BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NDA TÜRK CEPHELERİ

Baltık Denizi’nden Adriyatik’e kadar uzanan çizgide çok sayıda muha­rebe yapılmıştır. Türkler bu muharebelerin özellikle orta ve güney kesimlerindekine katılmışlardır. Bu bakımdan Galiçya Cephesi’ne gönderilen Türk bir­likleri sadece cephenin güneyinde sınırlı bir sahada çarpışmışlar, aynı şekilde Makedonya’da da belirli bir alanda bulunmuşlardır. Romanya Cephesi’nde ise Türk birlikleri harekâtın genişliğine bağlı ola­rak daha fazla yerde görev almışlarsa da çoğunlukla Dobruca bölgesi içinde kalmışlardır.

Galiçya aynı zamanda yoğun Musevi nüfusun yaşadığı bir yer olma özelliği taşımaktadır. Göç yollarının geçmesine bağlı olarak Germen ve Slav toplulukların yerleştiği Galiçya, bir sınır böl­gesi olması dolayısıyla nüfuz mücadelesinin yaşan­masına sahne olmuştur. Galiçya, farklı ve zengin madenlere sahip olmasının yanında topraklarının verimliliği tahıl üretimine olanak tanımasının ya­nında dokuma, keten, alkol, döküm gibi sanayi kollarında önde gelen yerlerdendir

 Tarihte birçok defa istilaya uğrayan ve 1772’den itibaren “Kron­land” ismiyle Avusturya İmparatorluğu’nun bir parçası olan bölge, bugün Polonya ve Ukrayna’nın sınırları içindedir. Birinci Dünya Savaşı sırasın­da Avusturya-Macaristan ile Çarlık Rusya’sının çarpıştığı Galiçya’da Almanlar ve Türkler de de­vam eden muharebelerde bölgede savaşmışlardır

Alman doktrin ve uygulamalarıyla ilk kez Galiçya’da yetiştirilen Türk Hücum Kıtaları, önce Filistin Cephesinde daha sonra Türk İstiklal Harbi’nde büyük yararlılıklar göstermiştir.

İtilaf devletlerinin ve özellikle Rusya’nın vaatle­riyle Romanya, tarafsızlığını bozarak İtilaf devlet­leri ile anlaşmıştır. Anlaşmadan 10 gün sonra, 27 Ağustos 1916’da Romanya, İttifak devletlerine sa­vaş ilan etmiş, yaklaşık 500 bin kişilik askerî kuvve­tiyle savaşa girdikten hemen sonra Transilvanya’nın üçte birini işgale kalkışmıştır. Bu hamle Avusturya- Macaristan’ı zor durumda bırakmıştır. Arkadan vurulma tehlikesi karşısında kalan Avusturya- Macaristan’a destek için İttifak devletleri birlikle­rinden kuvvet ayrılarak Romen ordusu karşısında kullanılması gündeme gelmiştir

O günlerde Alman Genelkurmay Başkanlığından alınan Falkenhayn’ın yerine Hindenburg atanmış, Falkenhayn ise bu cepheye görevlendirilmiştir. Aynı süreçte İttifak devletlerinin ordularının tek merkezden yönetilme­si kararlaştırılmıştır. Romanya Harekâtının sevk ve idaresini eline alan Hindenburg ve Ludendorff, İttifak devlet­lerine gereken başarıyı bu cephede almaya kararlı bir tavırla kesin sonuçlu baskın niteliğindeki karşı saldırıyı planlamışlardır.

1915’in sonbaharında Alman ve Avusturya-Ma­caristan birlikleri Sırbistan’a girmişler, Belgrat’ı ele geçirmişlerdir. İlerlemeye devam eden İttifak dev­letleri Sırp ordusunun yarısını imha ederek Sırbis­tan ve Karadağ’ı haritadan silmişler, Arnavutluk’un kuzeyini kontrol altına almışlardır. Bu harekât karşısında İngiliz ve Fransızlar Yunanistan’ı yanla­rına çekerek Selanik’e asker çıkarmışlardır. Böylece 1915’te Sırbistan Cephesi kapanmış, Makedonya Cephesi açılmıştır.

Enver Paşa’nın Eylül 1916’da Hindenburg ve Ludendorff ile yaptığı görüşmede Makedonya Cephesindeki durum konuşulmuştur. İttifak dev­letleri arasındaki kara yolu bağlantısının güvencesi, Almanya’dan sağlanan ikmal malzemelerinin ulaştı­rılmasında önemli olduğu kadar Balkanlarda bulunan İtilaf güçlerinin Rusya ile buluşmasının engellenmesi bağlamında Makedonya’nın stratejik değeri masaya yatırılmıştır. Görüşmeler sonunda Alman makamla­rının talebi üzerine 12 Eylül’de Makedonya’ya Türk birliklerinin gönderilmesine karar verilmiştir.

Galiçya’da Türk birlikleri buradaki sağlık tesislerini çeşitli nedenlerle kullanmıştır. Stryi ve Drogobych’de olmak üzere iki sahra hastanesi, daha sonra kapatılacak olan Sambir’dekinin dışında No­vamiesta’daki zührevi hastalıklar hastanesi, bir tane bulaşıcı hastalıklar (Stryi) hastanesinin yanında Viyana’da 20 adet hastane, nekahethane ve kaplı­ca, Budapeşte’de yedi adet hastane ve nekahethane Galiçya’daki menzil sıhhiye müesseselerini oluştur­maktadır. Osmanlı ordusunda ilk kez fiziksel rehabilitasyon hizmet­lerinin 1917’de Galiçya’da başladığı kaydedilmiştir.

