BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NDA TÜRK CEPHELERİ - Deneme Sınavı - 10

Eflak, Boğdan ve Dobruca’dan oluşan bu bölgelerle Romanya yaklaşık olarak 140 bin kilometrekarelik bir alana yayılmakta, bu alanda 7,5 milyon nüfusu barındırmaktadır. Eflak bölgesi Romanya’nın en geniş sahasını oluşturmaktadır. Romanya’nın yükseltisi az olması yanında topraklarının dörtte üçü ovalıktır. Toprağındaki minerallerin zenginliğinin yanı sıra doğal su kaynakları sayesinde tarım geniş sahalarda yapılabilmektedir.

Konumu itibarıyla birden çok insan topluluğuna ev sahipliği yapan bölgede yaklaşık iki milyonluk nüfusun barındığı, bunlar arasında Yunan, Türk, Bulgar, Arnavut, Sırp, Ulah, Musevi ve Çingenelerin bulunduğu, buna bağlı olarak çok çeşitli dillerin konuşulduğu bilinmektedir.

Birinci Dünya Savaşı sırasında Avusturya-Macaristan ile Çarlık Rusya’sının çarpıştığı Galiçya’da Almanlar ve Türkler de devam eden muharebelerde bölgede savaşmışlardır (Galiçya, 1969).

Birinci Dünya Savaşı süresince Arap coğrafyasında cereyan eden savaşların tamamını Türk-İngiliz mücadelesi teşkil eder

Filistin coğrafyası hâkim sırtlarda mevzilenen birlikler için savunmayı kolaylaştırıp manevrayı sınırladığından taarruzu zorlaştırır. Suriye coğrafyası ise tersine, arazi düz ve engel niteliği bulunmadığından taarruzu kolaylaştırırken savunmayı güçleştirir

Kanal Harekâtı için görevlendirilen 8’inci Kolordu 1914 yılı sona ererken Gazze-Birüssebi (Beerşeba) hattında toplanmaya başladı. 8’inci Kolorduya Cemal Paşa komuta edecekti.

Türk Başkumandanlığının emrine göre 15’inci Kolordu parça parça yola çıkacak, 19’uncu Tümen mevzilerini bir Alman tümenine bıraktıktan sonra ayrılacak, 20’nci Tümen ise bir süre daha cephede kalacaktır.

İtilaf devletlerinin ve özellikle Rusya’nın vaatleriyle Romanya, tarafsızlığını bozarak İtilaf devletleri ile anlaşmıştır. Anlaşmadan 10 gün sonra, 27 Ağustos 1916’da Romanya, İttifak devletlerine savaş ilan etmiş, yaklaşık 500 bin kişilik askerî kuvvetiyle savaşa girdikten hemen sonra Transilvanya’nın üçte birini işgale kalkışmıştır. Bu hamle Avusturya-Macaristan’ı zor durumda bırakmıştır. Arkadan vurulma tehlikesi karşısında kalan Avusturya-Macaristan’a destek için İttifak devletleri birliklerinden kuvvet ayrılarak Romen ordusu karşısında kullanılması gündeme gelmiştir

Mart 1917’de diğer Türk cephelerinde durumun kritik hâle gelmesi üzerine Türk Başkomutanlığı, bu cephelerin takviyesi için Avrupa Cephelerinde bulunan birliklerden bir kısmını çekme yönünde İttifak devletleri nezdinde teşebbüste bulunmuş, 50’nci Tümen ve 177’nci Alay dışında kalan birliklerin yurda dönüşünü bu sayede sağlanmıştır.

Bükreş’te Mackenzen’in selamlanarak karşılanmasının ardından şehrin alınması için ayrılmış birlikler çark yaparak doğuya yönelmiş; şehirde düzenlenen törene 26’ncı Tümenden bir kıta katılmıştır

1915’in sonbaharında Alman ve Avusturya-Macaristan birlikleri Sırbistan’a girmişler, Belgrat’ı ele geçirmişlerdir. İlerlemeye devam eden İttifak devletleri Sırp ordusunun yarısını imha ederek Sırbistan ve Karadağ’ı haritadan silmişler, Arnavutluk’un kuzeyini kontrol altına almışlardır. Bu harekât karşısında İngiliz ve Fransızlar Yunanistan’ı yanlarına çekerek Selanik’e asker çıkarmışlardır. Böylece 1915’te Sırbistan Cephesi kapanmış, Makedonya Cephesi açılmıştır.

Osmanlı ordusunda ilk kez fiziksel rehabilitasyon hizmetlerinin 1917’de Galiçya’da başladığı kaydedilmiştir.

Ordunun silah ve teçhizatı İstanbul’dan tedarik edilerek Müttefik askerlerinkine denk hâle getirilmeye çalışılmıştır.

