BİZANS TARİHİ - Deneme Sınavı - 40

Yukarıda verilen ceza türlerinden  uzuv kesme, kırbaçlama, saç kesilmesi, sürgün bedensel cezalar kategorisinde yer alırken köleleştirme bedensel cezalar kategorisine girmemektedir.

Bizans sikkeleri esas olarak üç metalden basılmıştır: altın, gümüş ve bakır. Ancak 11. yüzyıldan itibaren ekonomik kriz dolayısıyla ayarı düşük altın “elektron” ve ayarı düşük gümüş “billon” sikkeler de yoğun olarak basılmıştır

Nomisma’nın ayarı ve kalitesi IV. Mihail (1034-1040) ile birlikte bozulmaya başlamıştır. VII. Mihail’in (1071-78) saray mensubu baş danışmanı Nikiforicis mali durumu düzeltebilmek için katı yaptırımları uygulamaya koymuştur. Bunların içinde İstanbul’un tahıl tedarikinin düzenlenmesi ve devalüasyon yer almaktadır.

VII. Mihail döneminde başlayan sikkenin ani değer kaybı III. Nikiforos (1078-1081) ve I. Aleksios (1081-1118) dönemlerinde de devam etmiştir.

Başlangıçta yaklaşık %98-95 saflıkta basılmış olan altın sikkelerin saflığında 11. yüzyılın ortalarından itibaren kayda değer bir düşüş gözlenmektedir.

“İmparatorun” karşılığı olarak aftokrator unvanı ortak imparator durumunda yaşça büyük olana verilen bir sıfat olarak kullanılmıştır. Doğru yanıt B’dir.

Patrikia zosti sadece kadınlara mahsus bir unvandı. İmparatoriçenin yakın arkadaşlarına veriliyordu. Bu paye kemer manasına gelen Zosti’nin hediye olarak tevcihinden sonra kullanılıyordu. Bu unvanı kullananlar arasında imparatorun kayınvalidesi de yer alıyordu. Kadınlara verilen patrikia zosti unvanı sadece hanedan mensuplarına veriliyordu. Doğru yanıt A’dır.

Silentiarios sarayın düzeninden ve sessizliğinden sorumlu olan kişiydi.

Mandator özel misyonlar için daha çok imparatorun özel ulağı ve elçisi olarak
görevlendirilen memurdur ve hem sivil görevliler için hem de yüksek askeri bir unvan olarak kullanılmıştır. 

Strator, ahırların ve atların bakımından sorumlu olan demektir.

Kandidatos unvanı beyaz uniforma giyen ve imparatorluk muhafızlığı yapan birimin üyeleri için kullanılmıştır.

Disipatos unvanı 9. yüzyıldan itibaren kullanılmıştır. 11. yüzyılda hâkimlere verilen bir unvan olarak karşımıza çıkar. Doğru yanıt B’dir.

Yaşları 5-9 arasında olan çocuklar isteğe bağlı olarak kiliselerde üç ya da dört yıl dini ağırlıklı ilköğretim eğitimi alıyorlardı. Ortaöğretime ise 10-12 yaşlarındaki çocuklar başlayabiliyor, Yunan dili ağırlıklı laik bir eğitime tabi tutuluyordu. Bu eğitimdeki amaç devlet kurumlarında görev almak ve sosyal statü elde edebilmekti. Yüksek öğretim ise ağırlıklı olarak İstanbul’da gerçekleştirilmiştir. Özellikle hukuk, felsefe, filoloji, ilahiyat ve tıp alanlarında yüksek öğretim okulları İstanbul’da açılmıştır. Bizans döneminde din faktörü eğitimin hedeflerini belirleyen bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır. Başlıca hedef Hıristiyan tebaaya, kiliseye ve devlete karşı olan görevlerini yerine getirmeyi mümkün kılacak bir donanımın kazandırılmasıdır. İlkokul eğitimini kilise üstlenmişti ve küçük yaştan itibaren çocuklara kutsal kitap öğretilerek dini bir eğitim verilmekteydi. Kilise, yetişme çağındaki çocuğun evde Hıristiyan anneden aile içi ilk eğitimi alarak ve kilise içinde faaliyet gösteren “kutsal yazı okullarında” yani ilkokullarda din adamları tarafından üç ya dört yıl süren bir eğitimin ardında dindar Hıristiyanlar olarak yetişeceğini umuyordu. Doğru yanıt D’dir.

