BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NDA TÜRK CEPHELERİ

Hakiki Şehit: İslam’ın yücelmesi ve vatan müdafaası için savaşırken ölen Müslümanlardır. Uhud, Bedir ve Çanakkale şehitleri gibi.

Hükmî Şehit: Hakiki şehidin şartlarından birini taşımaması sebebiyle yıkanıp kefenlenen ve ahiret itibarıyla şehit olanlardır. Savaşta yaralandıktan sonra yiyip içen, uyuyan, tedavi gören, başka bir yere nakledilen ve daha sonra ölen kimseler; deprem, yangın, sel felaketi, âfet ve benzeri musibetlere maruz kalarak ölen, mide ağrısından ölen, doğum sırasında ölen, suda boğularak ölen,
kolera, veba ve veremden ölen, göçük altında kalarak ölen, ilim yolunda ölen Müslümanlar da hükmen şehittirler.

Dünya Hükümleri Bakımından Şehit: Müslümanların yanında savaşırken ölen münafıklardır.

Konu hakkında yaklaşık bir oran vermek gerekirse Birinci Dünya Savaşı sonunda Osmanlı ordusundaki toplam ölümlerin %44’ü bulaşıcı hastalıklardan, %26’sı doğrudan düşman tesiriyle, %20’si ise bulaşıcı olmayan diğer hastalıklardan kaynaklanmış ve %10’u ise sair sebeplerden (ecel, kaza, idam,nfevt, tespit edilemeyen, vb.) kaynaklanmıştır. Başkanbir ifadeyle, Birinci Dünya Savaşı’ndaki toplam vefat eden askerimizin %64’ü, yani neredeyse her üç askerden ikisi, çeşitli hastalıklar nedeniyle vefat etmişti. Doğru cevap C'dir.

Çamburnu Şehitliği: Balkan ve Çanakkale muharebelerinde şehit olan askerlerimizin anısına
Çanakkale Şehitleri ve Abideleri Yardım Derneği tarafından yaptırılmıştır. Kaide üzerine oturtulmuş 2.5 metre uzunluğunda abidesi bulunmaktadır. Ön yüzünde “Burada Balkan ve Çanakkale harplerinde yaralanarak şehit düşen binlerce kahraman yatar” yazmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Seddülbahir Cephane Şehitliği (İlk Şehitler Anıtı): Şehitlikte, 03 Kasım 1914 günü denizden
yapılan bombardıman sırasında isabet alan cephaneliğin infilakı sonucu şehit olan subay ve askerlerin mezarları bulunmaktadır. 03 Kasım 1985’te ise şehitliğin üstüne “Seddülbahir İlk Şehitler Anıtı” yaptırılmıştır. Doğru cevap C'dir.

Batıkışla Şehitliği Kars'ta bulunan bie şehitliktir. Diğer şıklarda verilen bütün şehitlikler Çanakkale'de bulunmaktadır.. Doğru cevap D'dir.

Çataltepe, Harmantepe, Sultan Murat ve Yeşilyurt şehitliklerinin bulunduğu ili Trabzon ilidir. Doğru cevap C'dir.

Birinci Dünya Savaşı sırasında Bağdat Asker Hastanesi’nde vefat eden Osmanlı askerlerinin kabirleri burada bulunmaktadır. İsimleri tespit edilebilen şehit sayısı 2.370’dir. Toplu mezarların bulunduğu şehitlik arazisi 1937 yılında Irak Hükûmeti’nin onayı ile tahsis edilmiştir. Şehitlik dört kısımdan ibaret olup 204 adet sembolik mezar taşı bulunmaktadır. 1952 yılında önemli tamirat görmüş ve Bağdat’ın 1630 yılında fethi sırasında şehit olan Genç Osman’ın naaşı da buraya nakledilerek kendisi için anıt mezar yaptırılmıştır. Doğru cevap C'dir.

1859 yılında Müslüman mezarlığı olarak kurulan Pire Şehitliği, Balkan Harbi, Birinci Dünya Savaşı ve İstiklal Savaşı’nda esir olarak Atina’ya götürülen ve orada ölenlerin de bu mezarlığa defnedilmeleri ile şehitlik hüviyeti kazanmıştır. Doğru cevap D'dir.

Bugünkü Romanya sınırlarında tarih boyunca onlarca ayrı bölgede Türk şehitliği ve defin alanı
olduğu bilinmekte olup ülkedeki Birinci Dünya Savaşı Dönemi’ne ait resmî Türk şehitliği sayısı ise
3’tür. Diğer ülkelerde resmi şehitlik alanları yoktur. Doğru cevap E'dir.

Bugünkü Avusturya Cumhuriyeti sınırları içerisinde Birinci Dünya Savaşı dönemine ait resmî
şehitlik statüsünde herhangi bir mezarlık veya anıt yoktur. Doğru cevap B'dir.

Sözlükte “bir olaya şahit olmak, bildiğini söyleyip tanıklık etmek, bir yerde hazır bulunmak” gibi anlamlara gelen “şehîd” (çoğulu şühedâ) dinî bir terim olarak Allah yolunda öldürülen Müslümanı ifade eder. Türk Dil Kurumu Sözlüğü’nde şehit kelimesi, “kutsal bir ülkü veya inanç uğrunda ölen kimse” olarak tanımlanmaktadır.

Savaşta yaralandıktan sonra yiyip içen, uyuyan, tedavi gören, başka bir yere nakledilen ve daha sonra ölen kimseler; deprem, yangın, sel felaketi, âfet ve benzeri musibetlere maruz kalarak ölen, mide ağrısından ölen, doğum sırasında ölen, suda boğularak ölen, kolera, veba ve veremden ölen, göçük altında kalarak ölen, ilim yolunda ölen Müslümanlar da hükmen şehittirler.

