BİREYSEL İŞ HUKUKU

İş Kanunu’nun 30. maddesine göre işverenler, 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör iş yerlerinde yüzde üç engelli, kamu iş yerlerinde ise yüzde dört engelli ve yüzde iki eski hükümlü
işçiyi çalıştırmakla yükümlüdür. 300 işçinin çalıştığı bir özel sektör iş yerinde işverenin yalnız 9 engelli işçi çalıştırma yükümlülüğü vardır.

İş sözleşmesi yapıldığı sırada tarafların ehliyeti yoksa kamu düzenine, kişilik haklarına, ahlaka aykırı ise yahut konusu imkânsızsa (TBK m.27) geçersizdir. Borçlar Hukuku’nun genel ilkelerine göre bu hâlde sözleşme baştan itibaren geçersizdir. Geçersizlik hâlleri dışında, sözleşmenin kurulması sırasında yanılma, aldatma, korkutma mevcutsa buna maruz kalan taraf iş sözleşmesinin iptalini talep edebilir

Geçici işçi sağlama sözleşmesi, İş Kanunu’nun 13. maddesinin 5. fıkrası ile İş Kanunu’nun 74.
maddesinde öngörülen analık sebebiyle kısmi süreli iş sözleşmesiyle çalışma hâllerinde bu durumun devamı müddetince, mevsimlik tarım işleri ile ev hizmetlerinde süre sınırı olmaksızın, diğer durumlarda ise en fazla dört ay süreyle kurulabilir. Yapılan bu sözleşme, mevsimlik işler hariç dönemsellik arz eden iş artışları hâli dışında toplam sekiz ayı geçmemek üzere en fazla iki defa yenilenebilir.

Objektif nedenler; işin belirli süreli olması, belli bir işin tamamlanacak olması veya belirli bir olgunun ortaya çıkmasıdır.

Çağrı üzerine çalışmalarda hafta, ay veya yıl gibi bir zaman dilimi içinde işçinin ne kadar süreyle çalışacağını taraflar belirlemedikleri takdirde, haftalık çalışma süresi yirmi saat kararlaştırılmış sayılır.

İşçiden iş görme borcunu yerine getirmesini çağrı yoluyla talep hakkına sahip olan işveren, bu çağrıyı, aksi kararlaştırılmadıkça, işçinin çalışacağı zamandan en az dört gün önce yapmak zorundadır.

İş Kanunu’na göre deneme süresi en çok iki ay olabilir.

Sözleşmede günlü çalışma süresi kararlaştırılmamış ise, işveren her çağrıda işçiyi günde en az dört saat üst üste çalıştırmak zorundadır.

İş Kanunu’nun 71. maddesine göre onbeş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır.

Askerden dönen işçi iki ay içinde başvurursa eski işverenince işe alınmak zorundadır.

Bağımlılık unsuru, iş sözleşmesini diğer işgörme borcu doğuran sözleşmelerden ayırt eden en önemli unsurdur.

İş sözleşmesinde işçi; yapılacak işin türü, niteliği, işin yapılma yeri, zamanı ile yöntemi bakımından işverenin talimatları ile bağlıdır. İşveren, yönetim hakkı çerçevesinde vereceği talimatlarla iş edimini düzenlerken iş- çinin talimatlara uyma borcu bulunmaktadır. İşte bu ilişki kişisel-hukuki bağımlılık olarak adlan- dırılır. İşçi, iş görme borcunu işverenin yönetim, gözetim ve denetimi altında yerine getirir. İşveren belirli koşulların varlığı hâlinde işçiye disiplin cezası uygulayabilir.

İş sözleşmesi, ani edimli borç ilişkilerinden farklı olarak taraflar arasında sürekli bir borç ilişkisi doğurur. Ayrıca iş sözleşmesi, satış ve kira sözleşmesi gibi sözleşme ilişkilerinden farklı olarak taraflar arasında kişisel ilişki kurar. Bununla birlikte iş sözleşmesi, sözleşmenin her iki tarafını oluşturan işçi ve işveren için karşılıklı borçlar yüklediğinden karşılıklı borç doğuran sözleşmeler arasında yer alır.