Sözlükte “bir olaya şahit olmak, bildiğini söyleyip tanıklık etmek, bir yerde hazır bulunmak” gibi anlamlara gelen “şehîd” (çoğulu şühedâ) dinî bir terim olarak Allah yolunda öldürülen Müslümanı ifade eder. Türk Dil Kurumu Sözlüğü’nde şehit kelimesi, “kutsal bir ülkü veya inanç uğrunda ölen kimse” olarak tanımlanmaktadır.

Savaşta yaralandıktan sonra yiyip içen, uyuyan, tedavi gören, başka bir yere nakledilen ve daha sonra ölen kimseler; deprem, yangın, sel felaketi, âfet ve benzeri musibetlere maruz kalarak ölen, mide ağrısından ölen, doğum sırasında ölen, suda boğularak ölen, kolera, veba ve veremden ölen, göçük altında kalarak ölen, ilim yolunda ölen Müslümanlar da hükmen şehittirler.

Birinci Dünya Savaşı başladığında geçerli olan 1909 tarihli Askerî Tekaüt ve İstifa Kanunu hükümlerine göre resmî olarak şehit ibaresi sadece; savaş meydanında ve eşkıya ile yapılan çatışmalarda vefat edenler için kullanılmakta olup hastalıktan ölümler, donma, boğulma, zehirlenme, kazaen vb. vefatlar şehit sınıfına sokulmamış, resmî kayıtlar da bu kriterler gözetilerek kaleme alınmıştı. Başka bir ifadeyle Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin resmî olarak şehit saydıkları, düşmanla ya da eşkıya ile ya da eşkıya ile yapılan muharebe/çatışma sırasında doğrudan düşman/eşkıya tesiriyle (bomba, şarapnel, kurşun, kılıç, bıçak vb.) o anda veya aldığı tesirin etkisiyle yaralandıktan sonra vefat edenleri kapsamaktadır.

Türkiye içerisindeki Birinci Dünya Savaşı şehitlik ve defin alanlarını artıran bir diğer husus ise cepheye giden ya da gelen askerlerin sevkiyat sırasında verdiği zayiattır. Dönem itibarıyla bulaşıcı hastalıklardan ölümlerin, muharebe kaynaklı ölümlerden çok daha fazla olduğu göz önüne alınırsa Anadolu’nun hemen her yerinde Birinci Dünya Savaşı şehitlerinin defnedildiğini söylemek yanlış olmayacaktır. Çünkü bazen haftalarca süren yolculuk sırasında durumu ağırlaşan ya da bulaşıcı hastalık belirtileri gösteren bir asker hiç gecikmeden en yakındaki hastanelere sevk edilir, vefat etmesi hâlinde ise civardaki mezarlıklara defnedilirdi. Bu nedenlerle, sadece ilerleyen sayfalarda okuyacağınız illerdeki şehitlik ve defin alanlarında değil Anadolu’daki dönem mezarlıklarının birçoğunda bazen sayıları az da olsa Birinci Dünya Savaşı şehitlerimizin yattığını unutmamak gerekir.

Birinci Dünya Savaşı sırasında fiili muharebelerin gerçekleşmediği Adana, Edirne, Tekirdağ ve daha başka birçok ilimizde bulunan şehitliklere cepheden gelen/getirilen hasta ve yaralı askerlerimiz defnedilmiştir.

Birinci Dünya Savaşı Dönemi’ne ait Türk şehitliklerinin ve defin yerlerinin kapsadığı alan, Birinci Dünya Savaşı Türk cephelerinin yayıldığı alandan daha geniş bir coğrafyayı ihtiva etmektedir. Muharebe sahasının ve savaş hattının çok uzağında kalan bölgelerde dahi Türk şehitliklerinin bulunma nedeni, daha ziyade esir kamplarıdır. Çünkü başta İngiltere ve Rusya olmak üzere İtilaf Devletleri tarafından esir alınan 200 bin civarında Türk savaş esiri, muharebe sahasından ve Anadolu’dan bir hayli uzak İtilaf Devletlerinin kontrolü altında, kurtulma ihtimallerinin düşük olduğu bölgelerde tesis edilen esir kamplarında tutulmuşlardı. Yaşam şartlarının bir hayli zor olduğu kamplardaki esaret koşulları, salgın hastalıklar ve idam gibi sebeplerle hayatını kaybeden on binlerce Türk askeri de bu kamplar civarına defnedilmişti.

Bakü Türk Şehitliği, 1918 yılında Rus Kızıl Ordu ve Ermeni birlikleri tarafından işgal edilen Azerbaycan’a yardım etmek için gelen Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusundan şehit düşen Osmanlı askerlerinin anısına yapılmıştır.