BİZANS TARİHİ - Deneme Sınavı - 14

Tarihçilerin bir kısmı Bizans’ın başlangıç tarihi olarak Dioklitianos’un 284 yılında tahta çıkmasını, 324 yılında İstanbul’un inşasına başlanmasını, 330 yılında İstanbul’un resmi başkent olarak ilan edilmesini, 395 yılında imparatorluğun Doğu ve Batı Roma olarak ikiye ayrılmasını ya da 476 yılında Roma şehrinin Cermenler tarafından ele geçirilmesini kabul ederler. Bu tarihleri kabul etmeyen Bizantinistlere de rastlanır. Onlara göre 7. yüzyıldan önceki tarih Roma devletinin tarihidir ve bu dönem ancak protobizans yani Bizans öncesi olarak adlandırılabilir. Bundan dolayı onlar için Heraklios’un 610 yılında tahta çıkışı ya da 711 yılında III Leon’un imparator olması olayı Bizans’ın başlangıç noktası olarak kabul edilebilir. Bizans devletinin başlangıç noktasıyla ilgili enteresan bir görüş de 1204 yılı olduğudur. Çünkü 1204 yılında gerçekleşen Haçlı seferiyle Roma devleti yıkılmış ve bu olayın ortaya çıkarttığı İznik devleti ve onun 1261 yılında İstanbul’u ele geçirerek şehri tekrar başkent haline getirmesi Bizans’ın başlangıç noktasıdır.

Bu tasnife göre Bizans imparatorluğu 5 döneme ayrılır. Bunlar geç Roma imparatorluğu dönemi, karanlık çağ dönemi, gelişme dönemi, Batılılaşma ve İznik imparatorluğu dönemi ile Boğazlar imparatorluğu dönemleridir.

Varang kelimesi 11. yüzyılın sonundan itibaren Bizans’ın ordusunda yer alan Vikingliler ve kuzeyden gelenler için kullanılmıştır. Varang kelimesi aynı zamanda yine Bizans ordusunda görev yapan Anglo - Saksonları da ifade etmektedir.

Komşuları arasında Farsça konuşan halklar, Cermen dili konuşan halklar, Türkçe konuşan halklar, Arapça konuşan halklar ve Slavca konuşan halkların Bizans ile daha çok temas halinde olduğunu söyleyebiliriz. Bunların dışında Bizans’ın İskandinav ile Venedik ve Ceneviz gibi Latin halklarla da temasları olmuştur.

Bizans devleti tarafından dünyanın öteki gözü sayılan Pers dünyasında Sasani hanedanı tarafından 224 - 651 yılları arasında kurulmuş olan devlet Sasaniler olarak bilinir. Gotlar, Vizigotlar, Ostrogotlar, Vandallar, Lombardlar, Franklar, Normanlar, Venedik ve Ceneviz Bizans’ın batı dünyasından komşularıdır. Fakat bugünkü İran coğrafyasında kurulan Sasaniler Bizans’ın doğu kanadından komşusudur.

Bizans İmparatorluğu olarak adlandırılan devlet Roma İmparatorluğu’nun bir devamıdır. Ancak Bizans’ın Roma’dan ne zaman ayrıldığı konusu tartışmalıdır.

Roma’nın devamı olarak algıladıkları için kendilerini Romi yani Romalı olarak görüyorlardı. İstanbul şehrinin 330 yılında inşa edildiği şimdiki Sarayburnu civarında bulunan eski Antik Yunan kolonisi Bizantion olarak adlandırılıyordu. Çok sık olmamakla birlikte devletin başkenti İstanbul içinde zaman zaman Bizantion tabiri kullanılıyordu. İstanbul’da yaşayanlar da yine nadir olmakla birlikte İstanbullu manasında Bizantios olarak ifade edilebiliyordu. Dolayısıyla Bizans tabiri sadece coğrafi bir bölgeyi işaret etmek ve İstanbul’da yaşayanları göstermek için kullanılmış bir tabirdir.

Bizans Devleti 6. yüzyıldan sonra Roma geleneklerinden uzaklaşarak kendine ait değerler oluşturmaya başlamıştır. Bununla birlikte imparatorluğun siyasi düşüncesi, devlet organizasyonu, idari kurumlar, mali teşkilat, diplomasi, ordu ve hukuk alanında Roma’nın etkisi azalarak da olsa imparatorluğun sonuna kadar devam etmiştir.

I. Konstantinos (306-337) başkenti İstanbul’a taşıma kararı aldı. Bu kararın alınmasında İstanbul’un coğrafi konumu kadar dönemin askeri, siyasi, ticari ve dini nedenleri de rol oynamıştır. 324 yılında İstanbul’un inşasına başlandı. Roma’da olduğu gibi Sarayburnu’ndan muhteşem bir saray, senato binası, hipodrom ve kiliseler yapıldı. Meydanlar, sanat eserleriyle donatıldı ve karadan gelebilecek saldırılara karşı Marmara’dan Haliç’e kadar uzanan surlar inşa edilerek 11 Mayıs 330 tarihinde İstanbul resmen Bizans’ın başkenti oldu.

