BİREY VE DAVRANIŞ

Sosyal algıyı nesne algısından ayıran bazı temel farklılıklar şunlardır: Birincisi, insanlar eylemlerin failidir; yani, insanların niyetleri vardır ve dünyayı kontrol etmeye çalışırlar. Nesneler ise fail değildir ve niyetleri yoktur. İkincisi, diğerlerinin bizi nasıl algıladığı davranışlarımızı etkiler. Birinin bizi belirli bir kategoriye koyduğunu bilmemiz değişmemize yol açabilir. Üçüncüsü, başkaları ve kendimiz hakkında algıladığımız pek çok şey doğrudan gözlenebilir şeyler değildir; kişilik eğilimleri ve duygular gibi nitelikleri çıkarsamak ya da atfetmek zorunda kalırız. Oysa nesnelerin özellikleri gözlenebilir ve ölçülebilir niteliktedir. Dördüncüsü, sosyal algının kesinliğinden söz etmek zordur, hatta mümkün değildir.

Temel Atıf Hatası: Davranış üzerinde ortamsal etkilerin önemini küçük görme ve davranıştan bireyin kişisel bir özelliğinin sorumlu olduğunu varsayma eğilimidir.

Kendine Hizmet Eden Yanlılık: Olumlu sonuçları kendi kişiliğimize ama olumsuz sonuçları kontrolümüz dışındaki faktörlere atfetme eğilimidir.

Sosyal psikolojide tutumların dört temel işlevi olduğu kabul edilmektedir. Birincisi, tutumların bilgi sağlama işlevidir. İkinci işlev, tutumların araçsal olarak kullanılmasıyla ilgilidir. Tutumların bu uyum sağlama işlevi, kişiyi arzu edilen hedefe yöneltirken istenmeyen, arzu edilmeyen durumlardan kaçınmayı olanaklı kılar. Tutumların üçüncü işlevi benliği ifade edici işlevdir. Dördüncü işlev, egoyu korumadır.

Tutumla davranış arsındaki ilişkinin doğrudan çalışıldığı ilk araştırma ABD’de 1930’larda Fransız sosyolog La Piere tarafından yapılmıştır.

Tutum ve davranış arasındaki denklik, ya da kısaca denklik hipotezi adı verilen durum, ölçülen tutum ile gözlenen davranışın aynı genellik düzeyinde olmasını ifade eder.

Bir sosyal gruba karşı güçlü ön yargısı olan kişiler şu türden bir cümleyi çok sık kullanırlar: “Bunların hepsi aynıdır.” Kişinin kendi ait olduğu gruplar dışındaki grupları daha homojen olarak algılama eğilimi, dışgrup homojenlik yanılgısı olarak bilinmektedir.

Konformite diğer bir ifadeyle uyum bireylerin varolan sosyal normlara uyma yönünde baskı hissettiği bir sosyal etki türüdür.

Ayrıntılandırma Olasılığı Modeli: İkna edici bir mesaja tepki olarak farklı miktarda bilişsel detaylandırma içeren iki farklı ikna yolu olduğunu ileri süren bir kuramdır.

Sosyal Biliş: Sosyal bilgiyi farkettiğimiz, yorumladığımız hatırladığımız ve sonrasında kullandığımız süreçtir.

Modern sosyal psikolojiyi tarif etmek için yapılmış çok sayıda tanım bulunmakla birlikte günümüzde sosyal psikologların en sık başvurduğu ve artık bir klasik haline gelen tanım ünlü sosyal psikolog Gordon W. Allport’a aittir: Bu tanıma göre sosyal psikoloji; bireylerin davranış, duygu ve düşüncelerinin başkalarının gerçek, hayal edilen veya ima edilen varlığından nasıl etkilendiğinin bilimsel yollarla araştırılmasıdır.

