BİZANS TARİHİ - Deneme Sınavı - 42

Ermeni kralı I. Gagik’in (990-1020) ölümünün ardından çıkan karışıklıkları fırsat bilen Bizans İmparatoru II. Vasil’in (976-1025), 1021/22 yılında çıktığı seferle Vaspurakan Ermeni Krallığı topraklarını Bizans arazisine katması ve IX. Konstantinos Monomahos’un (1042-1055) 1045 yılında, II. Vasil (976-1025) döneminde yapılan antlaşma gereği Ermeni Ani Krallığı’nın topraklarını
ilhak etmesiyle Büyük Selçuklu Devleti ile Bizans İmparatorluğu arasında herhangi bir tampon bölge kalmamış oluyordu

İbrahim Yınal idaresindeki Selçuklu ordusu ile Liparitis komutasındaki Bizans ordusu arasında Erzurum Pasinler Ovası’nda gerçekleşen savaşı Selçuklu kuvvetleri kazandı (1048). Savaştan
sonra karşılıklı gidip gelen elçilik heyetlerinin ardından Bizans İmparatoru IX. Konstantinos Monomahos, Emevîler devrinde İstanbul’da inşâ edilen cami ve medresenin tamir edilmesi, okutulan hutbenin, Abbasî halifesi ve Selçuklu sultanı adına değiştirilmesi, cami’nin mihrabına Selçuklu hâkimiyet alameti olarak “ok ve yay” işaretlerinin konulması, şeklindeki istekleri kabul etti. Ancak Tuğrul Bey’in daha önce Abbasî Halifeliği’ne ödenen yıllık verginin, şimdi kendilerine ödenmesi teklifi, imparator tarafından kabul edilmeyince iki devlet arasında herhangi bir anlaşmaya varılamadı.

1054 yılında büyük bir ordu ile Doğu Anadolu’ya giren Tuğrul Bey ilk olarak Van Gölü’nün kuzeydoğusundaki Muradiye (Bergri) ve Van Gölü’nün kuzeyindeki diğer bir önemli şehir olan Erciş’i ele geçirdi. Bu iki şehrin zapt edilmesinden sonra Tuğrul Bey, bölgenin en önemli şehirlerinden birisi olan Malazgirt önlerine gelerek burasını kuşattı. Ancak Bizans valisi Vasil’in şiddetli direnişi karşısında bir sonuç alınamadı ve Selçuklu sultanı kuşatmayı kaldırarak geri çekilmek zorunda kaldı.

Tuğrul Bey’in 4 Eylül 1063’de ölmesi üzerine o sırada Horasan genel valisi olan Çağrı Bey’in oğlu Alp Arslan, Selçuklu tahtına oturdu. Aynı dönemde Bizans tahtında X. Konstantinos Dukas (1059-1067) bulunmaktaydı. Başkent sivil aristokrasisinin temsilcisi olan X. Konstantinos Dukas’ın aldığı malî önlemler çerçevesinde ordudaki asker mevcudunu azaltma kararı, imparatorluk açısından olumsuz sonuçlar doğurdu.

1054 yılında büyük bir ordu ile Doğu Anadolu’ya giren Tuğrul Bey ilk olarak Van Gölü’nün kuzeydoğusundaki Muradiye (Bergri) ve Van Gölü’nün kuzeyindeki diğer bir önemli şehir olan Erciş’i ele geçirdi. Bu iki şehrin zapt edilmesinden sonra Tuğrul Bey, bölgenin en önemli şehirlerinden birisi olan Malazgirt önlerine gelerek burasını kuşattı. Ancak Bizans valisi Vasil’in şiddetli direnişi karşısında bir sonuç alınamadı ve Selçuklu sultanı kuşatmayı kaldırarak geri çekilmek zorunda kaldı.

Dinar Bey'e bağlı Selçuklu birliği Malatya’yı ele geçirerek yağmaladı (1058). Ertesi yıl Tuğrul Bey, Anadolu akınlarını yeniden başlattı. Salar-ı Horasan, Samuk, Emir Kapar ve Kicacic adlı beylere bağlı bir Selçuklu ordusu Anadolu’ya girdi. Bu dönemde (1064-1068) Anadolu’da faaliyette olan en meşhur Selçuklu beyi Afşin idi. Antep, Antakya ve Malatya civarını fethetti, İç Anadolu Bölgesi’ne girdi ve  Kayseri’yi zapt etti (1067).

Bizans imparatoru I. Aleksios Komninos (1081-1118) da 1089 yılında Papa II. Urbanus’tan (1088-1099) ücretli asker gönderilmesini istedi. Onun bu talebi, gücünü Doğu’ya yayma düşüncesini taşıyan Papalık tarafından farklı bir şekilde değerlendirildi. I. Aleksios’un ücretli asker talebi Papa II. Urbanus’un 1095’te Fransa’da bulunan Clermont kentinde toplanan konsilde yaptığı çağrı
büyük bir Haçlı Seferi halini aldı.