Geçmişi Roma’ya dayanan dimoslar (lat.factio) ilk başlarda hipodromda at yarışları düzenlemek amacıyla kurulmuş olan ve günümüzdeki spor kulüplerine benzeyen, üyeleri ve liderleri olan halk örgütlenmeleriydi. Fanatik geniş halk yığınlarını peşlerinden sürüklemeleri nedeniyle faal oldukları dönemde çok büyük bir siyasi güç elde ettiler. İlk başlarda spor faaliyetleri dışında bir etkinlik içinde yer almayan Dimoslar süreç içinde siyasette farklı çizgileri temsil eden bir tür siyasi partiye dönüştüler. İmparatorların göz ardı edemeyeceği bir güç elde ettiler ve bu yönleriyle imparatorun mutlak gücünü sınırlandıran bir unsur oldular. Doğru yanıt E’dir.

İmparatorluk toprakları Dioklitianos tarafından il diyebileceğimiz 100 eparhia’ya (provinciae=il) bölünmüştü. Konstantinos bunların sayısını 120’ye çıkardı. Bu bölgeler, önce 12 daha sonra 15 diikisi’ye yani sancağa (dioecese=sancak) bölündü. Bu sancaklar (diikisi) da eyalet olarak nitelendirilebilecek 4 iparhia’ya (praefecturae pratetorio=eyalet) bağlandı. Temalar tamamen askeri nitelikte yönetim birimleri olup başlarında o askeri bölge için bütün askeri ve sivil otoriteyi elinde tutan sınırsız yetkileri olan sadece imparatora karşı sorumlu ve genellikle 3 ya da 4 yıllığına atanan bir general (stratigos) bulunuyordu. Özetle, sivil idarenin taşradaki en küçük yönetim birimi olan il’in (eparhia)’dır. Doğru yanıt D’dir.

Dimos’lar amblemlerinin renklerine göre Maviler (Veneti), Yeşiller (Prasini), Beyazlar (Lefki) ve Kırmızılar (Kokkini) olmak üzere dört gruba ayrılmaktaydılar. Bu gruplardan ilk ikisi diğerlerine göre çok daha etkiliydi. Veneti olarak adlandırılan Mavilerin taraftarları ya da üyeleri aristokrasiden, yeşillerin ise halktandı. Doğru yanıt A’dır.

Geceleri kent güvenliğinden sorumlu olan ve gece amiri manasında nikteparhoslar (praefectus vigilum) doğrudan yargılama yetkisine sahip olmasa da yetki devri ile yargılama yapabilmektedir. Şehir eparhosu, nikteparhos’un yardımıyla ceza davalarına da bakmaktadır. Doğru yanıt C’dir.

Mali konularda en üst düzeydeki memur, devlet maliyesinin en üst düzeydeki denetleyicisi olan “vasilikos sakellarios’tur.” Doğru yanıt E'dir.

İkonoklazm olarak adlandırılan tasvirkırıcılık hareketi süreç içinde manastırlara ve keşişlere yönelik bir harekete dönüştü. Keşişleri ve manastır hareketini hedef alan baskıda dini dogmaların yanı sıra, Bizans devletinin gittikçe daha geniş alanlara yayılan manastır mülklerini denetim altına almak ve manastırlara sığınarak devlete olan yükümlülüklerinden kaçmaya çalışan insanların sayısını sınırlama ihtiyacı da etkili olmuştur.

Hıristiyan manastır yaşamının özünde manevi hayatı kazanabilmek için bu dünyadan el çekme anlayışı yatmaktadır. Manastırlar Bizans toplumunun değişik kesimlerinden insanlar için bir sığınma yeriydi. Örneğin görevden alınan politikacılar, tahttan indirilen imparatorlar, yetimler, akıl hastaları, dullar ve yaşlılar için manastırlar güvenli bir sığınaktı. Siyaset adamları ya da devrik imparatorlar manastıra sığınıp keşiş elbisesini giydikten sonra siyasete geri dönmeleri ve dünyevi görevler almaları olanaksızdı. Bazı durumlarda imparatorlar yaşlandıklarında ya da bir isyan sırasında isyancıların eline düşmektense bir manastıra çekilip keşiş olarak yaşamayı tercih ediyorlardı. 

Manastırların mülk edinmesinin önüne geçmek için imparator I. Romanos Lekapinos 935 yılında manastırların bağış yoluyla bile olsa köylülerden toprak almasını yasakladı. İmparator II. Nikiforos Fokas, 964 yılında yeni manastırlar kurulmasını ve mevcut olanlara arazi bağışı yapılmasını yasakladı. Doğru yanıt C’dir.

Hukuk alanında Roma’dan Bizans’a geçişi daha iyi anlayabilmek ve değerlendirebilmek için Roma hukukunun tarihi dönemlerini hatırlamak gerekir.

