BİZANS TARİHİ - Deneme Sınavı - 34

Shisma: Hristiyanlık içinde Katolik ve Ortodoks inançlarının birbirinden ayrılmasına Shisma denir.

Shisma: Hristiyanlık içinde Katolik ve Ortodoks inançlarının birbirinden ayrılmasına Shisma denir. Bu ayrılık 1054 yılından günümüze kadar devam etmektedir.

Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu Kutalmışoğlu Süleymanşah (1077-1086) ile kardeşleri Mansur, Devlet ve Alp İlig’in, Büyük Selçuklu Devleti’nin sultanı Alp Arslan’ın (1064-1072) 1072 yılındaki ölümünün ardından Anadolu’ya geldikleri bilinmektedir.

1256 yılında ikinci defa Anadolu’ya giren Moğol komutanı Baycu Noyan tarafından mağlup edilen II. İzzeddin Keykavus (1246-1256 ikinci defa 1257-1262), hayatını kurtarmak için ailesi ve maiyetindekilerle birlikte İznik’e II. Teodoros Laskaris’in yanına sığındı. Baycu Noyan’ın Anadolu’dan ayrılmasının ardından II. İzzeddin Keykavus ülkesine geri dönerek tekrar tahta oturdu.

Kudüs’ü Müslümanların elinden geri almak amacıyla Papa III. Innocentius’un (1198-1216) çağrısı ile düzenlenen IV. Haçlı Seferi, Venedik Doçu Enrico Dandalo’nun (1195-1205) müdahalesi ile asıl amacından saparak Bizans İmparatorluğu’na yönelmiş ve İstanbul’un Haçlılar tarafından ele geçirilerek burada bir Latin İmparatorluğu’nun kurulması ile sonuçlanmıştır.

Hunların Bizans’ı asıl etkilemesi 374 yılı civarında İdil nehrinin batısına geçip önlerinde bulunan kavimleri yerlerinden oynatarak Karadeniz’in kuzeyine doğru ilerlemesiyle olmuştur. Bu olay tarihte Büyük Kavimler Göçü olarak
bilinen büyük bir nüfus hareketine yol açmıştır. Hunlar, Alanları yenilgiye uğratıp
onlarla ittifak anlaşması yapmışlardır. Daha sonra Ostrogot ve Vizigotların hareketlenmesine ve batı istikametinde ilerlemelerine yol açmışlardır. Hunlar, 374
yılında Ostrogotları, 376 yılında da Vizigotları yenilgiye uğratmışlardır. Bunun
sonucunda Vizigotların bir kısmı Roma İmparatorluğuna başvurarak sığınma
izni istemişler ve Tuna’nın güneyindeki bazı bölgelere iskan edilmişlerdir.
Ancak 378’de Vizigotlar, bazı Alan-Hun kıtalarıyla ittifak yaparak Edirne civarında Bizans ordusu ile savaşa girişmişlerdir. Hun kitlelerinin Tuna’nın güneyindeki Bizans topraklarıyla tanışması bu olay vesilesiyle olmuştur. Aynı yıl Bizans
İmparatoru Valens (364-378), ordusunun büyük bir kısmıyla birlikte Edirne savaşında öldürülmüştür. Bizans ordusuna karşı kazanılan zaferin ardından Vizigotlar, Trakya’yı yağmalayıp tahrip ederler. Bu gelişmeler üzerine Hunların esas kitleleri bugünkü Macaristan’a giderek Batı Avrupa topraklarının istilasına girişirler.
(Kurat, 1972, s. 18-19; Ahmetbeyoğlu, 2001, s. 29-35).

Rua’nın ölümü üzerine Hun devlet yönetimini yeğenleri olan Muncuk’un oğulları Bleda ve Atilla kardeşler üstlenmişlerdir. Bizans’ın Rua ile başlattığı barış görüşmelerini Atilla sonuca bağladı. 434 yılında Margus şehrine gelerek buradaki Plintas başkanlığındaki Roma elçilik heyeti ile görüşerek onlara bütün isteklerini kabul ettirdi. Margus barışı olarak bilinen anlaşmaya göre Bizans, bundan böyle Hunlara 300 yerine 700 libra altın ödeyecekti. 445 yılında Bleda’nın ölümü üzerine Atilla tek başına Hun imparatoru oldu

