BİZANS TARİHİ - Deneme Sınavı - 29

Dioklitianus (284-305), imparatorluğu zaafa uğratan bu iktidar mücadelelerine son vermek, imparatorluk yönetiminde istikrarı sağlamak ve imparatorluk otoritesini daha etkin kılabilmek maksadıyla köklü bir reform
gerçekleştirdi. Dioklitianos, dört başlı manasında Tetrarhia denilen yeni bir yönetim sistemi kurdu

557-805 yılları arasında Avrupa tarihinde önemli yeri olan Avarların menşei uzun
süre tartışmalara neden olmuştur. Hala bir Türk kavmi olup olmadığı tartışılan bir
konu olmasına rağmen son dönemde yapılan araştırmalar bunların Türk menşeli
oldukları konusunu kuvvetlendirmektedir. Bizans tarihçisi Teofilaktos Simokates
“Hakiki Avarlar” ve “Sahte Avarlar” diye iki Avar topluluğundan bahsetmektedir.
“Sahte Avar” Türk kökenli olup Avrupa Avarları olarak adlandırılmaktadır. Bizans
kaynaklarında “Hakiki Avar” olarak geçenler ise köken itibarıyla Moğol asıllı Juan-Juanlara dayanmakta ve Asya Avarları olarak bilinmektedir.

Aslında Avarlar, Küçük Skitia diye bilinen bugünkü Dobruca bölgesi ile Aşağı
Tuna bölgesinde yer alan Eflak ovasını ele geçirmişlerdi. VI. yüzyılın yarısından
itibaren Cermen asıllı Lombardlar, İtalya’da hakimiyeti ele geçirerek Batı Balkanlara doğru yayılmışlardır. Bunun üzerine Bizans İmparatoru, Avarlara Panonya’daki topraklara yerleşmelerini teklif etti. 568 yılında Panonya ve çevresi Avarların hâkimiyeti altına girdi. Böylece Avarlar, Orta Avrupa’da en kudretli devlet haline gelmişlerdir.

Bu gelişmeler üzerine Muâviye, Fedâle b. Ubeyd kumandasındaki orduyu İstanbul
üzerine yönlendirdi. Kadıköy’e kadar ulaşan ve kışı burada geçiren Fedâle,
Muâviye’den yardım isteyince Süfyân b. Avf kumandasında büyük bir ordu hazırlandı.
Süfyân Malatya, Kayseri, Amorion ve Eskişehir güzergâhını takip ederek İstanbul’a ulaştı. Kuşatma 669 yılı bahar mevsimi boyunca devam etti. Ancak erzakın
tükenmesi ve açlık sebebiyle sonuç alınamadı. İslâm orduları yaz mevsiminde
kuşatmayı kaldırıp geri dönmek zorunda kaldılar. Başarısızlıkla sonuçlanan bu
ilk kuşatma sırasında Müslümanlar çok sayıda şehid verdiler. Hz. Peygamber’i,
Medine’ye hicretinden sonra yedi ay süreyle evinde misafir etmiş ve ileri yaşlarda
olmasına rağmen bu sefere katılmış olan meşhur sahabî Ebû Eyyûb el-Ensârî
kuşatma sırasında hastalanarak vefat etti ve surların dışında bir yerde defnedildi.
Müslümanlar tarafından birinci İstanbul kuşatmasının üzerinden fazla zaman geçmeden yine Muâviye döneminde İslâm orduları İstanbul’u ikinci defa kuşattılar.

Dioklitianos ülkede idari bakımdan yeni bir teşkilatlanma gerçekleştirdi:
imparatorluk, Doğu, Balkan/İlirya, İtalya ve Batı/Galya olmak üzere prefekture
denilen dört eyalete ayrıldı. Her bir eyaletin başına prefektus yani eyalet valisi
atandı. Eyaletler, dioceses adı verilen bölgelere ayrıldı ve bölgelerin başında vicarius adıyla yöneticiler bulunuyordu. Şehirlerde curiae yani şehir meclisi işlevseldi. Şehir meclisleri bölge valilerine, bölge valileri eyalet valilerine, eyalet valileri de doğrudan agustus veya sezara bağlıydı

Onogur boyunun Dulo ailesinden olan Kubrat (605-642), Ogur boylarını birleştirip “Büyük Bulgaria” adı altında güçlü bir devlet kurmayı başarmıştır. (Zlatarsky, 1970, s. 131) Sınırları doğuda Kuban, batıda Dinyeper, kuzeyde Doneç nehirleri ve güneyde Karadeniz ile Azak Denizi olan Büyük Bulgaristan, Bizans’la dostane ilişkiler kurmuş ve hükümdarı Kubrat’a, Bizans İmparatoru Heraklios (610-641) tarafından patrikios unvanı verilmiştir.

İlk harekete geçen Konstantinos oldu. 312 yılında büyük bir orduyla Alpler’i
aşıp kuzey İtalya’ya girerek Maxentius’a karşı yürüdü. Roma yakınlarında Milvian
Köprüsü’nde Maxentius bozguna uğratıldı. Tarihe Milvian Köprüsü Savaşı olarak geçen bu savaş hem Roma hem de Hristiyanlık tarihi için önemli bir dönüm
noktasıdır.