Bizans İmparatorluğu ile Büyük Selçuklu Devleti’nin kuvvetleri arasındaki ilk karşılaşma Vaspurakan sınırındaki Büyük Zap suyu kenarında meydana geldi. Bu savaşta Bizans ordusu tarafından pusuya düşürülen Selçuklu kuvvetleri ağır bir yenilgiye uğratıldı. Bu mağlubiyet üzerine Tuğrul Bey, Azerbaycan valiliğine tayin ettiği İbrahim Yınal’ı Anadolu seferi ile görevlendirdi. İbrahim Yınal idaresindeki Selçuklu ordusu ile Liparitis komutasındaki Bizans ordusu arasında Erzurum Pasinler Ovası’nda gerçekleşen savaşı Selçuklu kuvvetleri kazandı (1048). Savaştan sonra karşılıklı gidip gelen elçilik heyetlerinin ardından Bizans İmparatoru IX. Konstantinos Monomahos, Emevîler devrinde İstanbul’da inşa edilen cami ve medresenin tamir edilmesi, okutulan hutbenin, Abbasî halifesi ve Selçuklu sultanı adına değiştirilmesi, caminin mihrabına Selçuklu hâkimiyet alameti olarak “ok ve yay” işaretlerinin konulması, şeklindeki istekleri kabul etti.

Malazgirt zaferinin ardından Bizans-Selçuklu ilişkilerinde yeni bir dönem başlamıştır. Nitekim Malazgirt Savaşı öncesinde Anadolu’da Türk yerleşiminden söz etmek pek mümkün değilken, bu zaferden sonra Türkler artık ele geçirdikleri bölgelerde kalıcı olarak yerleşmeye başlamışlardır.

Kudüs’ü Müslümanların elinden geri almak amacıyla Papa III. Innocentius’un (1198-1216) çağrısı ile düzenlenen IV. Haçlı Seferi, Venedik Doçu Enrico Dandalo’nun (1195-1205) müdahalesi ile asıl amacından saparak Bizans İmparatorluğu’na yönelmiş ve İstanbul’un Haçlılar tarafından ele geçirilerek burada bir Latin İmparatorluğu’nun kurulması ile sonuçlanmıştır.

I. Haçlı Seferi’ne katılan asıl Haçlı orduları 1096 yılı sonbaharından itibaren İstanbul’a gelmeye başladı. İmparator I. Aleksios Komninos ile kendilerine sağlayacağı erzak ve malzeme yardımı karşılığında Anadolu’da ele geçirecekleri yerleri Bizans İmparatorluğu’na teslim edecekleri hususunda bir antlaşma yapan Haçlı liderleri, Bizans gemileriyle Anadolu yakasına geçirildiler. Pelekanon’daki karargâhta toplanan Haçlı ordusu, hazırlıklarını tamamladıktan sonra Selçuklu başkenti İznik üzerine yürüdü. Bu sırada Malatya’yı kuşatmakta olan I. Kılıç Arslan, başkentinin Haçlılar tarafından kuşatıldığını haber alınca derhal geri döndü. Ancak kuşatmayı yara-mayan Selçuklu sultanı geri çekilmek zorunda kaldı. Haftalarca süren şiddetli kuşatma karşısında daha fazla dayanamayacaklarını anlayan savunmacılar, şehri Haçlıların ele geçirmesi halinde katliam yapacaklarını bildiklerinden Bizans İmparatoru’na haber göndererek kendilerine zarar verilmeyeceği garanti edilirse İznik’i Bizans kuvvetlerine teslim edeceklerini bildirdiler. Bu teklifleri kabul edilince 18 Haziran 1097 gecesi göl tarafındaki kapıdan içeri alınan Bizans kuvvetleri şehre hâkim oldu

İkinci Haçlı Seferi (1147-1149): Büyük Selçuklu Devleti’nin Musul hâkimi İmadeddin Zengi’nin 24 Aralık 1144’de Urfa’yı ele geçirerek Urfa Haçlı Kontluğu’na son vermesi Avrupa’da büyük yankı buldu. Bu nedenle 1145 yılı Aralık ayında Papa III. Eugenius (1145-1153) yeni bir sefer çağrısında bulundu. Papanın çağrısı ile Alman imparatoru III. Konrad (1138-1152) ve Fransa kralı VII. Louis, (1137-1180) komutasında iki büyük Haçlı ordusu Avrupa’dan yola çıktı.

Selçuklu fetihlerini daha önceki bu harekâtlardan farklı kılan etken Türkistan, Horasan ve Azerbaycan’dan gelen kalabalık Türkmen kitleleri ile desteklenmesidir. Ele geçirilen yerlere bu Türkmen topluluklarının iskân edilmesi sonucu Selçuklu ordularının kazandığı zaferler geçici başarılar olmaktan çıkıp kalıcı fetihler halini almıştır. Şehirli ve göçebe her sınıftan insanın gelip yerleştiği Anadolu’nun demografik yapısı hızla değişmiş ve nüfus üstünlüğü Türklere geçmiştir.