BİZANS TARİHİ - Deneme Sınavı - 43

Bizans kaynaklarında da Araplar için genellikle Arap kelimesinin Yunanca çoğul şekli olan Arabes veya Hz. İbrahim’in eşleri Sâre ve Hâcer’e nispetle Sâre ve Hâcer’den çoğalanlar anlamında Sarakini ve Agareni, ya da Hz. İbrahim’in oğlu Hz. İsmail’e nispetle İsmailite (İsmailoğulları) terimleri kullanılır. Eski Yunan ve Roma dönemi anlayışının bir uzantısı olarak Bizanslılar’ın kendileri dışındaki milletler için kullandıkları barbar (barbari) terimi ile de bazen Araplar kastedilmiştir.

İslâm’ın hemen öncesinde iki imparatorluk arasında tampon vazifesi gören devletçiklerden Gassânîler Bizans’ın, Hireliler (Lahmîler) ise Sâsânîler’in vassalı idi.
Tenûhîler, Selîhîler ve Kindeliler’in yanısıra Cüzâm, Kelb ve Tağlib gibi Hıristiyan
Arap kabileleri de Bizans’ın müttefiki idiler.

Kaynaklarda İmparator Heraklios’un Hz. Muhammed hakkında daha detaylı bilgi almak
üzere, o sıralarda ticaret için Suriye’ye gitmiş bulunan Ebû Süfyân ve arkadaşlarını
huzuruna getirttiği ve soyca Hz. Muhammed’in en yakını olan kafile başkanı Ebû
Süfyan’la aralarında uzun bir konuşma geçtiği belirtilir.

Halife (Ebubekir) de Irak cephesinde bulunan Hâlid b. Velîd’e haber göndererek kumandasındaki 500-800 kişilik süvari birliğiyle Suriye cephesine gitmesini emretti. Dûmetülcendel’i ikinci defa ele geçirip Kurâkır ile Süvâ arasındaki çölü süratle geçen Hâlid, Dımaşk yakınlarındaki Hıristiyan Gassânîler’in karargâhı olan Mercirâhit’e saldırarak Bizans askerlerini yenilgiye uğrattı (634). Daha sonra güneye doğru ilerleyerek Busrâ ile bu şehrin içinde yer aldığı Havran bölgesini fethetti.

Bu (Hz. Ömer) dönemde Ba’lebek, Humus ve Hama şehirleri de Müslümanların eline geçti.

Hz. Osman, sahillerin askerle takviye edilmesi ve hiç kimsenin sefere zorlanmayıp yalnız gönüllülerin katılması şartıyla Kıbrıs fethine çıkılmasına izin verdi. Müslüman filosu 649 yılı ilkbaharında 1700 gemiyle Akkâ’dan denize açıldı, kuşatma sonunda 7200 altın vergi ödenmesi ve Müslümanlara saldırılmaması şartıyla anlaşma sağlandı. Böylece Kıbrıs barış yoluyla ele geçirilip vergiye bağlandı.

Emevîler dönemi, İslâm tarihinde Müslümanlarla Bizanslılar arasında ilişkilerin en sıcak olduğu dönemlerden biridir. Bu dönemde Bizans hâkimiyetindeki Anadolu topraklarına hemen her yıl
seferler düzenlenmiştir.

Binlerce askerden oluşan İslâm ve Bizans orduları karada olduğu gibi bir kaç defa deniz savaşları için karşı karşıya gelmiş, Bizans başkenti İstanbul üç defa Müslümanlar tarafından bizzat kuşatılmıştır.

Mehdî-Billâh zamanında Bizans’a yönelik seferlere önem verildi. 776’da halifenin amcası Abbas b. Muhammed, 777 ve 778 yıllarında Sümâme b. Velîd el-Absî, 779’da Hasan b. Kahtabe ve 781’de Abdülkebîr b. Abdülhamîd b. Abdurrahman kumandasında Anadolu’ya seferler düzenlendi.  Müslüman Araplar’ın dördüncü ve son İstanbul seferi de bu dönemde gerçekleştirildi.

Bizans kaynakları bu Türkleri, Hun, Göktürk, Avar, Bulgar, Ogur, On Ogur, Sarı Ogur, Utrigur,
Kutrigur, Hazar, Peçenek, Oğuz/Uz, Kıpçak/Kuman, Tatar, Selçuklu ve Osmanlı adları ile kaydetmiştir. Selçuklu ve Osmanlı Türkleri dışında kalan diğer Türk boylarının Bizans’la ilişkisi coğrafi olarak Anadolu üzerinden değil Deşt-i Kıpçak olarak adlandırılan Karadeniz’in kuzeyinden ve Balkanlar yolu ile gerçekleştirilmiştir.
Altay Dağlarından doğan İrtiş ırmağı ile Moldova üzerinden Karadeniz’e dökülen Dinyester ırmakları arasındaki bölgeye Deşt-i Kıpçak denilmiştir.

