BİREYSEL İŞ HUKUKU - Deneme Sınavı - 11

Stajyerler, teorik bilgilere sahip oldukları bir mesleğin uygulamasını izleyerek o mesleğin uygulamasını öğrenmek üzere iş yerinde bulunan kişilerdir.

İş Kanunu’nun 2. maddesi uyarınca işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren denir. Şirket, dernek, vakıf gibi özel hukuk tüzel kişileri işveren olabileceği gibi üniversite, belediye, devlet gibi kamu tüzel kişileri de işveren olabilir.

İş sözleşmesinden kaynaklanan emir ve talimat verme yetkisini işveren kendisi kullanabileceği gibi bu yetkiyi işyerinde çalışan diğer işçilere de verebilir. İşveren adına hareket eden ve işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev alan kişilere işveren vekili denir (İK m.2, f.5).

İşveren vekili olan kişi ile işveren arasındaki hukuki ilişki bir iş sözleşmesidir. Dolayısıyla işveren
vekili, aynı zamanda işçidir. İşveren vekili olabilmek için işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev almak gerekir. İş Kanunu anlamında işveren vekili sayılmak için işyeri yönetiminin herhangi bir seviyesinde görev almak yeterlidir.  İş Kanunu’nda “Bu Kanunda işveren için öngörülen her çeşit sorumluluk ve zorunluluklar işveren vekilleri hakkında da uygulanır” hükmüne yer verilmiştir (İK m.2, f.5). İşveren vekillerinin yapmış oldukları eylem ve işlemlerden doğan hukuki sorumluluk, bir başka deyişle haklar ve borçlar işverene ait olmakla beraber, işveren vekilleri görev ve yetkileri çerçevesinde ortaya çıkacak hukuka aykırılıklardan kaynaklanan idari sorumluluğu taşırlar. İşveren vekilinin sorumluluğu görev ve yetki alanına giren konularla sınırlıdır. İşveren vekilinin görevini yerine getirebilmesi için yönetim yetkisi bulunmayan bir alanda ortaya çıkan bir olaydan herhangi bir cezai veya idari sorumluluğu söz konusu olmaz. II, III ve V numaralı önermeler doğrudur.

Asıl işin teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektirmeksizin farklı alt işverenlere bölünmesi hâlinde Kanun özel bir yaptırım öngörmüştür. Teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektirmeksizin bir işin alt
işverenlere verilmesi hâlinde bu işte çalıştırılan alt işveren işçileri baştan itibaren asıl işverenin işçisi
sayılır. Asıl işin alt işverene verilmesine ilişkin bu sınırlama sadece özel sektör işverenleri için geçerli olup, 01.07.2006 tarih ve 5538 sayılı kanunla 2. maddeye eklenen bir düzenleme ile kanuna veya kanunun verdiği yetkiye dayanılarak kurulan kamu kurum ve kuruluşları ile bunların doğrudan veya dolaylı olarak sermayesinin en az yüzde ellisine sahip oldukları ortaklıklarda asıl işin herhangi bir sınırlamaya tabi olmaksızın alt işverenlere verilebileceği kabul edilmiştir (İK m.2, f.8,9). IV ve V numaralı ifadeler yanlış, diğer ifadeler doğrudur.

İşin yapıldığı yer, mal veya hizmet üretimine ilişkin teknik amacın takip edildiği yer olarak tanımlanır ve iş yerinin temelinde yer alır.

İş Kanunu’na göre dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden
ve mesleki eğitim ve avlu gibi diğer eklentiler de işyerinden sayılır (İK m.2, f.2).

Devralan işveren, işçinin hizmet süresinin esas alındığı haklarda işçinin devreden işveren yanında
işe başladığı tarihe göre işlem yapmakla yükümlüdür (İK m.6, f.2). İşçinin kıdemine bağlanan ihbar süreleri, kıdem tazminatı, yıllık izin miktarı gibi haklar, devreden işveren yanında işe başladığı tarihten itibaren hesaplanır.

3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu uyarınca çırak, “Çıraklık sözleşmesi esaslarına göre bir meslek alanında mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını iş içerisinde geliştirilen kişi” olarak tanımlanmıştır. Kanunda tanımlanmamış da olsa çıraklık sözleşmesi uyarınca iş sahibi bir meslek veya sanatı öğretmek, çırak da bu meslek veya sanatı öğrenmek amacıyla işgörmekle yükümlüdür. Mesleki Eğitim Kanunu’na göre çırak olabilmek için kişinin en az ortaokul veya imam-hatip ortaokulu mezunu olmak, bünyesi ve sağlığı gireceği mesleğin gerektirdiği işleri yapmaya uygun olması gerekir (m.10).

