma hukukunun tarihi dönemlerini hatırlamak gerekir. Roma hukuku uzmanlarına göre Roma hukuku: • Eski Hukuk Dönemi (MÖ. 753-MÖ. 150), • Klasik Öncesi Hukuk Dönemi (MÖ. 150-MÖ. 27), • Klasik Hukuk Dönemi (MÖ. 27-MS. 250), • Klasik Sonrası Hukuk Dönemi (MS. 250-MS. 527), • İustinianos Dönemi (MS. 527- MS. 565) olmak üzere beş ana döneme ayrılır. Roma hukuku uzmanlarının aksine, Bizantinistler ise İustinianos Dönemini Bizans hukuku dönemi içinde kabul ederek bu dönem için “Erken Bizans” dönemi ifadesini tercih ederler. Doğru cevap B’dir.

Hukukta kaynak, kral ve senato gibi hukuku oluşturan güçleri yani “yaratıcı kaynakları” ifade edebileceği gibi, hukukun ortaya çıktığı      ve yürürlükte olduğu zaman aldığı biçimi, yani “yürürlük kaynaklarını”da kastedebilir. Hukukun ortaya çıktığı ve yürürlükte olduğu zaman aldığı biçim hukukun “yürürlük kaynaklarını” oluşturur ve Roma’da siyasal dönemlere göre bunlar kanunlar (lex), praetor beyannameleri, senato kararları, imparator emirnameleri ve İustinianos döneminde Corpus Iuris Civilis’in bölümleridir. Doğru cevap A’dır.

Roma-Bizans hukukunun en önemli yürürlük kaynaklarından ve “Constitutiones principum” olarak adlandırılan imparator emirnameleri İlk İmparatorluk döneminde ortaya çıkmış olup ilk başlarda Edicta, Decreta, Rescripta, ve Mandata  olmak üzere dört farklı düzenleme biçimini kapsamaktaydı. Mandata’lar (Talimatlar), yasaların uygulanmasıyla ilgili olarak imparatorun memurlarına yönelik yazılı talimatlarıydı. Doğru cevap C’dir.

Grigorianos ve Ermogenianos, Roma İmparatorluğu’nun Geç döneminin en önemli hukukçularındandı. Ermogenianos MS. 293-295 yıllarında kendi adıyla anılan kanun derlemesini gerçekleştirmiştir. Bu çalışma Roma hukukuna yönelik ilk derleme girişimidir. Grigorianos kanun derlemesi ise MS.291 yılında yapılmıştır. Her iki kanun derlemesi de daha sonraki yıllarda yapılan Teodosios ve İustinianos derleme çalışmaları için temel kaynak olmuştur. Doğru cevap D’dir.

1204-1453 Yılları Arasındaki dönem içinde hukuk alanında yapılan derleme çalışmalarının niteliği de siyasi gelişmelere paralel bir seyir izlemekte ve önceki yüzyıllardaki düzeyin altında bulunmaktadır. En kayda değer çalışma Selanik yüksek yargıcı Konstantinos Armenopulos’un 1345 tarihli Proheiron Nomon (Yasalar Elkitabı) ya da diğer adıyla Eksavivlos adlı derlemesidir. Ekleriyle birlikte altı kitaptan oluşan bu derlemede medeni hukuk ve ceza hukukuna ait yasa metinleri sınıflandırılmıştır. Armenopulos, derleme sırasında önceki yıllarda yapılmış derlemelere ve yasalara dayanarak daha çok hukukun uygulayıcılarına yani yargıçlara hitap eden bir çalışma ortaya koymuştur. Eksavivlos, Osmanlı idaresi    döneminde özellikle kilise Mahkemeleri tarafından adalet dağıtılması sırasında çok geniş ölçüde yararlanılan bir hukuk kaynağı haline dönüşmesi nedeniyle önemlidir. Çok yaygın olması sonucu Yunanistan müstakil devlet olduktan sonra da en sık başvurulan yasa derlemesi olmuştur. Mahkemeler, bu derleme sayesinde resmen İustinianos mevzuatını uygulamışlar ve Eksavivlos Yunanistan’ın ilk Medeni Yasasını oluşturmuştur. Doğru cevap D’dir.

Bizans hukukunda yasa koyucu evliliğin şartlarını: a) Evlenme yaşını doldurmuş olmak (kızların 12, erkeklerin 14 yaşını doldurmuş olması gerekirdi) b)Evlenecek şahısların rızası, c) Yaşları küçükse kural olarak aile reisi olan babanın rızası, d) Yasa ile öngörülmüş olan şekli kuralları yerine getirmek, olarak belirlemiştir. Evlenmeye engel olan durumlara İustinianos Kanunnamelerinde, Bildirgeler’de (institutiones’da) yer verilmekte ve akrabalık (kan bağıyla ve evlenme sonucu oluşan akrabalık dâhil olmak üzere) evliliğe engel bir durum olarak gösterilmekte ve hangi dereceye kadar akrabaların kesinlikle evlenme akdi ifa edemeyecekleri düzenlenmektedir. Doğru cevap B’dir.

