BİREYSEL İŞ HUKUKU

Bireysel İş Hukuku kapsamında, iş verene bağımlı olarak çalışan işçinin sürekli olarak çalışması mümkün değildir. İşçileri hem iş verenlere hem de kendilerine karşı korumak amacıyla 4857 sayılı İş Kanunu'nda işin zaman bakımından düzenlenmesine ilişkin çeşitli hükümlere yer verilmiştir. Denilebilir ki; bu hükümlerin amacı işçinin sağlığının ve iş güvenliğinin korunmasıdır. Bu kapsamda işçinin dinlenme hakkı Anayasa'da güvence altına alınmış vazgeçilmez bir haktır. Doğru cevap B'dir.

Çalışma süresi, işçinin iş görme borcunu yerine getirmek amacıyla ne zaman ve ne kadar süre ile çalıştırılabileceğini ifade eder. İş Kanunu'na ilişkin çalışma süreleri yönetmeliğinin 3. maddesinde çalışma süresi; işçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği süredir. Yani başka bir deyişle çalışma süresi; sadece işçinin fiilen çalıştığı süreyi ifade etmez. Çalışılmış gibi sayılan süreler şunlardır:

1. Yer veya su altında iniş ve çıkışlarda geçen süreler.

2. İşçinin başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmesi durumunda yolda geçen süreler.

3. İşçinin işe hazır halde beklediği süreler.

4. İşçinin iş verenin buyruğu altında asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.

5. Emzirme izni sırasında geçen süreler.

İşin niteliğinden doğmayıp ta iş veren tarafından sırf sosyal yardım amacıyla iş yerine götürülüp getirilme esnasında araçlarda geçen süre çalışma süresinden sayılmaz. Doğru cevap A'dır.

Kanun koyucu haftalık çalışma süresini azami 45 saat olarak belirlemiştir. Bunun üzerinde bir çalışma süresinin kararlaştırılabilmesi mümkün değildir. Fakat söz konusu düzenlemenin ( sosyal Kamu düzeni kuralı ) nisbi emredici olması karşısında 45 saatin altında bir tespit de mümkündür. Örneğin taraflar anlaşmak suretiyle çalışma süresini 40 saat olarak da belirleyebilirler. Doğru cevap C'dir.

İş Kanunu'nda fazla çalışma, üretimin arttırılması, üretim faaliyetlerindeki aksamaların önlenmesi, işletme ve toplumun bazı acil ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla,normal iş süreleri üzerinden yapılan çalışmalar olarak tanımlanabilir. Ayrıca normal çalışma saatleri dolduğu için, hafta tatilinde çalışılan süreye ilişkin ücretinde % 50 zamlı olarak ödenmesi gerekir. Doğru cevap E'dir.

Bireysel İş Kanunu'nda fazla çalışma yaptırılamayacak kişiler şunlardır:

. 18 yaşını doldurmamış kişiler

. Sağlık durumu itibariyle fazla çalışma yapamayacağı doktor raporu ile belgelenenler

. Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren kişilere fazla çalışma yaptırılamayacağı öngörülmüştür.

Doğru cevap C'dir.

Gece çalışması, saat 20.00 - 06.00 arasına rastlayan dönemde yapılan ve en fazla 11 saat süren çalışmadır. İşçilerin gece çalışmaları 7.5 saati geçemez. Ancak 6645 sayılı kanun ile yapılan ekleme ile artık turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmetleri yürütülen işlerde işçinin yazılı onayı alınması şartıyla 7.5 saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir. Doğru cevap D'dir.

Zorunlu nedenlerle işin durması, ulusal bayramlar ve genel tatillerden önce veya sonra iş yerinin tatil edilmesi veya benzeri nedenlerle iş yerinde normal çalışma süresinin önemli ölçüde çalışılması veya tamamen tatil edilmesi ya da işçinin talebi ile kendisine izin verilmesi hallerinde iş veren iki ay içinde çalışılmayan süreler için telafi çalışması yaptırılabilir. Telafi çalışması için işçinin rızası aranmaz. Telafi çalışması günlük en çok çalışma süresini ( 11 saat ) aşmamak koşulu ile günde 3 saatten fazla olamaz. Doğru cevap D'dir.

İş verenlerin ekonomik kriz dönemlerinde işçilerini ücretsiz izne çıkarmaları veya iş ilişkilerini  sona erdirilmesi durumunda mağduriyetlerinin önlenmesi için kısa dönem ödeneği olabilmelerine imkan tanınmıştır. Süreklilik koşulu aranmaksızın en az 4 hafta süreyle faaliyetin tamamı veya kısmen durdurulması halinde yapılan çalışma kısa çalışmadır. Doğru cevap C'dir.