Hunlar, Aşağı İdil boyundan hareketle Güney Kafkasya istikametinde yayılarak Hazar
Denizi’ne dökülen Terek nehri ile Karadeniz’e dökülen Kuban nehri arasındaki havzaya gelmişlerdir. Hunlar, Kuban-Terek bölgesindeki İran asıllı bir kavim olan Alanlara baskı yaparak bu bölgedeki bozkırları ele geçirmişlerdir. Buradan da Hunlar, Daryal ve Derbent geçitlerinden hareketle Doğu Anadolu istikametinde akınlara başladılar. 

359 ve 373 tarihlerinde bugünkü Urfa ve civarına kadar gelen Hunlar, buralara yerleşmeyip sadece akınlar düzenlemekle yetinmişler ve bir
müddet sonra Kuzey Kafkaslara ve Aşağı İdil (Volga) bölgesine geri dönmüşlerdir.

Hunların 374 yılı civarında İdil nehrinin batısına geçip önlerinde bulunan kavimleri yerlerinden oynatarak Karadeniz’in kuzeyine doğru ilerlemesiyle olmuştur. Bu olay tarihte Büyük Kavimler Göçü olarak bilinen büyük bir nüfus hareketine yol açmıştır. Hunlar, Alanları yenilgiye uğratıp
onlarla ittifak anlaşması yapmışlardır. Daha sonra Ostrogot ve Vizigotların hareketlenmesine ve batı istikametinde ilerlemelerine yol açmışlardır. Hunlar, 374 yılında Ostrogotları, 376 yılında da Vizigotları yenilgiye uğratmışlardır. Bunun sonucunda Vizigotların bir kısmı Roma İmparatorluğuna başvurarak sığınma izni istemişler ve Tuna’nın güneyindeki bazı bölgelere iskan edilmişlerdir

434 yılında Margus anlaşması yapıldıktan sonra Slav, Fin, Cermen, Türk asıllı olmak üzere pek çok kavim Hun hakimiyetini kabul etti.

441 yılında Atilla, Bizans’a yönelik I. Balkan seferini düzenledi. Atilla, Margus’u ele geçirerek
I. Balkan seferini başlatmış oldu. Sigidinum (Belgrad), Sirmium (Sremska Mitrovica) ve Naissus (Niş) üzerinden Trakya yönünde ilerledi.

Hun ordusu birkaç noktadan Tuna’yı geçip Serdika (Sofya), Philippopolis (Filibe), Marcianopolis (bugün Bulgaristan’ın Devnya kenti), Arkadiopolis (Lüleburgaz) gibi kale ve şehirleri zapt ederek Teselya’ya ulaştı. Sonra Bizans başkenti istikametinde ilerledi ve Athyra’ya (Büyük Çekmece) gelerek Bizans başkentini kuşatma hazırlıklarına girişti.

Göktürk Devleti yapılanmasında, daha sonra Deşt-i Kıpçak bölgesine geçerek Bizans’la ilişki kuracak olan Avarlar, Bulgarlar, Hazarlar, Peçenekler, Oğuzlar ve Kıpçaklar yer alacaktır.

Göktürk elçilik temasına karşılık olarak Bizans İmparatoru II. İustinianos (565-578), Göktürklere 569 yılında Zamerhos başkanlığında bir elçilik heyetini Sasanilere karşı ittifak antlaşması yapmak üzere gönderdi.

567 yılında İstemi Yabgu tarafından Soğutlu Maniakh başkanlığında bir elçilik heyeti ortak rakip olan Sasanilere karşı Hazar Denizinin kuzeyinden Kafkasya yoluyla Bizans’ın başkenti İstanbul’a gönderilmiştir.

Bizans İmparatorluğu İustinianos döneminden sonra en geniş sınırlarına ulaşmıştır. Ancak II. Vasil’i takip eden Makedon hanedanına mensup imparatorlar döneminde devlet hızlı bir gerileme süreci içine girmiştir.

Bizans İmparatorluğu ile Büyük Selçuklu Devleti arasındaki ilişkiler Çağrı Bey’in 1015/1016’da üç bin kişilik bir süvari birliği ile Van Gölü havzasındaki Ermeni Vaspurakan Krallığı’nın topraklarını hedef alan keşif mahiyetindeki akınıyla başlar.