Ücret iş sözleşmesinin temel bir unsuru olmasına rağmen, bir sözleşmenin çıraklık sözleşmesi olarak nitelendirilebilmesi için iş sahibinin çırağa ücret ödeme yükümlülüğü bulunması gerekmez. Ancak Mesleki Eğitim Kanunu 25. maddesinde yirmi ve üzerinde işçi çalıştıran işyerlerinde çırağa asgari ücretin % 30’undan, yirmiden az personel çalıştıran işyerlerinde % 15’inden aşağı olmamak üzere bir ücret ödeneceğini hükme bağlamıştır.

Stajyerler iş sözleşmesi ile çalışmadıkları için iş mevzuatı dışında kalırlar. Ancak işyerlerinde bulundukları sırada iş kazaları ve meslek hastalıkları riskine maruzdurlar. Bu nedenle stajyerler de İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun kapsamına alınmıştır (İSGK m.2)

Pratik eğitimlerini işyerinde alan çıraklar, işyerinde eksik kalan pratik ve teorik eğitimlerini mesleki ve teknik okullarda veya Millî Eğitim Bakanlığınca uygun görülen işyerlerinin eğitim birimlerinde tamamlarlar. Çıraklar mesleğin özelliklerine göre haftada sekiz saatten az olmamak üzere genel ve mesleki eğitim görürler.

İş Kanunu’nun 2. maddesi uyarınca işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren denir. Şirket, dernek, vakıf gibi özel hukuk tüzel kişileri işveren olabileceği gibi üniversite, belediye, devlet gibi kamu tüzel kişileri de işveren olabilir.

İşveren vekili olabilmek için işin, işyerinin ve işletmenin yönetiminde görev almak gerekir. İş Kanunu anlamında işveren vekili sayılmak için işyeri yönetiminin herhangi bir seviyesinde görev almak yeterlidir. Usta, ustabaşı, posta başı, formen, fabrika müdürü, nihayet şirketin genel müdürü de işveren vekili sıfatı taşır.

Alt işveren işçileri asıl işverene ait işyerinde çalışmaları hâlinde İş Kanunu anlamında bir asıl işveren-alt işveren ilişkisinden bahsedilebilir. Asıl işveren kendi işçileri ile yan yana birlikte çalışan alt işveren işçilerinden de sorumlu kılınmıştır. Fason iş verme biçiminde adlandırılan ve alt işverenin işi kendi bağımsız işyerinde gördüğü hâllerde İş Kanunu çerçevesinde bir asıl işveren alt işveren ilişkisinden bahsedilemez.

İş Kanunu anlamında bir ilişkinin alt işverenlik olarak nitelendirilmesi hâlinde asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak İş Kanunu’ndan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur. Asıl işveren alt işveren işçisinin ödenmeyen ücretinden, fazla çalışma ücretlerinden veya kendi işyerinde çalışırken ortaya çıkan iş kazasından kaynaklanan tazminattan alt işverenle birlikte sorumludur. Hatta 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu asıl işvereni alt işveren işçilerinin ödenmeyen prim borçlarından ve diğer sosyal sigorta yükümlülüklerinden alt işverenle birlikte sorumlu tutmuştur (SSGSK m.12, f.son).

Asıl işveren alt işveren ilişkisinde rastlanacak muvazaalı hâller Kanunda sayılanlarla sınırlı olmayıp bu
hâller dışında genel olarak asıl işverenle alt işveren arasındaki ilişkinin muvazaalı bir işleme dayandığı iddia ve ispat edilebilir. Bununla birlikte muvazaalı bir asıl işveren-alt işveren ilişkisinde işçi başlangıçtan itibaren asıl işverenin işçisi olarak işlem görür (İK m.2, f.8). Kanunda asıl işveren ile alt işverenin birlikte sorumluluğu açısından herhangi bir süre sınırı bulunmamaktadır.

İş Kanunu’na göre dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim ve avlu gibi diğer eklentiler de işyerinden sayılır (İK m.2, f.2). Eklentiler kanunda sayılanlarla sınırlı olmayıp örneğin garaj ve otopark yerleri de eklentilerden sayılır.

Kol gücü ile çalışan kişiler işçi olabileceği gibi, zihin emeği ile çalışanlar, hatta sanatsal bir yetenek gerektiren bir işte çalışanlar da işçi olabilir.  Sosyolojik anlamdaki işçi kavramı ile işçinin hukuki tanımı birbirinden farklıdır. Kişinin işçi olması için mutlaka özel sektörde çalışması gerekli olmayıp kamu sektöründe de iş sözleşmesiyle çalışan kişiler de işçi sıfatı taşırlar. İş Kanunu’nun 2. maddesine göre iş sözleşmesiyle çalışan gerçek kişiye işçi denir.