Bizans hukukunda anlaşmalı boşanma konusunda kilisenin etkisiyle eşlerin bu hakkına yasak getirilmiştir. Süreç içinde yasak yumuşatılsa da  10. yüzyıldan sonra yapılan düzenlemelerde anlaşarak boşanma konusunun Bizans hukuk yaşamında hiç yer almadığı görülür. Yasal nedenleri olmadan evliliği sonlandıran eş için ağır para cezası öngörülmekteydi. Eğer bunu yapan kadınsa   para cezası yanında yasalar onun manastıra kapatılmasını öngörüyordu, bu yaptırım daha sonra erkeği de kapsadı. Doğru cevap B’dir.

Eklogi Kanunnamesinde, suç türleri ve cezalar, olabildiğince kesin çizgilerle her bir eylem için ayrı ayrı belirlenmiş ve keyfiliğin             önüne geçilmeye çalışılmıştır. Bu çerçevede ölüm cezası, şehirde kasıtlı olarak çıkarılan yangın ve ölümle sonuçlanan soygun suçları dışında, başka cezalarla değiştirilmiştir. Yangına sebebiyet verenler yakılmak suretiyle ölüm cezasına çarptırılmaktaydı. Eklogi’nin getirdiği ceza sistemi izleyen yüzyıllarda büyük ölçüde muhafaza edilmiştir. Doğru cevap D’dir.

Sürgün cezası kasıtlı olmayan adam öldürme, ya da çocuk düşürtme gibi ağır sayılmayan suçlar için uygulanan bir cezadır. Roma’da iki tür sürgün cezası vardı. Daha hafif olan ve relegatio olarak adlandırılan sürgün cezası, hükümlünün belirli bir yerde zorunlu ikametini gerektiriyordu. Daha ağır olan deportatio ise, suçlunun malvarlığının müsaderesi ve vatandaşlık sıfatının kaybı sonucunu doğuruyordu. Erken Bizans döneminde, İustinianos Derlemesinde, her iki sürgün cezası da mevcuttu. Doğru cevap D’dir.

Bizans’ta egemen din olarak kendini kabul ettiren Hıristiyanlığın felsefesine ve insana olan yaklaşımına ters düşse de, kölelik kurumu imparatorluğun tarihi boyunca varlığını sürdürdü. Roma’dan Bizans’a geçiş sürecinde kölelerin hukuki durumunda da iyileşmeler görüldü. Manastır mülkleri içinde bulunan çiftliklerde de çok sayıda köle çalıştırılmaktaydı. 9. Yüzyıl başlarında yaşamış olan Aziz Teodoros Studitis, manastırların köle bulundurmalarını yasaklamıştı. 13. Yüzyılda ise Selanik Piskoposu Efstatios denetimi altında bulunan çok sayıda köleyi vasiyetle özgür bırakmıştır. Doğru cevap C’dir.

Augustus: Devleti yöneten hanedan içinde en kıdemli olan imparatorun kullandığı unvandır. Doğru cevap B’dir.

Bizans hukukunun kaynağı olan Roma’nın siyasal tarihi, devlet örgütü biçimlerine göre dört temel döneme ayrılır. Bunlar:

1) Krallık Dönemi (MÖ. 753-MÖ. 509),
2) Cumhuriyet (Consül’ler) Dönemi (MÖ. 509- MÖ. 27),
3) İlk İmparatorluk (Principatus) Dönemi (MÖ. 27- MS. 235/284),
4) İmparatorluk(Dominatus)Dönemi(MS.284-MS.476)’olarak tasnif edilir.

Roma-Bizans hukukunun en önemli yürürlük kaynaklarından ve “Constitutiones principum” olarak adlandırılan imparator emirnameleri İlk İmparatorluk (MÖ. 27- MS. 235/284) döneminde ortaya çıkmış olup ilk başlarda Edicta, Decreta, Rescripta, ve Mandata olmak üzere dört farklı düzenleme biçimini kapsamaktaydı.

Kilise hukukunun temel kaynakları arasına ilk başlarda yerel düzeyde daha sonra geniş katılımlı yapılan ve kilise ile ilgili konularda hukuki düzenlemeler içeren konsil (sinod) kararları ve kilise pederlerinin belli sorunlara çözüm amacıyla yazdıklarıda dâhil olmuş ve MS. 4. yüzyıl sonlarında bir “dini yasalar” (corpus canonum) bütünü oluşmaya başlamıştır.