Modern sosyal psikolojinin çalışma alanlarından birisi olan sosyal biliş, insanların kendileri ve diğer insanlar hakkındaki bilgiler söz konusu olduğunda nelere dikkat ettikleri, bu bilgileri nasıl algıladıkları ve hatırladıkları ve farklı sosyal durum ya da bağlamların bu tür bilişsel süreçleri nasıl etkilediğini incelemektedir.

Sosyal psikoloji alanındaki sosyal algı çalışmaları, insanlar hakkındaki ilk izlenimin hangi bilişsel süreçlerle gerçekleştiğini açıklamaya çalışmışlardır. İzlenim oluşturma adı verilen bu süreçte,  ilk izlenimlerimizi nasıl oluşturduğumuz ve bu izlenimlerin hangi ölçüde doğru olduğu sorusuna cevap aranılır.

Bir kişi hakkında izlenim oluşturma sürecinde, başlangıçta edinilen bilginin sonradan edinilen bilgiden daha ağır basması öncelik etkisi olarak adlandırılmaktadır.

Sosyal psikolojide atıf kuramının temel meselesi insanların kendi ve başkalarının davranışlarını hangi nedenlere atfettiklerini anlamak ve açıklamaktır. Diğer bir ifade ile de Atıf kuramı, insanların, davranışların nedenleri hakkında nasıl karar verdikleri sorusuna yanıt arayan kuramdır.

Atıf kuramının öncüsü Fritz Heider’dır. Heider’a göre kendimizin ve başkalarının davranışlarını temel olarak iki şekilde açıklarız: Davranışın nedenini, davranışı yapanın kişiliğine, arzu ya da ihtiyaçlarına atfederiz. Bu atıflara kişisel ya da içsel atıflar denir. İkinci olarak da davranışı, ortamdaki birtakım faktörlerle açıklarız. Bu atıflara da durumsal ya da dışsal atıflar denir.

Tutumların bu uyum sağlama işlevi, kişiyi arzu edilen hedefe yöneltirken istenmeyen, arzu edilmeyen durumlardan kaçınmayı olanaklı kılar. Örneğin insanlar sevdikleri kişilerle aynı tutumları geliştirmeyi isterler ya da kendileriyle benzer tutumları olanlarla arkadaş olmayı tercih ederler.

Bilişsel tepki yaklaşımına dayalı olarak geliştirilen ayrıntılandırma olasılığı modeline göre iknada merkezi yol ve iknada çevresel yol mevcuttur. Yani, ikna iki farklı bilişsel süreçle gerçekleşmektedir. Çevresel yolla ikna sürecinde mesaj görece önemsiz olduğunda ve bireyi kişisel olarak ilgilendirmediğinde bireyin ikna olması, yani tutumunu değiştirmesi hal_ mümkündür ama bu çevresel yolla gerçekleşen bir süreçtir. Bu süreçte mesajın dikkatli bir biçimde üzerinde düşünülmez, daha çok mesajı veren kişinin popülerliği, çekiciliği ya da mesajın sunum biçimi gibi çevresel faktörler ön plana çıkar. Eğer kişi bu çevresel faktörleri ikna edici bulursa tutum değişimi gerçekleşir

Günümüzde sosyal psikolojide ne kadar farklı tanımlanırsa tanımlansın, ön yargı kavramının beş temel özelliği ifade ettiği söylenebilir. Ön yargı bir tutumdur, esnek olmayan ve hatalı bir genellemeye dayanır, ön yargı peşin verilmiş bir hükümdür, değişime dirençli ve katıdır, ön yargılı olmak kötüdür.

Sosyal biliş yaklaşımına göre, ön yargıya giden yolun ilk adımı sosyal kategorileştirme, insanları gruplara bölme, gruplar arasında farklılık yaratma ve dış grup üyelerini aynılaştırma sürecidir. Bu sürecin bir başka sonucu, hayalî ilişkisellik adı verilen olgudur. Hayalî ilişkisellik, gözlemcilerin, gerçekte aralarında ilişki bulunmayan iki olay arasında bir ilişki algılaması veya iki olay arasındaki ilişki düzeyini abartması” olarak tanımlanmıştır