BİREY VE DAVRANIŞ

Tarihte akıl hastalıklarını doğaüstü güçlerle ilişkilendirmeyen ilk yaklaşımın ünlü Yunanlı hekim Hipokrat’ın yaklaşımı olduğu söylenebilir.

Psikodinamik yaklaşımlara göre bilinç dışı çatışmaların üç temel bileşeni vardır: Kabul edilmeyen güdüler ve duygular, bu güdü ve duyguların bilinç alanına girmesinden duyulan kaygı ve kaygıya ya da kabul edilemez güdü ve duygulara karşı geliştirilen savunmalar.

En etkili insancıl terapi yaklaşımı 1940’larda Carl Rogers tarafından geliştirilen danışan merkezli terapidir. Bu terapi her bireyin kendisi için en iyi uzmanın yine kendisi olduğu ve kendi problemlerini kendilerinin çözme yetenekleri olduğu varsayımına dayanır. Terapi basit gibi görünür, ama uygulamada pek çok incelikleri barındırır. Terapinin en başından itibaren terapistin danışanı değil, danışanın kendisini değiştireceği kabul edilir.

Sistematik duyarsızlaştırma korku ve kaygıya neden olan uyaran ile yeni bir davranımın (gevşeme) dereceli olarak bağlantısını kurarak kişinin korku ve kaygısını azaltmak için kullanılan bir davranış tekniğidir.

Simgesel Ödül Biriktirme: Danışanın kendisinden beklenen davranışlar için simgesel ödüller kazandığı ve bunları istediği bir şeyle değiştirebildiği edimsel koşullamaya dayalı terapi tekniğidir.

Danışanlar, terapi sonrası terapiste şükran duygularını göstermek için ve ayrıca terapiye harcadıkları para ve zamanın boşa gitmediğine kendilerini ikna etmek için abartılı bir iyilik hissediyor olabilirler. İkinci bir ölçüt, terapistin değerlendirmesine başvurmak olabilir. Ama her terapist danışanının terapiden sonra iyi olduğuna inanmayı isteyeceği için bu ölçüt de güvenilir değildir. Belki de en önemli ölçüt, danışanın terapi odasında iyi hissedip hissetmemesi değil, terapideki değişimleri günlük hayatına taşıyabilmesidir. Bunun için terapiden sonra danışanın iş, arkadaş ya da aile ilişkilerinde ne kadar uyum sağladığı gibi daha nesnel göstergelere bakılabilir. Ancak terapinin uzun vadede ne kadar etkili olduğu değerlendirilecekse bu nesnel göstergeleri elde etmek zordur.

Antipsikotik İlaçlar: Psikotik semptomları, özellikle de şizofreninin pozitif semptomlarını azaltan ilaçlardır.

Antidepresanlar: Depresyonun semptomlarını gerileten ilaçlardır.

Kaygı bozukluklarını tedavi etmede en yaygın kullanılan ilaçlar benzodiazepinlerdir. Düzenli olarak alınırsa panik bozukluk, fobi ve genelleşmiş anksiyete bozukluğu olanların çoğunluğunda semptomları hafifletir. Bu ilaç, yan etki olarak, özellikle alkol alındığında uyuşukluk ve motor hareketlerin koordinasyonunda azalmaya yol açabilir. Benzodiazepinler tüm kaygı bozukluklarında etkili değildir.

Prozac medyada “harika ilaç” olarak lanse edilmiş ve çok popüler hale gelmiştir. Serotonin geri emilimini bloke ederek etkisini gösteren prozac, pek çok kişide depresyonu hafifletmede etkili olan ve çok az yan etkisi olan bir ilaçtır. 

Günümüzde hafif depresyondan ağır psikozlara kadar pek çok zihinsel bozukluğun tedavisinde çok çeşitli ilaçlar kullanılmaktadır. Ancak unutulmamalıdır ki bu ilaçlar hastalıkları iyileştirmezler, hastalıkların semptomlarını geriletirler.

Biyolojik Temelli Terapiler: Zihinsel bozuklukların beyindeki yapısal anormallikler ya da nörokimyasal dengesizliklere dayanan biyolojik temelli görüşün, beyin fonksiyonlarını ilaçlarla ve daha nadir olarak elektrik şoku ve psikocerrahi ile değiştiren terapilerdir.

Elektrokonvülsif: Şok Beyne kısa elektrik akımının uygulandığı ve daha çok ağır depresyonda son çare olarak kullanılan biyolojik temelli bir tedavidir.

Geleneksel psikanaliz, uygulaması zor olan bir terapi yöntemidir. Terapi seansları fazladır. Terapist ve danışan haftada birkaç kez görüşürler ve bu görüşmeler en az bir yıl sürdüğü gibi, birkaç yıl da sürebilir. Bu kadar yoğun ve uzun bir süreç gerektirdiği için, bu yöntem pahalıdır. Diğer bir zorluk da bu yöntemin akut ruhsal sıkıntıları olanlar için çok uygun olmamasıdır. Çünkü bu kişilerin acil yardıma ihtiyaçları vardır ve psikanaliz bu acil ihtiyaca cevap veremez.