Göktürk elçilik temasına karşılık olarak Bizans İmparatoru II. İustinianos (565-578), Göktürklere 569 yılında Zamerhos başkanlığında bir elçilik heyetini Sasanilere karşı ittifak antlaşması yapmak üzere gönderdi. Türk elçileriyle beraber hareket eden Bizans heyeti, Tanrı Dağları silsilesindeki Akdağ’da (Ek-tağ, Çince Pai-shan) bulunan İstemi Yabgu’nun yanına giderek Bizans-Göktürk ittifak antlaşmasını yaptılar. Zamerhos’un bu ziyareti sırasında Göktürkler hakkında topladığı bilgi, daha sonra dönemin Bizans kaynaklarına intikal etmiştir. Göktürk Kağanı İstemi Yabgu’nun Bizans’la dostluk kurma politikası neticesinde 571 yılında Bizans-Sasani Savaşları başlamış oldu. Göktürkler ise, batı istikametindeki ilerleyişini sürdürerek Kafkasların kuzeyindeki Kuban Irmağı havzasına ve daha sonra da Azerbaycan’a sahip oldular. Ancak 576 yılında Göktürk-Bizans ittifakının bozulduğu anlaşılmaktadır. Bu tarihlerde İstemi Yabgu ölmüştür. Bizans İmparatoru Tiberios (574-582) döneminde Göktürklere Valentinos başkanlığında bir heyet gönderilmiştir. Bizans elçilik heyeti, önce İstemi Yabgu’nun oğlu Türk-Şad ile görüştü ki o, bu heyete hiç de iyi davranmadı. Daha sonra heyet İstemi Yabgu’nun oğlu Tardu ile görüştü. Türk-Şad Bizans elçilik heyetine karşı oldukça hasmane tavır sergiledi ve Valentinos’a Kırım’da bulunan Kerç’i (Bosphorus) kuşatacağını söyledi. Kerç şehrini ele geçiren Göktürkler, Valentinos ve beraberindeki heyeti alıkoydular ve daha sonra Bizans’a geri gönderildiler

Margus: Günümüzde Sırbistan’da Castra Constantinia’nın karşısında Morava ve Tuna’nın birleştiği noktada bulunan kent. Libra: 1 libra=327.45 grdır.Selçuklu ve Osmanlı Türkleri dışında kalan diğer Türk boylarının Bizans’la ilişkisi coğrafi olarak Anadolu üzerinden değil Deşt-i Kıpçak olarak adlandırılan Karadeniz’in kuzeyinden ve Balkanlar yolu ile gerçekleştirilmiştir. Altay Dağlarından doğan İrtiş ırmağı ile Moldova üzerinden Karadeniz’e dökülen Dinyester ırmakları arasındaki bölgeye Deşt-i Kıpçak denilmiştir.Panonya: Balkan Yarımadasında Dalmaçya kıyılarından başlayarak Bosna Hersek, Slovenya, Sırbistan, Hırvatistan, Avusturya ve Macaristan’ın bulunduğu ülkelerin bir bölümünü kapsayan bölgenin adıdır.

Patrikios: Bizans devlet geleneğinde imparator tarafından verilen en büyük yedinci unvandır. I. Konstantinos tarafından verilmeye başlanan bir şeref unvanıdır. Fildişi yazmalı bir tabletle beraber tevcih edilirdi. 8. yüzyıla kadar patrikios unvanı yüksek rütbeli memurlara, hadımlara ve yabancı devlet adamlarına verilmiştir

Hazar Kağanlığı, 630 yılından itibaren Doğu Avrupa tarihinde önemli rol oynamıştır. Hazarların Bizans’la uzun süreli münasebetleri 7. yüzyılın başlarından itibaren başlamıştır. Bizans İmparatoru Heraklios, 626 yılında Hazarlara elçi göndererek Sasanilere karşı onlardan yardım istemiştir. Çünkü bu yılda Avarlar, Slavlar ve Sasanilerle birlikte İstanbul’u kuşatmışlardır. Yardım kabul edilmiş ve Hazar-Bizans birleşik ordusu 627’de Ninova Savaşında Sasanileri yenilgiye uğratarak kesin zafer kazanmıştır. Böylece Hazarlar, Sasani Pers Devletinin yıkılmasında önemli rol oynamıştır.700-704 yılları arasında İustinianos, Herson’dan ayrılarak Kırım’ın bir diğer kenti olan Doros’a kaçtı ve Hazar Hakanı Bazir Yıbos’tan sığınma talebinde bulundu. Hazar hakanı hem onun talebini karşıladı hem de kızkardeşi ile evlenmesine müsaade etti. Hazar prensesi, 704 yılında İustinianos’la evlendikten sonra Hıristiyan olmuş ve vaftiz edilerek Teodora adını almıştır. Teodora ve İustinianos, bir süre için Kırım’da bulunan Tmutarakan’a yerleşmişler ve burada Tiberios adını verdikleri bir oğulları olmuştur

Bizans Devleti ile Hazarlar 780’li yıllardan itibaren Kırım Yarımadasının hakimiyeti için sürekli mücadele içinde oldular. Bunun sonucu olarak Hazarlar, Abhazya ve Batı Gürcistan’ın hükümdarı Leon’u Bizans’a karşı desteklemişlerdir.