1924 tarihli hafta tatili hakkındaki kanunda, iş yerlerinin haftada bir gün kapatılması gerektiği ve pazar günleri de çalışmak zorunda olan iş yerlerinin, ilgili belediyeden ruhsat alma zorunluluğu gibi özel düzenlemeler yer almaktadır. İşçinin hafta tatilinden yararlanabilmesi için, haftanın çalışılması gereken diğer günlerinde çalışması gerekmektedir. 7 günlük bir zaman diliminde kesintisiz en az 24 saat dinlenme ( hafta tatili ) verilir. Ve iş veren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir. Doğru cevap D'dir.

İş Kanunu yıllık ücretli izin hakkını iş yerinde en az 1 yıl çalışmış olanlara tanımıştır. Bu açıdan geçmesi gereken süreye bekleme süresi denir. Bekleme süresi, işçinin fiilen işe başlama tarihinden itibaren işlemeye başlar. Bu anlamda deneme süresi de hesaplamaya katılır. İşçi tam 1 yıl çalıştıktan sonra bu hakkı kazanır. Doğru cevap E'dir.

İş Kanunu’nda düzenlenen (m.66) çalışılmış gibi sayılan sürelere farazi çalışma süreleri de denir.

Çalışılmış gibi sayılan süreler şunlardır:

• Yer veya su altına iniş ve çıkışlarda geçen süreler

• İşçinin başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmesi durumunda yolda geçen süreler,

• İşçinin işe hazır hâlde beklediği süreler,

• İşçinin işverenin buyruğu altında asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler,

• Emzirme izni sırasında geçen süreler

• Araçta geçen süreler.

Ara dinlenmeleri çalışılmış gibi sayılan süreler arasında yer almaz.

Haftalık normal çalışma süresi kırkbeş saattir.

Denkleştirme süresi, toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilirken, turizm sektöründe bu süre altı aydır.

Denkleştirme halinde önemli olan husus günlük azami çalışma süresinin onbir saatin üzerinde olmaması, iki aylık, eğer toplu iş sözleşmesi ile bir kararlaştırma varsa dört aylık dönem içerisinde ortalama çalışma süresinin kırkbeş saati aşmaması ve denkleştirme hâlinde boş gün olarak belirlenen günlerin tatiller ile çakışmamasıdır. Ayrıca, İş Kanunu’nda denkleştirme sayısı ile ilgili azami bir süre öngörülmediği
için, yılda birden fazla denkleştirme yapılabilmesi de mümkündür.

Fazla çalışma, üretimin artırılması, üretim faaliyetlerindeki aksamaların önlenmesi, işletme ve toplumun bazı acil ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla, normal iş süreleri üzerinde yapılan çalışmalar olarak tanımlanabilir. İş Kanunu’na göre ise fazla çalışma, Kanun’da yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır (İK m.41, f.1). Belirtmek gerekir ki günlük azami çalışma süresi onbir saat olduğu için, haftalık kırkbeş saat dolmasa bile, günlük onbir saati aşan çalışmalar da fazla çalışma olarak kabul edilmelidir.

Genel (normal sebeplerle) fazla çalışma, ülkenin genel yararları, işin niteliği, üretimin artırılması gibi nedenlerle yapılan fazla çalışmadır.  Fazla çalışma (ve fazla sürelerle çalışma) için şu şartlar gerekir:

i. Fazla çalışma için bunu gerektirecek sebepler olmalıdır.

ii. İşçinin yazılı olarak izni (onayı) gereklidir.

iii. Fazla çalışma isteğinin işçilere duyurulması da gereklidir. Genel sebeplerle fazla çalışma bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamaz. Ancak bu süre sınırı, işçilere
yönelik olup, işyerlerine veya yürütülen işlere yönelik değildir.

Fazla çalıştırma yaptırılamayacak işler şunlardır: Sağlık kuralları bakımından günde ancak yedibuçuk saat ve daha az çalışılması gereken işlerde, gece çalışmalarında fazla çalışma yapılamaz. Ancak gündüz yapılan bir işe ilişkin fazla çalışma gece döneminde söz konusu olabilir. Belirtmekte fayda vardır ki gece döneminde olağanüstü veya zorlayıcı nedenlerle fazla çalışma yaptırılabilir. Nihayet, yer ve su altında yapılan işlerde de fazla çalışma yapılamaz.

Fazla çalışmada ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde
elli, fazla sürelerle çalışmada ise saat başına düşen miktarının yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı; fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında ise bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.

Telafi çalışmaları için tarafların anlaşmalarına ve işçinin muvafakatine gerek yoktur. Bu çalışma işveren tarafından tek taraflı olarak yaptırılabilir. Ayrıca, telafi çalışması yapılacak zamanı belirleme yetkisi de işverene aittir. Telafi çalışmaları günlük en çok çalışma süresini (onbir saati) aşmamak koşulu ile günde üç saatten fazla olamaz.