Psikanaliz yaklaşımına göre danışan-danışman etkileşiminde danışan konumundaki bireylere, içlerinde gizlenmiş çatışmalara dair içgörü sağlamalarına yardımcı olarak, ruhsal bozuklukları tedavi edebilirler. Bu yaklaşım, danışanın böyle bir içgörü kazanmasının,  yüzleşmeyi sağladığını varsayar. Ve bir kere yüzleşme sağlandığında kişinin kabul edilemez güdü ve duygularını bastırmak için artık daha fazla psişik enerji harcamasına gerek kalmayacak, bu çatışma ve bunların bastırılmasından kaynaklanan hastalık da ortadan kalkacaktır

Bilinçdışı çatışmaları ortaya çıkarmak için psikanalizde kullanılan tekniklerden birisi de serbest çağrışımdır. Serbest çağrışım, danışanın, düşüncelerini ve hislerini serbestçe ifade etmeye ve aklına ne gelirse, üzerinde düşünmeden ve sansür uygulamadan dile getirmeye teşvik edildiği bir tekniktir. Serbest çağrışım tekniğinde, danışandan ne kadar önemsiz, ne kadar aptalca ya da ne kadar utanç verici görünürse görünsün aklına tüm gelenleri ifade etmesi beklenir.

Freudçu bakış açısına göre, kişinin bilinçdışı düşünce ve arzuları, rüyaların görünür içeriklerinde değil, gizil içeriklerinde saklıdır. Dolayısıyla, rüya analizi, bu gizil ve sembolize edilmiş rüya içeriklerinin yorumlandığı bir yöntemdir.

Psikanalitik terapilerde danışan ve terapist ilişkisinin kendisi, tedavi açısından büyük önem taşır. Terapötik süreç ilerledikçe, danışan, yaşamındaki önemli bir kişiye (anne, baba ya da sevgili) hissettiği yoğun duygusal tepkileri (aşk ya da nefret) terapiste yöneltmeye başlar. Bu sürece, yani, danışanın, terapisti heyecan ve duygu tepkilerinin nesnesi yapma eğilimine aktarım denir.

Psikanalizde terapistin uyguladığı başka bir yöntem de yorumdur. Yorum, danışanın düşünce, duygu ve eylemlerinin, terapist tarafından, bilinçdışı anlamının gösterilmesidir. Terapist, danışanın direnç noktalarına dikkatini çekerek, onun çağrışımlarının nerede ve neden kesildiğini, bir şeyi neden unuttuğunu ya da geçiştirdiğini yorumlayarak, kişinin kendisini daha iyi anlamasına yardımcı olur.

Yorum yönteminde terapist, danışanın aklından geçenleri söylerken, belirli noktalarda yorum yaparak, onun çağrışımlarını zenginleştirmesine de yardımcı olur. Burada önemli olan nokta, terapistin yorum yaparken önemli noktanın ne olduğunu kendisinin söylememesi, bunu danışanın kendisinin görmesini sağlamasıdır

Psikanalizde, danışanda üç tür yaşantı gözlendiğinde iyileşme olduğu sonucuna varılır. Bunlar abreaksiyon, içgörü ve işlemedir. Katarsis olarak da adlandırılan Abreaksiyon, kişinin daha önceden yaşamış olduğu güçlü duygusal tepkileri, terapinin güvenli ortamında tekrar yaşamasıdır. Bu süreç bilinç dışı çatışmaları çözmez, sadece bunların artık bastırılmadığını gösterir.

Bilişsel terapiler, danışanın davranışlarını değiştirmenin bir yolu olarak, yaşantısı ile ilgili düşüncelerinin değiştirilmesine önem veren bir terapi türüdür.

Psikodinamik grup terapileri içinde en popüler olanı psikodramadır. Bu terapi formunda, bireyler diğer grup üyelerinin önünde problemlerini eylemlerle anlatırlar. İçinde rol oynama, aynalama gibi çeşitli tekniklerin kullanıldığı psikodramada amaç, kişinin çeşitli durumlarda nasıl davrandığını ve neden böyle davrandığını kendisine göstermektir.

Zihinsel bozukluklara biyolojik yaklaşım, zihin ve beden arasında ilişki olduğunu ve psikolojik problemlerin beyin ve sinir sistemindeki problemlerden kaynaklandığını ileri sürmektedir. Dolayısıyla bu görüşe sahip olanlar psikolojik problemlerde biyolojik terapilerin kullanılması gerektiğini düşünürler. Biyolojik temelli terapiler elektrokonvülsif terapi, psikocerrrahi ve ilaç tedavilerini kapsar.