Belirli-belirsiz süreli iş sözleşmesi ayrımının önemi, sözleşmenin sona ermesi ve sona ermeye bağlanan hukuki sonuçlar bakımındandır. Belirli süreli iş sözleşmesi, sürenin bitiminde kendiliğinden sona erer, işçi sözleşmenin bu şekilde sona ermesiyle kıdem tazminatına hak kazanmaz, yine işçi iş güvencesi hükümlerinden yararlanamaz.

Belirli bir olgunun ortaya çıkması kapsamında, işyerinin normal faaliyeti dışında geçici bir işgücü gereksiniminin ortaya çıkması söz konusudur. Örneğin, normal işgücüyle yerine getirilemeyecek bir sipariş alınması veya geçici olarak iş yoğunluğunun artması durumlarında, işveren bu işin yerine getiril- mesi için belirli süreli iş sözleşmesiyle işçi istihdam edebilir.

Bazı hâllerde, sözleşmenin belirli süreli olarak kurulması kanundan kaynaklanabilir. Nitekim, 08.02.2007 tarih ve 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu’nda, bu kanun kapsamına giren özel öğretim kurumlarında çalışan müdür ve diğer yönetici ve öğretmenlerle kurulacak iş sözleşmelerinin en az bir yıl süreli olarak kurulacağı öngörülmüştür. Kanunda bu yönde bir zorunluluğun getirilmesinin nedeni, öğrenimin aksamadan yürütülmesi ve sözleşmenin en az bir yıl devam etmesidir. Ancak, mazeretleri nedeniyle kurumdan ayrılacakların yerine bir yıldan kısa süreli iş sözleşmesi yapılabilir (ÖÖKK m.9).

İş Kanunu’nun 63. maddesine dayanılarak çıkarılan 06.04.2004 tarihli İş Kanunu’na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nde kısmi süreli çalışmaya esas oluşturan “önemli ölçüde daha az belirlenme” ifadesi somutlaştırılmıştır. Yönetmelik uyarınca;“İşyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma kısmi süreli çalışmadır” (Yön m.6). Buna göre, örneğin işyerinde 45 saat tam süreli çalışma yapılıyorsa, 30 saatin altındaki çalışmalar kısmi sürelidir. Dolayısıyla 42 saatlik çalışma süresi olan bir işyerinde 28 saat ve altı yapılan çalışmalar kısmi süreli çalışmadır.

Kanunun 13. maddesine göre, “Kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri, tam süreli emsal işçiye göre çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir”.  Dolayısıyla, kısmi süreli çalışan işçi asgari ücretin veya prim, ikramiye gibi ödemelerin kendisine tam olarak ödenmesini isteyemez. Ancak, çalıştığı süreyle orantılı bir talep hakkına sahip olur. Örneğin, haftada 45 saat çalışan işçiye yılda 600 kg. kömür yardımı yapılıyorsa haftada 15 saat çalışan işçi, 200 kg. kömür yardımına hak kazanacaktır.

Kanunun 14. maddesinin 3. fıkrasına göre, “İşçiden iş görme borcunu yerine getirmesini çağrı yoluyla talep hakkına sahip olan işveren, bu çağrıyı, aksi kararlaştırılmadıkça, işçinin çalışacağı zamandan en az dört gün önce yapmak zorundadır.

Kanunda;

Belirli süresi 1 yıl veya daha fazla olan iş sözleşmeleri (İK m.8, f.2),

Çağrı üzerine çalışma sözleşmesi (İK m.14, f.1),

Uzaktan çalışma sözleşmesi (İK m.14, f.4),

Takım sözleşmesi (İK m.16, f.2),

Ondört yaşını doldurmamış çocukların sa- nat, kültür ve reklam faaliyetlerinde çalış- tırılması amacıyla yapılacak sözleşme (İK m.71, f.1),

Basın İş Kanunu gereğince gazetecilerle ya- pılan iş sözleşmesi (Basın İK m.4, f.1),

Deniz İş Kanunu gereğince gemi adamla- rıyla yapılan iş sözleşmesi (Deniz İK m.5),

bakımından yazılı şekil zorunluluğu getirilmiştir.