Birinci Dünya Savaşı Zayiatı ve Türk Şehitlikleri

İslam’ın yücelmesi (ilâ-i kelimetullah) ve vatan müdafaası için savaşırken ölen Müslümanlara, Hakiki Şehit denir. Bu kimseler, yıkanmaz, kefenlenmez, namazları kılınıp kanlı elbiseleri ile defnedilir. Uhud, Bedir ve Çanakkale şehitleri gibi

Deprem, yangın, sel felaketi, âfet ve benzeri musibetlere maruz kalarak ölen, mide ağrısından ölen, doğum sırasında ölen, suda boğularak ölen, kolera, veba ve veremden ölen, göçük altında kalarak ölen, ilim yolunda ölen Müslümanlar hükmi şehit kavramı içinde yer alır. Bunun dışında, Hakiki şehidin şartlarından birini taşımaması sebebiyle yıkanıp kefenlenen ve ahiret itibarıyla şehit olanlardır. Savaşta yaralandıktan sonra yiyip içen, uyuyan, tedavi gören, başka bir yere nakledilen ve daha sonra ölen kimseler de hükmi şehit sayılır.

Şehitlik, sadece Müslümanlara özgü bir niteliktir

Hayır. Çünkü askerî terminolojide kullanılan “zayiat” kelimesinin, doğrudan vefat ile eş anlamlı olduğunun düşünülerek tüm zayiat rakamının “şe hit” olarak algılanmasındandır. Oysa burada askerî personel için kullanılan “zayiat” terimi, “savaş dışı kalan, savaşamayacak durumdaki tüm unsurları” ifade etmektedir. Bu unsurlar arasında şehit, yaralı, kayıp, esir, firar, hastaneye sevk, hava değişimi, hastalıktan ölüm gibi sebepler mevcut olup bunların da her birinin izah edilmesi gerekmektedir

1909 tarihli Askerî Tekaüt ve İstifa Kanunu hükümlerine göre resmî olarak şehit ibaresi sadece; savaş meydanında ve eşkıya ile yapılan çatışmalarda vefat edenler için kullanılır. hastalıktan ölümler, donma, boğulma, zehirlenme, kazaen vb. vefatlar şehit sınıfına sokulmamıştır.

Evet. Birinci Dünya Savaşı sonunda Osmanlı ordusundaki toplam ölümlerin %44’ü bulaşıcı hastalıklardan, %26’sı doğrudan düşman tesiriyle, %20’si ise bulaşıcı olmayan diğer hastalıklardan kaynaklanmış ve %10’u ise sair sebeplerden (ecel, kaza, idam, fevt, tespit edilemeyen, vb.) kaynaklanmıştır. Başka bir ifadeyle, Birinci Dünya Savaşı’ndaki toplam vefat eden askerimizin %64’ü, yani neredeyse her üç askerden ikisi, çeşitli hastalıklar nedeniyle vefat etmişti. Bulaşıcı hastalıklardan ölümlerde ise bağırsak enfeksiyonları %35’lik, dizanteri %17’lik ve akciğer enfeksiyonları %13’lük oranlarla ilk üç sıradadır

Hayır. Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisindeki Birinci Dünya Savaşı muharebelerinin gerçekleştiği bölgeler, Çanakkale ile Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerinin bazı kısımlarıdır. Bu bölgelerde, yapılan muharebeler nedeniyle birçok şehitlik ve defin alanı bulunmaktadır. Muharebe sahası dışında kalan bölgelerdeki şehitlikler ise daha ziyade cepheden getirilen yaralılar ve hastalıklar nedeniyledir. Örneğin; Çanakkale muharebelerinde yaralanan ya da herhangi bir şekilde hasta düşen bir asker, kara ve deniz yolu ile Tekirdağ, Edirne ve İstanbul gibi çevre illere sevk edilebilir; yolda veyahut hastanede vefat etmesi hâlinde en yakındaki mezarlıklara defnedilebilirdi. Aynı durum, elbette Kafkas cephesi ile Suriye, Filistin ve Irak cepheleri için de geçerlidir. Bu nedenle sadece cephe hattındaki bölgelerde değil Anadolu’nun birçok bölgesinde Birinci Dünya Savaşı şehitlerinin defnedildiği mezarlıklara rastlamak mümkündür.

Ardahan

Çanakkale

Evet. Şehitlikte kimlik bilgileri bilinen şehit sayısı 4.000’den fazladır

Doğru. çünkü Türkiye Cumhuriyeti sınırları dışında kalan Birinci Dünya Savaşı Dönemi’ne ait Türk şehitlikleri, doğu-batı yönünde Myanmar’dan İngiltere’ye; kuzey-güney yönlü Sibirya’dan Yemen’e kadar çok geniş bir alana yayılmış hâldedir

Evet. Birinci Dünya Savaşı Dönemi’ne ait Türk şehitliklerinin ve defin yerlerinin kapsadığı alan, Birinci Dünya Savaşı Türk cephelerinin yayıldığı alandan daha geniş bir coğrafyayı ihtiva etmektedir. Muharebe sahasının ve savaş hattının çok uzağında kalan bölgelerde dahi Türk şehitliklerinin bulunma nedeni, daha ziyade esir kamplarıdır

Evet. Çünkü Osmanlı Devleti’nin müttefiki İttifak Devletleri ile olan askerî ilişkileri de şehit düşen Türk askerlerinin defnedildiği ülke sayısını artırmıştır. Özellikle Avrupa cephelerindeki muharebeler ve Türk askerlerinin tedavi için nakledildikleri İttifak Devleti hastanelerinde vefat etmesi neticesinde Berlin, Viyana, Budapeşte gibi irili ufaklı onlarca şehir ve kasabada defin bölgeleri, şehitlikler oluşmuştur. Bu defin alanları, bazen şehir ve kasabaların Müslüman mezarlıklarında ayrı bir bölüm teşkil etmeyen alanlar olduğu gibi bazen diğer mezarlıklar içerisinde ayrıca bir alan tahsis edilen bölgeler, bazen de cami hazireleri olmuşlardır.

Evet Kireçtepe Şehitliğidir

Berlin Türk Şehitliği

Evet. Ermenistan da, resmî bir Türk şehitliği olmamakla birlikte tarihî kayıtlara göre Erivan, Gümrü, Karakilise (Vnadzor) şehir ve kasabaları ile Hacur ve Arıgveli gibi bazı köylerde şehit defni yapılmıştır

Çek Cumhuriyeti, Günümüz Çekya toprakları, Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin müttefiki olan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun hâkimiyeti altındaydı. Bu nedenle, özellikle Galiçya cephesindeki muharebeler sırasında şehit düşen, hastalık vb. nedenlerle vefat eden pek çok Türk askeri bu topraklara gömülmüştür.

Evet doğrudur. Resmî şehitlik ve anıt sayısı bugün itibarıyla 5 adet olsa da tarihî kayıtlara göre onlarca farklı bölgede şehitlik ve defin alanı mevcuttur

Hayır. Hindistan. Gemilerle Hindistan’a götürülerek buradaki esir kamplarında tutulan Türk askerleri Ağır esaret koşulları, hastalık ve idam gibi nedenlerle binden fazla Türk askeri bu topraklarda gömülüdür. Bilinen en büyük defin alanları, Bellarey ve Sümerpur şehirlerinde olup bunlar dışında Meiktila, Deolali, Asansol ve Burma bölgesinde de şehitlik ve defin alanları mevcuttur

Hayır doğru değildir. Çünkü esir olarak Atina’ya götürülen ve orada vefat eden Türk askerlerin defnedildiği Pire Türk Şehitliği Yunanistan’dadır.