BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NDA TÜRK CEPHELERİ

Arap aşiretlerinin çoğu hayvancılıkla geçinirken Dicle ve Fırat Nehirleri arasında kalan El-Cezire bölgesindeki Araplar ise göçebe hayatı sürdürmektedir.

Irak coğrafyası, 1858 yılında Hindistan’ı sömürgesine katan İngiltere’nin Orta Doğu politikasının ana noktası olan petrol kaynakları bakımından ekonomik; doğu ile ulaşım sağlama açısından stratejik önem taşıyan, sömürgelerini güvende bulundurmak için elde tutulması gereken önemli bir jeopolitik hedefti. Bu amaçla İngiltere, 1860’lı yıllardan itibaren Fırat ve Dicle’de taşımacılık işine başlamış; 1882’de Mısır’ı işgal etmiştir. İngiliz devlet adamlarından Winston Churchill, “... bir damla petrolün, bir damla kandan daha değerli olduğunu” ileri sürerek daha 20. yüzyılın başlarında petrolün İngiltere için önemine dikkat çekmiştir. Bağdat demir yolu imtiyazı, dönemin siyasi konjonktürünün de etkisiyle Sultan II. Abdülhamit (1876-1909) Dönemi’nde Almanya’ya verilmiştir. Bu durum, Hint Okyanusu’nda kuvvetli bir devletin bulunmasını istemeyen İngiltere’de büyük tedirginlik yarattığından İngiltere, bölgede birtakım politik ve askerî önlemler almaya başlamıştı.

Selman-ı Pak Muharebesi’nin birinci günü öğleden sonra Cevat Bey Müfrezesi tarafından gerçekleştirilen karşı taarruz üzerine 22 Kasım 1915 tarihinde 6’ncı Tümen Komutanı General Townshend hatıra defterine; “Avrupa’da hiçbir asker yoktur ki -bu ifademin altını çiziyorum- savunmada Türklerle kıyaslanabilsin. Almanların savunmada gayet iyi olduğu farz ediliyor. Fakat siperlerde bulunduğu zaman onlar Türklerle kıyaslanamazlar,” notunu düşerek Türk askerinin kahramanlığını ön plana çıkarmıştır.

Kutü’l-Amâre kasabası civarında gerçekleşen muharebelerde Irak ve Havalisi Komutanı Albay Nurettin Bey emrindeki çoğunluğu yerli Araplardan oluşan 35’inci, 37’nci ve 38’inci Tümenlerden ibaret zayıf mevcutlu birlikler ağır kayıplar vermişlerdir. Bu durumda Albay Nurettin Bey, üstün İngiliz birliklerinin Kutü’l-Amâre kasabasını bir çember altına alarak, Osmanlı birliklerini kuşatıp imha etme ihtimaline karşı 28 Eylül 1915 gecesi kasabayı İngilizlere sezdirmeden boşaltmıştır.

Taraflar arasındaki görüşmelerin olumsuz sonuçlanması üzerine 29 Nisan 1916 sabahı General Townshend kayıtsız ve şartsız teslim olmayı kabul etmiştir. General Townshend’ın teslimiyet kararının bildirilmesi üzerine Binbaşı Nazmi Solak Bey komutasındaki 3. Piyade Alayından bir bölük 29 Nisan 1916 günü saat 14.30 civarında Kutü’l-Amâre’deki Hükûmet Konağına Türk bayrağı çekmiş ve Bölük Komutanı Yüzbaşı Sami Bey, General Townshend ve diğer generalleri teslim almıştır.

Bu durumda Kutü’l-Amâre kuşatması ile İngilizlerin Bağdat’ın işgali projesi dramatik bir şekilde sonlanmıştır.

Kutü’l-Amâre’de esir olanlarla onları kurtarmaya gelen yardım kuvvetlerin kayıpları toplamda 40.000 kişiyi bulmaktadır.

Halil Paşa, Kut’ül-Amâre’nin teslim alındığı 26 Nisan gününü “Kut Bayramı” olarak ilan etmiştir.

Kutü’l-Amâre zaferi, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin Çanakkale’den sonraki ikinci büyük zaferidir.

Türk birlikleri, 10- 11 Mart 1917 gecesi Bağdat’ı tahliye etmişlerdir. İngiliz  kuvvetleri ise hiçbir direnişle karşılaşmadan 11 Mart 1917 sabahı Bağdat’ı işgal etmişlerdir.