Peçenekler ile Bizans arasında siyasi ilişkilerin yanı sıra ticari ilişkiler de tesis edilmiştir. Peçenekler Bizans’a hayvan ve süt ürünleri satarken Bizans’tan Peçenek sahasına erguvanî boya, kumaş, baharat, biber vs. gelmekteydi. Ayrıca Bizans’tan altın, gümüş, mücevherat ve buna benzer kıymetli süs eşyası Peçenek kadınları için getirilmekteydi.

Karadeniz ile Kafkas Dağlarının kuzeyinde Altay Dağlarından doğan İrtiş ırmağı ile Moldova üzerinden Karadeniz’e dökülen Dinyester ırmakları arasındaki bölgeye Deşt-i Kıpçak denilmektedir. Bu bölgeye adını veren Türk topluluğu Kıpçaklardır. Kıpçaklar, Orta Asya, Yayık (Ural)-İdil (Volga), Don-Doneç, Aşağı Dinyeper ve Tuna olmak üzere geniş bir coğrafyaya yayılmışlardır. Doğu kaynaklarında Kıpçak adıyla anılan bu Türk topluluğu Bizans kaynaklarında Kuman olarak isimlendirilmektedir. Kuman kelimesinin Yunanca, Almanca ve Ermenice gibi dillerde sarışın, solgun renkli ve sarımtırak manasına geldiği görülmektedir.

Altın Orda Hanlığı Cengiz Han’ın torunları Batu Han ve Orda Han tarafından 1242 yılında kurulmuştur. Coğrafi olarak Altın Orda Devleti, Aşağı Volga boyunda kurulmuş ve ağırlıklı olarak Doğu Avrupa’da faaliyet göstermiş bir Türk-Moğol Devleti olup sınırları içerisine Kumanları, Bulgar Türklerini, Hazarları, Slavları ve başka çeşitli kavimleri de katmıştır. Bunlar arasına bölgeyi fetheden ve 13. yüzyılda kültürel olarak Türkler arasında yer alan Tatarlar (Moğollar) da dâhil edilmelidir. Çünkü Altın Orda Hanlığının kurulduğu bölge daha önce yoğun olarak Türk kavimleri tarafından iskan edilmiştir. Bundan dolayı Arap tarihçisi el-Ömerî, Moğollar, Deşt-i Kıpçak bölgesine gelip burada hala çoğunlukta olan Kıpçaklarla karıştılar ve Kıpçaklaştılar demektedir.Bizans’ı da etkileyecek şekilde Balkan coğrafyasındaki Tatar etkisi 1242 yılından 1357 senesine kadar sürmüştür. 1242 yılında Tatarlar, Tuna nehrini geçerek Bulgaristan topraklarını yağmaladılar.

Bizans İmparatorluğu ile Büyük Selçuklu Devleti’nin kuvvetleri arasındaki ilk karşılaşma Vaspurakan sınırındaki Büyük Zap suyu kenarında meydana geldi. Bu savaşta Bizans ordusu tarafından pusuya düşürülen Selçuklu kuvvetleri ağır bir yenilgiye uğratıldı (Turan, 1996,1, s.121). Bu mağlubiyet üzerine Tuğrul Bey, Azerbaycan valiliğine tayin ettiği İbrahim Yınal’ı Anadolu seferi ile görevlendirdi. İbrahim Yınal idaresindeki Selçuklu ordusu ile Liparitis komutasındaki Bizans ordusu arasında Erzurum Pasinler Ovası’nda gerçekleşen savaşı Selçuklu kuvvetleri kazandı (1048). Savaştan sonra karşılıklı gidip gelen elçilik heyetlerinin ardından Bizans İmparatoru IX. Konstantinos Monomahos, Emevîler devrinde İstanbul’da inşâ edilen cami ve medresenin tamir edilmesi, okutulan hutbenin, Abbasî halifesi ve Selçuklu sultanı adına değiştirilmesi, cami’nin mihrabına Selçuklu hâkimiyet alameti olarak “ok ve yay” işaretlerinin konulması, şeklindeki istekleri kabul etti. Ancak Tuğrul Bey’in daha önce Abbasî Halifeliği’ne ödenen yıllık verginin, şimdi kendilerine ödenmesi teklifi, imparator tarafından kabul edilmeyince iki devlet arasında herhangi bir anlaşmaya varılamadı (Turan, 1996,1, s.122-124).