Müslüman Araplar’ın dördüncü ve son İstanbul seferi de bu dönemde gerçekleştirildi.
Mehdî-Billâh 781-782 yılında oğlu Harun’u dönemin ünlü komutanlarıyla
birlikte asker sayısı 100.000 civarında olduğu belirtilen büyük bir ordunun başında
İstanbul üzerine gönderdi. H

Konstantinos’un Byzantium’da kurduğu yeni şehir 11 Mayıs 330’da görkemli törenler ve eğlencelerle resmen açıldı. Şehre Yeni Roma (Nova Roma) adı verildiyse de bir müddet sonra kurucusuna atfen Konstantinopolis denilmesi gelenek haline geldi.

Bizans’ın doğuşu olarak İstanbul’un başkent yapıldığı 330 tarihini benimsemiştir.

İmparatorluk toprakları üzerinde hür biçimde yaşamaya başlayan Hristiyanlar, Havarilerin faaliyet gösterdikleri belli başlı şehirlerdeki kiliseler etrafında örgütlenmeye başladılar. Büyük kilise örgütlerinin bulunduğu şehirler: Kudüs, İskenderiye, Antakya ve Roma idi. Bir süre sonra bu şehirlerin arasına İstanbul da katıldı.

İmparatorlukta Hıristiyanlığın tek resmi din olarak benimsenmesi I. Teodosios (379-395) döneminde oldu. Teodosios, çıkardığı bir fermanla Hıristiyanlığı devletin resmi dini haline getirdi, diğer tüm din ve inançların varlığını yasa dışı ilan etti

610 yılında Fokas’ın zulme dayalı yönetimini askeri bir müdahaleyle sona erdiren ve  Bizans tarihinde yeni bir dönemi başlatan Heraklios, devleti de çöküşten kurtaran olarak tarihe adını yazdırdı.

Doğu kaynaklarında Kıpçak adıyla anılan Türk topluluğu Bizans kaynaklarında Kuman olarak isimlendirilmektedir. Kuman kelimesinin Yunanca, Almanca ve Ermenice gibi dillerde sarışın, solgun renkli ve sarımtırak manasına geldiği görülmektedir.

Kutsal toprakların kâfirlerin işgalinden kurtarılması sloganıyla başlayan bu hareketin, dinî amaçlarla yapıldığı vurgulanmaya çalışılmıştır.

Ebû Ca’fer el-Mansûr, Hârûn Reşîd ve Me’mûn Bizans’ın elinde bulunan Eski Yunan bilimine ait kitaplara özel önem vermiş, satın alma veya Bizans imparatorlarından rica ederek temin etme yolunda gayret göstermişlerdir.

Emevi halifeleri içerisinde en dindar ve adaletli olarak bilinen ve bu yüzden II.
Ömer olarak anılan Ömer b. Abdülaziz’in (717-720) çağdaşı Bizans imparatoru
III. Leon’a İslam dinine davet mektubu gönderdiği ve imparatorun da halifeye
cevap verdiği kaynaklarda zikredilmektedir.

Emevîler dönemi, İslâm tarihinde Müslümanlarla Bizanslılar arasında ilişkilerin en sıcak olduğu dönemlerden biridir. 661 yılında Suriye valisi Muaviye b.
Ebî Süfyân’ın hilafeti ele geçirmesiyle başlayıp doksan yıl devam eden Emeviler
döneminde karşılıklı ilişkilerde savaşlar önemli ölçüde belirleyici rol oynamıştır. Bu dönemde Bizans hâkimiyetindeki Anadolu topraklarına hemen her yıl
seferler düzenlenmiştir. Bu seferler daha çok yaz aylarında düzenlendiği için
sâife adı ile anılmıştır.

İznik’i Bizans’a kaptıran I. Kılıç Arslan ise Konya’yı yeni devlet merkezi olarak seçti.

II. Haçlı Seferi birincisinin aksine Haçlılar açısından tam anlamı ile başarısızlıkla sonuçlanmış, Bizans imparatoru I. Manuil Komninos’un uyarılarına kulak asmayarak Selçuklu topraklarından geçmeye kalkan Alman ve Fransız orduları neredeyse tamamen imha edilmiştir.

İstanbul’un Latinler tarafından işgal edilmesinden çok kısa bir süre önce I. Andoronikos Komninos’un (1183-1185) torunları Aleksios ve David ise Trabzon’u ele geçirerek Trabzon İmparatorluğu’nu kurmuşlardı.

Selçuklu fetihlerini daha önceki bu harekâtlardan farklı kılan etken Türkistan, Horasan ve Azerbaycan’dan gelen kalabalık Türkmen kitleleri ile desteklenmesidir. Ele geçirilen yerlere bu Türkmen topluluklarının iskan edilmesi sonucu Selçuklu ordularının kazandığı zaferler geçici başarılar olmaktan çıkıp kalıcı fetihler halini almıştır. Şehirli ve
göçebe her sınıftan insanın gelip yerleştiği Anadolu’nun demografik yapısı hızla
değişmiş ve nüfus üstünlüğü Türklere geçmiştir.