532 yılında Nika ayaklanması sırasında yanan Aya Sofya kilisesinin yerine imparator I. Iustinianos, Millet’li İsidoros ve Aydınlı Antemios adlı mimarlara günümüze ulaşan Aya Sofya kilisesini inşa ettirdi. Aya Sofya kilisesi yüksekliği ve kubbesi ile uzun asırlar dünyanın en yüksek binası olarak kaldı.

Bizans’ın başlangıç ve bitiş tarihi olarak en çok itibar edilen görüş ise Bizans’ın 11 Mayıs 330 yılında başladığı ve 29 Mayıs 1453 tarihinde bittiğidir. Bu görüşe göre Bizans devleti 1123 yıl varlığını sürdürmüştür.

10. yüzyıl Abbasiler. 11. - 12. yüzyıl Selçuklular, 13. yüzyıl Osmanlılar ve Anadolu Beylikleri.

Varang kelimesi 11. yüzyılın sonundan itibaren Bizans’ın ordusunda yer alan Vikingliler ve kuzeyden gelenler için kullanılmıştır. Varang kelimesi aynı zamanda yine Bizans ordusunda görev yapan Anglo - Saksonları da ifade etmektedir. Bu tabiri ilk defa Bizans kaynaklarında 1034 yılında rastlanır. İskandinavyalılar, Rusya yoluyla Bizans’ta çalışmak için 10. yüzyıldan itibaren İstanbul’a gelmeye başlarlar. Silah olarak taşıdıkları baltalarından dolayı baltacılar olarak anılmaktaydılar. 11. ve 12. yüzyıllar boyunca Varanglar, Komninos hanedanına Mangana ve Vlaherna saraylarının muhafız askerleri olarak hizmet ettiler. Aynı zamanda ordunun düzenlediği seferlere de katıldılar.

Modern çağın aydınlarının Bizans adıyla andığı yapı Roma’nın bir değişim ve dönüşüm yaşayarak ulaştığı sentezden ibarettir. Bu sentezin ana unsurlarını Roma devlet düşüncesi, Hıristiyanlık inancı, Yunan dili ve Yunan kültürü oluşturmaktadır. Bu unsurların birleşimi Bizans adı verilen oluşumu doğurmuştur.

Krallık döneminde Roma halkı çeşitli toplumsal sınıflara ayrılmıştır. Büyük toprak sahibi olan aristokratlar patriciler grubu arasında yer almaktadır.

Doğu Akdeniz dünyasında M.Ö. III. yüzyılda Helenistik krallıklar hüküm sürüyordu. Bu krallıkların en güçlüleri Yunanistan ve Makedonya’da hüküm süren Makedonya Krallığı, Anadolu ve Suriye'de egemen olan Selefkos (Suriye) Krallığı ve Mısır'a hâkim bulunan Ptolemeos Krallığı idi.

Vezüv Yanardağının patlamasıyla küller ve lavlar altında kalan Roma şehri Pompei’dir. Bu zamandan kalan kalıntılar, Roma kentindeki yaşam hakkında önemli bilgilere sahip olmamıza yaramıştır.

Dioklitianus , imparatorluğu zaafa uğratan iktidar mücadelelerine son vermek, imparatorluk yönetiminde istikrarı sağlamak ve imparatorluk otoritesini daha etkin kılabilmek maksadıyla köklü bir reform gerçekleştirdi. Dioklitianos, dört başlı manasında Tetrarhia denilen yeni bir yönetim sistemi kurdu. Bu sisteme göre imparatorluğu iki agustus ve iki sezar birlikte yöneteceklerdi. Agustuslardan biri imparatorluğun batısına diğeri ise doğusuna hükmedecekti. Agustuslar kendilerine birer sezarı yardımcı olarak seçeceklerdi. Agustusların görev sürelerini tamamlamalarından sonra sezarlar agustus unvanını alıp onların yerlerine geçecek ve bu defa yeni agustuslar kendilerine birer sezar seçeceklerdi. Böylece Tetrarhia sistemi devam edip gidecekti.

Konstatinos 312 yılında büyük bir orduyla Alpler’i aşıp kuzey İtalya’ya girerek Maxentius’a karşı yürüdü. Roma yakınlarında Milvian Köprüsü’nde Maxentius bozguna uğratıldı. Tarihe Milvian Köprüsü Savaşı olarak geçen bu savaş hem Roma hem de Hıristiyanlık tarihi için önemli bir dönüm noktasıdır. Bu savaşta “Labarum” denilen ve Hıristiyanlığın kutsal sembolü olan haç işaretli bayrakları Konstantinos ordusuna taşıttı. Maxentius savaş sırasında öldürüldü, Konstantinos Roma halkı ve Senato tarafından kurtarıcı olarak selamlanarak Roma şehrine girdi. Böylece Roma imparatorluğunun Batı tarafında tek agustus olarak Konstantinos hakim oldu.

İmparatorluk toprakları üzerinde hür biçimde yaşamaya başlayan Hıristiyanlar, Havarilerin faaliyet gösterdikleri belli başlı şehirlerdeki kiliseler etrafında örgütlenmeye başlamışlardır. Bu şehirler Kudüs, İskenderiye, Antakya ve Romadır.