Bu dönemde Anadolu’da faaliyetlerde bulunan Selçuklu beyleri içinde en meşhur olanı hiç şüphesiz Afşin Bey idi. Antep, Antakya ve Malatya civarında fetihler yapan Afşin Bey daha sonra İç Anadolu Bölgesi’ne girerek 1067 yılında Kayseri’yi zapt etti. Ertesi yıl Suriye’ye kadar inen Bizans ordusunun arkasından dolaşarak İstanbul-Kilikya yolu üzerindeki Amuriyye (Amorion) Kalesi’ni ele geçirdi. Son olarak 1070 yılında Alp Arslan’nın önünden kaçarak Anadolu’ya giren ve daha sonra Bizans’a sığınmak için İstanbul’a giden Selçuklu Şehzadesi Erbasan’ı takip eden Afşin Bey İstanbul Boğazı’nın Anadolu kıyısındaki Kadıköy’e kadar ilerledi. Erbasan ve yanındakilerin kendisine teslimi için imparator’a haber gönderen Afşin Bey, bu isteği kabul edilmeyince yolu üzerindeki tüm Bizans yerleşim birimlerini yağmalayarak geri döndü (Turan, 1996,1, s.176)

Haçlı kuvvetleri Eskişehir’den sonra Konya, Ereğli, Kayseri, Göksun ve Maraş üzerinden ilerleyerek Ekim 1097’de Antakya önlerine geldiler. 10 Mart 1098’de Urfa ve 2/3 Haziran 1098’de Antakya’yı ardından Suriye üzerinden güneye doğru inerek 15 Temmuz 1099’da Kudüs’ü ele geçirdiler. 1109 yılında da Trablus Kontluğu kuruldu. I. Haçlı seferinin sonucu olarak islam dünyası içinde Antakya, Urfa, Trablusşam ve Kudüs’te 4 tane Haçlı şehir devleti kuruldu. I. Haçlı Seferi’nin bu başarısı Avrupa’da büyük bir heyecan uyandırdı ve yeni orduların yola çıkmasına sebep oldu. Ancak 1101 yılında birbiri ardına Anadolu topraklarına giren Haçlı orduları bu kez başarılı olamamışlar ve Selçuklu kuvvetleri tarafından neredeyse tamamen imha edilmişlerdir

Kudüs’ü Müslümanların elinden geri almak amacıyla Papa III. Innocentius’un (1198-1216) çağrısı ile düzenlenen IV. Haçlı Seferi, Venedik Doçu Enrico Dandalo’nun (1195-1205) müdahalesi ile asıl amacından saparak Bizans İmparatorluğu’na yönelmiş ve İstanbul’un Haçlılar tarafından ele geçirilerek burada bir Latin İmparatorluğu’nun kurulması ile sonuçlanmıştır.

Batı Anadolu’nun fethi ve Türkleşmesi XIII. yüzyılın son çeyreği ile XIV. yüzyılın ilk yarısı arasındaki dönemi kapsamaktadır. Bizans İmparatorluğu’nun Anadolu’da elinde kalan bu son toprakları kaybetmesi, XIII. yüzyılın sonlarından itibaren bölgede kurulan Türkmen Beyliklerinin başarısı kadar, 1261 yılında Bizans başkentinin yeniden İstanbul’a nakledilmesinden sonra imparatorluğun siyasî, askerî ve ekonomik yapısında meydana gelen değişikliklerle bağlantılıdır

VIII. Mihail Paleologos’un sınır savunmasının çökmesinin ardından Bizans arazilerini ele geçiren Türkleri uzaklaştırmak için harcadığı çaba sonuçsuz kaldı. VIII. Mihail Paleologos’un oğlu ve halefi II. Andronikos Paleologos (1282-1328) ve onun ardılları döneminde imparatorlukta iç karışıklıklar ve isyanlar birbirini takip etti. Bu devirde Anadolu’da Osmanlı Türkleri, Balkanlarda ise Sırplar, Bizans’ın uğraşmak zorunda kaldığı iki yeni ve güçlü rakipti. Sırp saldırılarını durdurmayı başaran II. Andronikos, yüklü miktarda bir tazminat ödemek şartıyla da Venedik’i barışa razı etti (1302). Ancak bu yıllarda Bizans için en büyük tehlike Anadolu’da her geçen gün daha da güçlenen Türklerdi (Demirkent, DİA6, İstanbul 1992, s.239-240). Nitekim XIV. yüzyılın ilk yarısında güçlü surların arkasındaki korunaklı birkaç şehir dışındaki tüm bölgeler Türkler tarafından ele geçirilmiş, henüz ele geçirilmemiş şehirlerin ise birbirleri ve başkent ile olan bağlantıları kesilmişti.