Roma hukuku uzmanlarına göre Roma hukuku:

Bizans hukukunun kaynağı olan Roma’nın siyasal tarihi, devlet örgütü biçimlerine göre dört temel döneme ayrılır. Bunlar:

1)         Krallık Dönemi (MÖ. 753-MÖ. 509),

2)         Cumhuriyet (Consül’ler) Dönemi (MÖ. 509- MÖ. 27),

3)         İlk İmparatorluk (Principatus) Dönemi (MÖ. 27- MS. 235/284),

4)         İmparatorluk (Dominatus) Dönemi (MS. 284- MS. 476)’ olarak tasnif edilir.

Hukukta kaynak, kral ve senato gibi hukuku oluşturan güçleri yani “yaratıcı kaynakları” ifade edebileceği gibi, hukukun ortaya çıktığı ve yürürlükte olduğu zaman aldığı biçimi, yani “yürürlük kaynaklarını”da kastedebilir. Yürürlük kaynaklarına örnek olarak Bizans hukukunda imparator emirnameleri gösterilir.

Ancak daha çok tanınanları ise

Roma-Bizans hukukunun en önemli yürürlük kaynaklarından ve “Constitutiones principum” olarak adlandırılan imparator emirnameleri İlk İmparatorluk (MÖ. 27- MS. 235/284) döneminde ortaya çıkmış olup ilk başlarda Edicta, Decreta, Rescripta, ve Mandata olmak üzere dört farklı düzenleme biçimini kapsamaktaydı. Edicta’lar (Bildirgeler), imparatorun bildirgeleri ya da beyannameleriydi ve genel nitelikli yasalardı. Yeni imparator yürürlükten kaldırmadıkça bildirgeyi çıkaran imparatorun ölümünden sonra da yürürlükte kalırlardı.

Bu dönemde kilise hukuku (kanonik hukuk) da oluşmaya başlamıştır. Kilise hukukunun temel kaynakları arasına ilk başlarda yerel düzeyde daha sonra geniş katılımlı yapılan ve kilise ile ilgili konularda hukuki düzenlemeler içeren konsil (sinod) kararları ve kilise pederlerinin belli sorunlara çözüm amacıyla yazdıkları da dâhil olmuş ve MS. 4. yüzyıl sonlarında bir “dini yasalar” (corpus canonum) bütünü oluşmaya başlamıştır.

İustinianos döneminde çok geniş kapsamlı ikinci büyük kanunlaştırma çalışması gerçekleştirildi. MS. 527 yılında tahta çıkan İustinianos, Doğu Roma İmparatorluğunda eski evrensel Roma İmparatorluğunu canlandırmayı temel hedeflerinden birisi olarak belirledi. Öncelikle, eskiden Roma İmparatorluğunun sınırları içinde yer alan batıdaki toprakları yeniden egemenliği altına almaya yöneldi. Sağladığı siyasal birliği hukuk açısından tamamlamak için imparatorluk sınırları içinde geçerli olan hukuku birleştirmek ve Klasik Dönem hukukunu zamanın toplumsal ve ekonomik gereklerine yanıt verecek ölçüde değiştirip daha işlevsel hale getirerek yeniden geçerli kılmak için harekete geçti. Bu amaçla yüzyıllarca Roma İmparatorluğunda geçerli olmuş hukuk, temel kaynaklar yani Roma hukukçularının eserleri ve Roma imparatorlarının emirnameleri elden geçirildi, ayıklandı ve değerlendirilerek tematik bir düzen içinde bir araya toplandı. Böylece İustinianos Yasa Derlemesi (Codex Justinianus) ortaya çıktı. İustinianos’un bu büyük külliyatı Ortaçağdan beri (12-13. yüzyıldan başlayarak) Corpus Iuris Civilis (Medeni Hukuk Derlemesi) olarak adlandırılmaktadır.

Yeniden arınma olarak bilinen “Anakatharsis” düşüncesiyle uygulamaya konulan ilk yasa metni, Epanagogi (ya da sonraki adıyla İsagogi) olmuştur. Epanagogi’nin tanziminde (885-886) Patrik Fotios da yer almış ve bu nedenle metinde kilisenin etkisi belirgindir. Yasa metniyle kilise ile Devlet arasındaki ilişkiler yeniden düzenlenmiş ve patrikle imparator devlet içinde birbirine eşit en yüksek iki iktidar gücü olarak tanımlanmış ve yetkileri kesin bir şekilde belirlenmiştir. Epanagogi’nin tanzim edilmesi öncesinde tüm mevzuat bir araya getirilmiş ve gereksiz görülen düzenlemeler yürürlükten kaldırılmıştır. Geriye kalan bölümler ise 40 kitaptan oluşan esas yasa metnini teşkil etmiştir. İustinianos kanunnamesinin Latince metinleri Yunanca çevirileri ile metne dâhil edilmiştir.