Irak Cephesi

Irak’ın hayat damarları olan Dicle ve Fırat Nehirleri aşağı Irak’ta birleşe­rek; “Şattül-Arap” adı ile Basra Körfezi’ne dökül­mektedir.

2 Ağustos 1914 tarihinde Osmanlı-Alman Gizli İttifak Ant­laşması imzalanmıştır. Yavuz ve Midilli adı verilen Alman gemilerinin de bulunduğu Osmanlı Donanması, 29 Ekim 1914’te Karadeniz’in kuze­yindeki Rus limanlarını bombardıman etmiştir. Bu olay üzerine 1 Kasım 1914’te Rusya, Osmanlı Devleti’ne savaş ilanında bulunmuştur. Rusya’nın ardından 5 Kasım 1914’te İngiltere ve Fransa da Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etmiştir.

Osmanlı Devleti’nin 11 Kasım 1914 tarihinde savaşa katıl­masını müteakip muharebelerin başladığı ilk cep­he, Irak Cephesi’dir.

Irak’ın sınır kom­şuları kuzeyinde Türkiye, doğusunda İran, güney­doğusunda Kuveyt, güneyinde Suudi Arabistan, güneybatısında Ürdün, batısında ise Suriye’dir.

Şii Arap nüfusu genellikle Irak’ın güneyinde, Bağdat civarında; Sünni Arap nüfusu ise Irak’ın kuzeyinde yoğunlaşmaktadır.

Irak’ta kara yolu ve demir yolu ulaşımının sınırlı olması nehir ulaşımını ön plana çıkarmıştır. Nehir ulaştırması, Dicle ve Fırat Nehirleri üzerinde ger­çekleştirilmiştir. Nehir yolu ile sevkiyatta birlik, silah ve cephane taşımacılığına öncelik verilmiştir.

Kelek; hava ile şişirilmiş 100-200 kadar koyun tulumunun üstlerine tahtaların dizilmesiyle meydana getirilen bir nevi sala verilen addır.

Irak coğrafyası, 1858 yılında Hindistan’ı sömürgesine katan İngiltere’nin Orta Doğu politikasının ana nok­tası olan petrol kaynakları bakımından ekonomik; doğu ile ulaşım sağlama açısından stratejik önem taşıyan, sömürgelerini güvende bulundurmak için elde tutulması gereken önemli bir jeopolitik hedefti.

İngilizler ilk olarak 6 Kasım 1914’te zayıf Osmanlı kuvvetleri tarafından savunulan Bas­ra Körfezi girişinde stratejik bir öneme sahip Fav Yarımadası’nı işgal etmiştir.

Birinci Kutü’l-Amâre Muharebesi’ndeki başarı­sızlığın ardından kuzeye doğru devam eden İngiliz ilerlemesini durdurmak amacıyla Osmanlı Baş­komutanlığı tarafından bölgede müstakil bir ordu kurulması çalışmalarına başlanmıştır.

1914 yılının Ekim ayında Basra Körfezi’ne asker çıkarıl­masıyla başlayan ve neredeyse bir yıl süren İngiliz ilerlemesi 22-25 Kasım 1915 tarihleri arasında gerçekleşen Selman-ı Pak Meydan Muharebesi’nde son bulmuştur. İngiliz kuv­vetlerinin Bağdat’a ilerlemesinin durdurulması ve Kutü’l-Amâre’de savunmaya geçme noktasında bü­yük önemi haizdir.

Kutü’l-Amâre zaferi, Osmanlı Devleti’nin müttefiki Almanya, Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan’da da büyük bir sevinçle karşılanmıştır.

Bağdat’ın alınması İngilizlere, Çanakkale ve Kutü’l-Amâre yenilgileriyle uğradıkları prestij kaybını yeniden kazandırırken Osmanlı Devleti özellikle de İslam dünya-sında büyük bir prestij kaybına uğramıştır.

Osmanlı Başkomutanlığı tarafından Bağdat’ı geri almak için 1917 yılının Haziran ayında Yıldırım Ordular Grubu Komutanlığı kurulmuştur. Ancak aynı yılın Eylül ayında Filistin Cephesi’nde beliren İngiliz tehlikesinden dolayı Bağdat’ı geri almak mümkün olmamış, Yıldırım Ordular Grubu, Filistin Cephesi’ne İngilizlerle mücadeleye yönlendirilmiştir.

Mondros Mütarekesi’nin 25’inci madde­sinde savaş hâlinin 31 Ekim 1918 günü öğle vakti sona erdiği ve tarafların bulundukları hatta dur­ması belirtilmekteydi. Ancak İngilizler bunu ihlal ederek 3 Kasım 1918 günü zorla Musul’a girmiş ve 8 Kasım 1918 günü şehri işgal etmişlerdir (Türkmen, 2001). İngiliz­lerin Musul’u haksız işgali üzerine Ali İhsan Paşa komutasındaki 6’ncı Türk Ordusu, 15 Kasım 1918 tarihi itibarıyla Musul’dan tamamen çekilmiştir

1917 yılının Mart ayında Bağdat’ın kaybından sonraki dönem, 6’ncı Türk Ordusu için açlık ve sefalet dolu günleri de beraberinde getirmiştir. Bağdat’ın kaybedilmesini müteakiben birçok yerel aşiretin Türk ordusu­
nu sürekli taciz ve zayıflatmaya yönelik hareketleri, aşırı sıcak iklim ve hijyen koşullarının beraberin­de getirdiği salgın hastalıklar, hepsinden önemlisi ulaştırma, ikmal ve lojistik yetersizliklerin yol aç­tığı iaşe sorunu gibi etkenlerin tahribatı, harekâtın gidişatını da askerin moral ve motivasyonunu da olumsuz yönde etkilemiştir.

İngilizler bölgeye gönder­dikleri biyolog, tarihçi, diplomat, zoolog vs. meslek gruplarından casuslar aracılığıyla kendi siyasetçile­rini kalıcı kılmaya, diğer taraftan küçük menfaatler temin ederek bölge halkı üzerinde -özellikle de aşi­ret reislerinde İngiliz hayranlığını artırmaya gayret etmişlerdir.

Sultan V. Mehmet Reşad’ın 14 Kasım 1914 tarihli cihat fet­vaları ve bunun uygulama alanına sokulması, bir propaganda aracı olarak yaygın biçimde kullanıl­mak istenmiş ancak istenen netice alınamamıştır. Zira, Kutsal cihat çağrısını Araplar arasında etkisiz bırakmak için İngilizler karşı propagandaya geç­mişler ve bunda da bir hayli başarılı olmuşlardır.

Avrupa’yı kasıp kavurmada olan İspanyol gribi Irak Cephesi’nde görülmeye başlanmıştır. Kolordu menzillerindeki nekâhathanelerde bulunan hastaların büyük bir kısmı İspanyol gribinden zayıf düşmüş erlerle do­lup taşmıştır. Her tümende bir sıhhiye bölüğü ve bir seyyar hastane mevcut olsa da uzman hekim, tıbbi cihaz ve ilaç noktasındaki yetersizlik sebebiy­le can kayıplarının önüne geçilememiştir.

Merkezi Bağdat’ta olan Menzil Müfettişliğinin görevi or­dunun lojistik hizmetlerini planlamak, yürütmek, menzil teşkilatı adı verilen lojistik birimin tesis­lerini kurmak, ordunun ihtiyaçlarını zamanında ve eksiksiz olarak yerine getirmekti.