Makedonya Cephesinin açılmasından sonra Bulgar mıntıkasında görev alan 50’nci Türk Tümeni ancak bir sıhhiye bölüğüyle görev mahalline intikal etmiştir. Tümenin zorlu intikali sırasında temizlik ve beslenme sorunları nedeniyle tifüs, tifo, sıtma gibi bulaşıcı hastalıklar görülmüştür. Türk askerleri arasında tespit edi­len bulaşıcı hastalık oranın yüksekliği cepheyi sarsacak seviyeye gelmesi nedeniyle Hindenburg tarafından yakından takip edilmiştir.

Doğu Avrupa’da gerçekleşen muharebeler, Batı Cephesi’ne bağlı olarak gelişmiş ve şekillenmiştir. Almanya’nın Schlieffen Planı’nı küçük değişiklerle uygulaması, önce batıya sonra doğuya yönelmesini zorunlu kılmıştır.

Schlieffen Planı gereğince ilk harekât Batı Cephesi’nde gerçekleştirilmiştir. Ancak bu harekâtın yürütülmesi sırasında doğu tarafının da güvenceye alınması gerekmiştir.

Türkler bu muharebelerin özellikle orta ve güney kesimlerindekine katılmışlardır. Bu bakımdan Galiçya Cephesi’ne gönderilen Türk birlikleri sadece cephenin güneyinde sınırlı bir sahada çarpışmışlar, aynı şekilde Makedonya’da da belirli bir alanda bulunmuşlardır. Romanya Cephesi’nde ise Türk birlikleri harekâtın genişliğine bağlı ola[1]rak daha fazla yerde görev almışlarsa da çoğunlukla Dobruca bölgesi içinde kalmışlardır.

Eylül 1916 Muharebeleri: 2 Eylül’de Yüzbaşı Saip komutasındaki 77’nci Türk Alayı’na yönelen saldırı girişimi topçu ateşi ile önlenmiştir. Ertesi gün Potutory kısmında muharebeler olmuş, taarruzda kullanılan 310’uncu Honat Alayı geri çekilmek zorunda kalmış, Hoffmann Kolordusu yıpranmıştır (Akçakayalıoğlu, 1967). 5 Eylül’de gerçekleştirilmesi planlanan taarruzda 15’inci Türk Kolordusuna Hoffmann Kolordusunu destekleme görevi verilmiştir.

Alman doktrin ve uygulamalarıyla ilk kez Galiçya’da yetiştirilen Türk Hücum Kıtaları, önce Filistin Cephesinde daha sonra Türk İstiklal Harbi’nde büyük yararlılıklar göstermiştir.

Temmuz sonunda Nyvra köyünü bir kazanıp bir kaybettikten sonra kesin olarak almasıyla 20’nci Tümen, Zbruch Nehri ötesine ilerleyebilecekken yurda dönmesi emredilmiştir. Burası Türklerin cephede ulaştığı en uç noktadır. 8 Ağustos’ta topçu birlikleri, 19 Ağustos’ta piyadeler Hutys’ko’da toplanmış ve sırasıyla 16 Ağustos’ta topçular, 22’sinde piyadeler trenle yola çıkmıştır. Tümen karargâhı 11 Eylül’de İstanbul’a ulaşmış, 26’sında ise tüm birlikler İstanbul’a dönmüştür.

Romanya Cephesi İtilaf devletlerinin ve özellikle Rusya’nın vaatleriyle Romanya, tarafsızlığını bozarak İtilaf devletleri ile anlaşmıştır. Anlaşmadan 10 gün sonra, 27 Ağustos 1916’da Romanya, İttifak devletlerine savaş ilan etmiş, yaklaşık 500 bin kişilik askerî kuvvetiyle savaşa girdikten hemen sonra Transilvanya’nın üçte birini işgale kalkışmıştır. Bu hamle Avusturya-Macaristan’ı zor durumda bırakmıştır. Arkadan vurulma tehlikesi karşısında kalan Avusturya-Macaristan’a destek için İttifak devletleri birliklerinden kuvvet ayrılarak Romen ordusu karşısında kullanılması gündeme gelmiştir.

Bu plana göre harekâtın merkezinde Karpatları almakla görevli 9’uncu Alman ve 1’inci Avusturya-Macaristan Ordusu yer almış, Dobruca’ya taarruz ederek Romen birliklerinin diğer taraflara yardım etmesinin engellenmesi işi bir Türk kolordusu ile takviyeli 3’üncü Bulgar Ordusunun olmuştur.

Nisan-Mayıs aylarında naklin İbrail’den başlayarak şileplerle Çernovada’ya, oradan da trenle Köstence’ye ve sonra Köstence’den Batum’a Akdeniz, Reşitpaşa ve Olga vapurlarıyla yapılması uygun görülmüştür. Karargâh, 9 Mayıs’ta Batum’a varmış, 15’inci Tümen beş aşamada Batum’a intikal etmiş tümen karargâhı, 29 Haziran 1918’de ulaşmıştır.

1915’in sonbaharında Alman ve Avusturya-Macaristan birlikleri Sırbistan’a girmişler, Belgrat’ı ele geçirmişlerdir. İlerlemeye devam eden İttifak devletleri Sırp ordusunun yarısını imha ederek Sırbistan ve Karadağ’ı haritadan silmişler, Arnavutluk’un kuzeyini kontrol altına almışlardır. Bu harekât karşısında İngiliz ve Fransızlar Yunanistan’ı yanlarına çekerek Selanik’e asker çıkarmışlardır. Böylece 1915’te Sırbistan Cephesi kapanmış, Makedonya Cephesi açılmıştır