Birinci Dünya Savaşı başladığında geçerli olan 1909 tarihli Askerî Tekaüt ve İstifa Kanunu hükümlerine göre resmî olarak şehit ibaresi sadece; savaş meydanında ve eşkıya ile yapılan çatışmalarda vefat edenler için kullanılmakta olup hastalıktan ölümler, donma, boğulma, zehirlenme, kazaen vb. vefatlar şehit sınıfına sokulmamış, resmî kayıtlar da bu kriterler gözetilerek kaleme alınmıştı. Başka bir ifadeyle Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin resmî olarak şehit saydıkları, düşmanla ya da eşkıya ile ya da eşkıya ile yapılan muharebe/çatışma sırasında doğrudan düşman/eşkıya tesiriyle (bomba, şarapnel, kurşun, kılıç, bıçak vb.) o anda veya aldığı tesirin etkisiyle yaralandıktan sonra vefat edenleri kapsamaktadır.

Türkiye içerisindeki Birinci Dünya Savaşı şehitlik ve defin alanlarını artıran bir diğer husus ise cepheye giden ya da gelen askerlerin sevkiyat sırasında verdiği zayiattır. Dönem itibarıyla bulaşıcı hastalıklardan ölümlerin, muharebe kaynaklı ölümlerden çok daha fazla olduğu göz önüne alınırsa Anadolu’nun hemen her yerinde Birinci Dünya Savaşı şehitlerinin defnedildiğini söylemek yanlış olmayacaktır. Çünkü bazen haftalarca süren yolculuk sırasında durumu ağırlaşan ya da bulaşıcı hastalık belirtileri gösteren bir asker hiç gecikmeden en yakındaki hastanelere sevk edilir, vefat etmesi hâlinde ise civardaki mezarlıklara defnedilirdi. Bu nedenlerle, sadece ilerleyen sayfalarda okuyacağınız illerdeki şehitlik ve defin alanlarında değil Anadolu’daki dönem mezarlıklarının birçoğunda bazen sayıları az da olsa Birinci Dünya Savaşı şehitlerimizin yattığını unutmamak gerekir.

Birinci Dünya Savaşı sırasında fiili muharebelerin gerçekleşmediği Adana, Edirne, Tekirdağ ve daha başka birçok ilimizde bulunan şehitliklere cepheden gelen/getirilen hasta ve yaralı askerlerimiz defnedilmiştir.

Birinci Dünya Savaşı Dönemi’ne ait Türk şehitliklerinin ve defin yerlerinin kapsadığı alan, Birinci Dünya Savaşı Türk cephelerinin yayıldığı alandan daha geniş bir coğrafyayı ihtiva etmektedir. Muharebe sahasının ve savaş hattının çok uzağında kalan bölgelerde dahi Türk şehitliklerinin bulunma nedeni, daha ziyade esir kamplarıdır. Çünkü başta İngiltere ve Rusya olmak üzere İtilaf Devletleri tarafından esir alınan 200 bin civarında Türk savaş esiri, muharebe sahasından ve Anadolu’dan bir hayli uzak İtilaf Devletlerinin kontrolü altında, kurtulma ihtimallerinin düşük olduğu bölgelerde tesis edilen esir kamplarında tutulmuşlardı. Yaşam şartlarının bir hayli zor olduğu kamplardaki esaret koşulları, salgın hastalıklar ve idam gibi sebeplerle hayatını kaybeden on binlerce Türk askeri de bu kamplar civarına defnedilmişti.

Günümüz Çekya toprakları, Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin müttefiki olan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun hâkimiyeti altındaydı. Bu nedenle, özellikle Galiçya cephesindeki muharebeler sırasında şehit düşen, hastalık vb. nedenlerle vefat eden pek çok Türk askeri bu topraklarda bulunan Hodonin, Pardubice ve Valesske Türk şehitliklerine gömülmüştür.

Başta İngiltere ve Rusya olmak üzere İtilaf Devletleri tarafından esir alınan 200 bin civarında Türk savaş esiri, muharebe sahasından ve Anadolu’dan bir hayli uzak İtilaf Devletlerinin kontrolü altında, kurtulma ihtimallerinin düşük olduğu İngiltere, Hindistan, Malta, Myanmar ve daha bir çok ülkedenin çeşitli bölgelerinde tesis edilen esir kamplarında tutulmuşlardı. Yaşam şartlarının bir hayli zor olduğu kamplardaki esaret koşulları, salgın hastalıklar ve idam gibi sebeplerle hayatını kaybeden on binlerce Türk askeri de bu kamplar civarına defnedilmişti.

Birinci Dünya Savaşı sırasında Kudüs’ün hemen kuzeydoğusunda yer alan Zeytindağı’nda (Scorpus Dağı) yaşanan çetin muharebeler neticesi şehit olan Türk askerleri burada gömülüdür.

Hükmî Şehit: Hakiki şehidin şartlarından birini taşımaması sebebiyle yıkanıp kefenlenen ve ahiret itibarıyla şehit olanlardır.
Savaşta yaralandıktan sonra yiyip içen, uyuyan, tedavi gören, başka bir yere nakledilen ve daha sonra ölen kimseler; deprem, yangın, sel felaketi, âfet ve benzeri musibetlere maruz kalarak ölen, mide ağrısından ölen, doğum sırasında ölen, suda boğularak ölen, kolera, veba ve veremden ölen, göçük altında kalarak ölen, ilim yolunda ölen Müslümanlar da hükmen şehittirler.