BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NDA TÜRK CEPHELERİ

Osmanlı Devleti’nin 11 Kasım 1914 tarihinde savaşa katılmasını müteakip muharebelerin başladığı ilk cephe, Irak Cephesi’dir.

Dicle Nehri’nin akıntı hızı az olduğundan bu nehirde “kelek” adı verilen sallardan istifade edilmiştir. Savaşın başlaması ile birlikte İstanbul’dan yola çıkarılan cephane ve teçhizat, Irak bölgesine gönderilirken önce Resülayn’a kadar demir yolu ile getirilmiş; buradan kara yolu ile Musul’a ve oradan da kelekler vasıtasıyla güneye nakledilmiştir

Bağdat demir yolu imtiyazı, dönemin siyasi konjonktürünün de etkisiyle Sultan II. Abdülhamit (1876-1909) Dönemi’nde Almanya’ya verilmiştir. Bu durum, Hint Okyanusu’nda kuvvetli bir devletin bulunmasını istemeyen İngiltere’de büyük tedirginlik yarattığından İngiltere, bölgede birtakım politik ve askerî önlemler almaya başlamıştır. Böylece, 5 Kasım 1914’te Osmanlı Devleti’ne savaş ilan eden İngiltere, 6 Kasım 1914 tarihinde Basra Körfezi ağzındaki Fav Yarımadası’na asker çıkartarak Irak’a yönelik askerî harekâtını başlatmıştır. Irak cephesi böylece açılmıştır.

Şuayyibe Muharebesi’ni sedye üzerinde yaralı vaziyette sevk ve idare etmeye çalışan Albay Süleyman Askerî Bey, bu askerî başarısızlığı kabul edememiş ve muharebe alanında intihar etmiştir.

Çözüm: Birinci Kutü’l-Amâre Muharebesi’ndeki başarısızlığın ardından kuzeye doğru devam eden İngiliz ilerlemesini durdurmak amacıyla Osmanlı Başkomutanlığı tarafından bölgede müstakil bir ordu kurulması çalışmalarına başlanmıştır. Bu amaçla 5 Ekim 1915 tarihinde 6’ncı Ordu Komutanlığı teşkil edilmiştir.

Yeni kurulan 6’ncı Ordu Komutanlığına 22 Ekim 1915 tarihinde Alman Mareşali von der Goltz atanmıştır. 6’ncı Ordu Komutanı von der Goltz Paşa, Irak Cephesi’nin yanı sıra Almanya’nın İran faaliyetlerinden de sorumlu tutulmuştur.

İngiltere’nin Irak Ordusu Komutanı General Sir John Nixon, Kutü’l-Amâre’de mahsur kalan İngiliz tümenini kurtarmak için harekete geçerek 10 Aralık 1915 tarihinde Korgeneral Fenton Aylmer’i Irak Cephesi’ndeki yardım kuvvetlerinin başına getirmiştir. General Aylmer de zaman kaybetmeksizin 2 piyade tümeni ile 1 süvari alayından meydana gelen “Dicle Kolordusu” adı verilen yardım kuvvetleri ile 3 Ocak 1916 tarihinde Basra bölgesinden Kutü’l-Amâre’ye doğru hareket etmiştir.

Bağdat’ın alınması İngilizlere, Çanakkale ve Kutü’l-Amâre yenilgileriyle uğradıkları prestij kaybını yeniden kazandırırken Osmanlı Devleti özellikle de İslam dünyasında büyük bir prestij kaybına uğramıştır. Bu amaçla Osmanlı Başkomutanlığı tarafından Bağdat’ı geri almak için 1917 yılının Haziran ayında Alman General Erich von Falkenhein’ın komutanlığında Yıldırım Ordular Grubu (YOG) Komutanlığı kurulmuştur. Ancak aynı yılın Eylül ayında Filistin Cephesi’nde beliren İngiliz tehlikesinden dolayı Bağdat’ı geri almak mümkün olmamış, Yıldırım Ordular Grubu, Filistin Cephesi’ne İngilizlerle mücadeleye yönlendirilmiştir.

Hilal-i Ahmer Cemiyeti de cephedeki sağlık hizmetlerine destek vermek için kurulmuştur.

Bağdat’ta bir şube açan Hilal-i Ahmer Cemiyeti de cephedeki sağlık hizmetlerine destek vermiştir. Öncelikle Bağdat’ta “Hilal-i Ahmer (Kızılay) Hastanesi” adıyla yabancı konsolosluk binalarında hizmet veren 450 yatak kapasiteli bir hastane teşkil edilmiştir.