Selman-ı Pak Meydan Muharebesi İngiliz kuvvetlerinin Bağdat’a ilerlemesinin durdurulması ve Kutü’l-Amâre’de savunmaya geçme noktasında büyük önemi haizdir.

İngilizler, Şuayyibe Muharebesi'nin ardından Basra’dan Kurna’ya kadar olan bölgede hâkimiyetlerini sağlamayı başarmışlardır.

Irak ve Havalisi Genel Komutanı Süleyman Askerî Bey, Kurna’nın kuzeyinde bulunan Rota köyü civarında 20 Ocak 1915 tarihinde Fırat ve Dicle Nehirleri’nin birleşerek oluşturduğu Şattü’l-Arap bölgesini İngilizlerden geri almak için İngiliz birliklerine karşı taarruza geçmiştir. Birinci Rota Muharebesi olarak bilinen bu muharebede birtakım mevzi başarılar kazanılmıştır.

Birinci Kutü’l-Amâre Muharebesi’ndeki başarısızlığın ardından kuzeye doğru devam eden İngiliz ilerlemesini durdurmak amacıyla Osmanlı Başkomutanlığı tarafından bölgede müstakil bir ordu kurulması çalışmalarına başlanmıştır. Bu amaçla 5 Ekim 1915 tarihinde 6’ncı Ordu Komutanlığı teşkil edilmiştir. Yeni kurulan 6’ncı Ordu Komutanlığına 22 Ekim 1915 tarihinde Alman Mareşali von der Goltz atanmıştır.

1914 yılının Ekim ayında Basra Körfezi’ne asker çıkarılmasıyla başlayan ve neredeyse bir yıl süren İngiliz ilerlemesi 22-25 Kasım 1915 tarihleri arasında gerçekleşen Selman-ı Pak Meydan Muharebesi’nde son bulmuştur. Bahse konu muharebe, İngiliz kuvvetlerinin Bağdat’a ilerlemesinin durdurulması ve Kutü’l-Amâre’de savunmaya geçme noktasında büyük önemi haizdir.

Osmanlı Devleti’nin 11 Kasım 1914 tarihinde savaşa katılmasını müteakip muharebelerin başladığı ilk cephe, Irak Cephesi’dir.

Birinci Dünya Savaşı’nın başladığı günlerde İngiltere’nin Irak’ta iki temel amacı vardı.r Bunlardan birincisi; en önemli sömürgesi konumundaki Hindistan’ın ve Hindistan’a giden kara ve deniz yollarının güvenliğini sağlamak, ikincisi ise Basra Körfezi civarındaki petrol kaynaklarına el koymaktır.

Bir an önce Kutü’l-Amâre kuşatmasını kaldırmayı hedefleyen İngiliz yardım kuvvetleri Türk birliklerine karşı taarruza geçmişler, 21 Ocak 1916 tarihinde Dicle’nin kuzeyinden Felâhiye mevziinde gerçekleştirdikleri taarruz sonucu büyük bir yenilgiye uğramışlardır. Felahiye yakınlarındaki bu muharebe “Birinci Felâhiye Muharebesi” olarak adlandırılmıştır.

Halil Paşa, Kut’ül-Amâre’nin teslim alındığı 26 Nisan gününü “Kut Bayramı” olarak ilan etmiştir.

Bağdat’ın alınması İngilizlere, Çanakkale ve Kutü’l-Amâre yenilgileriyle uğradıkları prestij kaybını yeniden kazandırırken Osmanlı Devleti özellikle de İslam dünyasında büyük bir prestij kaybına uğramıştır. Bu amaçla Osmanlı Başkomutanlığı tarafından Bağdat’ı geri almak için 1917 yılının Haziran ayında Alman General Erich von Falkenhein’ın komutanlığında Yıldırım Ordular Grubu (YOG) Komutanlığı kurulmuştur. Ancak aynı yılın Eylül ayında Filistin Cephesi’nde beliren İngiliz tehlikesinden dolayı Bağdat’ı geri almak mümkün olmamış, Yıldırım Ordular Grubu, Filistin Cephesi’ne İngilizlerle mücadeleye yönlendirilmiştir.