Osmanlı Devleti’nin 11 Kasım 1914 tarihinde savaşa katılmasını müteakip muharebelerin başladığı ilk cephe, Irak Cephesi’dir.

1508’de Safevi Devleti’nin eline geçen Bağdat, 1534’te Kanuni Sultan Süleyman’ın hükümdarlığında Osmanlı İmparatorluğu’na bağlanmıştır. Musul ve Kerkük şehirleri, Yavuz Sultan Selim tarafından 1517’de Osmanlı ülkesine dahil edilmişlerdir.

İngiliz devlet adamlarından Winston Churchill, “... bir damla petrolün, bir damla kandan daha değerli olduğunu” ileri sürerek daha 20. yüzyılın başlarında petrolün İngiltere için önemine dikkat çekmiştir.

Birinci Kutü’l-Amâre Muharebesi’ndeki başarısızlığın ardından kuzeye doğru devam eden İngiliz ilerlemesini durdurmak amacıyla Osmanlı Başkomutanlığı tarafından bölgede müstakil bir ordu kurulması çalışmalarına başlanmıştır. Bu amaçla 5 Ekim 1915 tarihinde 6’ncı Ordu Komutanlığı teşkil edilmiştir. Yeni kurulan 6’ncı Ordu Komutanlığına 22 Ekim 1915 tarihinde Alman Mareşali von der Goltz atanmıştır. 6. Ordu Komutanı Von der Goltz Paşa, Irak Cephesi’nin yanı sıra Almanya’nın İran faaliyetlerinden de sorumlu tutulmuştur.

1914 yılının Ekim ayında Basra Körfezi’ne asker çıkarılmasıyla başlayan ve neredeyse bir yıl süren İngiliz ilerlemesi 22-25 Kasım 1915 tarihleri arasında gerçekleşen Selman-ı Pak Meydan Muharebesi’nde son bulmuştur.

General Townshend’ın teslimiyet kararının bildirilmesi üzerine Binbaşı Nazmi Solak Bey komutasındaki 3. Piyade Alayından bir bölük 29 Nisan 1916 günü saat 14.30 civarında Kutü’l-Amâre’deki Hükûmet Konağına Türk bayrağı çekmiş ve Bölük Komutanı Yüzbaşı Sami Bey, General Townshend ve diğer generalleri teslim almıştır. Esir olarak teslim alınan İngiliz birlikleri içinde hasta ve yaralı olarak ele geçirilen 2.000 kadar kişi, Türk esirleriyle mübadele edilmiştir. General Townshend, 3 Mayıs 1916’da Kutü’l-Amâre’den ayrılmış, Bağdat üzerinden gittiği İstanbul Büyükada’da son derece iyi şartlarda savaşın sonuna kadar ikamet etmiştir.

Kutü’l-Amâre zaferi, Osmanlı Devleti’nin müttefiki Almanya, Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan’da da büyük bir sevinçle karşılanmıştır. Halil Paşa, Kut’ül-Amâre’nin teslim alındığı 26 Nisan gününü “Kut Bayramı” olarak ilan etmiştir.

Kutü’l-Amâre kuşatmasının devam ettiği sırada İngilizlere yardım amacıyla General Baratof komutasındaki Rus birlikleri Batı İran üzerinden ilerleyerek Kasr-ı Şirin ve Revandiz’i ele geçirmiş; Bağdat’ın 150 kilometre kuzeydoğusundaki Hanikin’e kadar ulaşmıştır.

Bağdat’ın kaybedilmesini müteakiben birçok yerel aşiretin Türk ordusu nu sürekli taciz ve zayıflatmaya yönelik hareketleri, aşırı sıcak iklim ve hijyen koşullarının beraberinde getirdiği salgın hastalıklar, hepsinden önemlisi ulaştırma, ikmal ve lojistik yetersizliklerin yol açtığı iaşe sorunu gibi etkenlerin tahribatı, harekâtın gidişatını da askerin moral ve motivasyonunu da olumsuz yönde etkilemiştir.

Kurna’nın 9 Aralık 1914’de İngiliz işgaline uğramasından sonra, aşiretlerin bir kısmı İngilizler lehine dönmeye başlamışken, bunlardan yalnız Acemi Paşa’ya ait Müntefik Aşireti, Irak’taki Türk ordusuna sadakatle bağlı kalmıştır. Acemi Paşa’ya yaptığı hizmetlerden dolayı 22 Mayıs 1915’te Başkomutanlık Vekâleti tarafından paşalık rütbesi verilmiştir.