BİREY VE DAVRANIŞ

STRESİN AŞAMALARI: Stres durumuyla karşılaşan birey sırasıyla alarm, direnç ve tükenme aşamalarını
geçer (Selye, 1976). Bu aşamalardan ilki olan alarm aşamasında bireyin otonom sinir sistemi acil duruma ilişkin olarak harekete geçerek salgı bezlerini uyarır ve kana adrenalin pompalanmasını, dolayısıyla vücudun bu alarm durumuna hazırlıklı hale gelmesini sağlar. Salgılanan adrenalinin de etkisiyle, vücutta kan daha hızlı dolaşarak beyin ve kaslara daha fazla enerji iletilir. Tüm bu süreçte kan şekeri yükselmekte ve sindirim yavaşlamaktadır. Birey tüm bu fizyolojik değişimler sonucu ya olaylarla mücadele edecek ya da kaçarak kendini koruyacaktır.
Alarm aşamasından sonra ikinci aşama direnç aşamasıdır. Bu aşamada alarm
tepkisi ortadan kalkarak vücut stres yaratan duruma bir şekilde uyum yapar.

STRES BELİRTİLERİ. Fiziksel belirtiler
Sırt boyun ve başta gerginlik nedenli ağrılar
Terleme, kalp çarpıntısı ve kalp rahatsızlıkları
Mide ağrıları, ülser ve sindirim sistemi rahatsızlıkları
Nefes almakta zorlanmak, nefes darlığı
Gürültü ve yüksek sese karşı duyarlı olma
Uyku düzeni bozukluğu, uykuya dalmakta zorluk
Bitkinlik hissi


Davranışsal belirtiler
Madde ve alkol kullanımı
Sürekli telaş içersinde olmak
Sosyal ortamlardan uzaklaşma,
Aşırı uyuma

Duygusal belirtiler
Kaygı, sıkıntı, gerginlik ve huzursuzluk durumu
Duygusal çökkünlük ve sinirlilik hali
Neşesini kaybetme, saldırganlık
Duygusal kayıtsızlık ve durgunlaşma

Bilişsel belirtiler
Konsantrasyon kaybı ve algısal sorunlar
Kararsızlık, unutkanlık, zihin karışıklığı
İlginin azalması ve işleri organize edememek
Basit işlemlerde bile sıkıntı yaşar duruma gelmek
Sadece olumsuz yönleri görür hale gelmek

Davranışsal belirtiler
Madde ve alkol kullanımı
Sürekli telaş içersinde olmak
Sosyal ortamlardan uzaklaşma,
Aşırı uyuma

A tipi kişilik davranışlarını şu şekilde sıralamak mümkündür
(Ertekin,1993).
• A tipi bireyler yeme içme, konuşma, hareket etme, yürüme gibi günlük eylemlerinde çok daha hızlıdırlar.
• Cümlelerin sonunu daha sert vurgulayarak daha hızlı konuşurlar.
• Hayatın tüm alanında sabırsız yapıdadırlar. İletişimde başkalarının sözünü
bitirmesini beklemeden sözünü keserek yüksek sesle konuşurlar.
• Aynı anda iki ya da ikiden fazla işi düşünerek aynı zaman dilimine daha
çok işi sığdırmaya çalışırlar. Aynı zaman diliminde çok işi yapmaya çalışmak bu kişilerin üzerindeki baskıyı arttırır.
• Dinlenmek, tatile gitmek, işlerden uzaklaşmak, bu kişiler için suçluluk
duygusunun oluşmasına sebeptir.
• Bu tip davranış sahiplerinin beraber yaşadığı diğer insanlardan, ailelerinden beklentileri de yüksektir. Kendilerinin veya çevresindekilerin bu standartlara ulaşamaması bireyde sıkıntı ve mutsuzluğa neden olur.
• A tipi davranış sergileyen bireylerde rekabet ve zamanla yarış duyguları
ağırlık kazanmaktadır. Çabuk karar verirler. İnatçı ve saldırgan davranışlar
sergilerler.
• Sürekli bir koşuşturma sebebiyle çevredeki güzelliklerin farkına varamazlar.
Bunun tam tersi olarak “B tipi “kişilik özelliklerine sahip olan bireyler daha
uysal daha rahat, daha az aceleci ve rekabetçi özelliklere sahiptirler. B tipleri de
stres yaşamalarına rağmen olayları farklı şekilde görmeye yönelik daha sakin
daha az panikleyen bir yapıya sahiptirler. B tipi kişilik davranışlarını şu şekilde
sıralamak mümkündür.
• B tipi bireyler sosyal değerler için fazla kaygılanmazlar.
• Zamanın esiri olmazlar, daha rahat ve sabırlıdırlar. Sosyal ortamlarda bulunarak, ailelerine, kendilerine daha çok zaman ayırırlar.

B tipi kişilik davranışlarını şu şekilde sıralamak mümkündür.
• B tipi bireyler sosyal değerler için fazla kaygılanmazlar.
• Zamanın esiri olmazlar, daha rahat ve sabırlıdırlar. Sosyal ortamlarda bulunarak, ailelerine, kendilerine daha çok zaman ayırırlar.
• Daha hoşgörülü bir yapıya sahiptirler. Ayrıntılara takılmak yerine olaylara
farklı açıdan yaklaşabilirler.
• Kolay sinirlenmeyip karar vermede aceleci davranışlar sergilemezler.
• İş dışında geçirilen zaman onlar için boşa geçen zaman ya da suçluluk duygusu sebebi değildir.

Bastırma
Acı ve sıkıntı veren duygu, deneyim ve anıların bilinçdışına itilmesi, orada tutulması ve bir şekilde unutulmasıdır. Diğer bütün savunma mekanizmalarına temel teşkil edecek şekilde bilinçdışına itilerek, orada tutulan dürtüler, istekler, anılar ve duyguların bilinç düzeyine çıkması genellikle benlik tarafından uygun bulunmaz. Bunlar üstbenliğe (süperego) göre yasaklanan ve benliğe acı, bunaltı veren durumlar olduklarından bastırılırlar. Bir asker için savaş anında yaşadığı sıkıntı verecek bir olayı hatırlamakta zorluk çekmek, aslında pek sevmediği arkadaşına verdiği randevuyu unutmak gibi durumlar bu savunma mekanizmasına örnek olarak verilebilir.

Yansıtma
Birey inkar edilemeyen ya da bastırılamayan sorunu oluşturan duygu, ihtiyaç ve
olayları dışarıya aktarıp ya da başkalarına yükleyip dışarıdan kendisine yöneltiliyormuş gibi algılar. Birey kendi içinde toplumca onaylanmayan ve yadsıdığı bir durumu başkalarında görür ve çatışmanın kaynağını kendi dışına kaydırır. İşyerinde bulunduğu konuma gelebilmek için birçok kişiyi kıran ve üzen bir kişi, suçlunun aslında kendisi olmadığını, iş ortamının çetin ve zorlu yapısının ayakta kalabilmek için bu tarz yaklaşımları zorunlu kıldığını öne sürebilir. Diğer insanlara karşı öfke ve kıskançlık duyguları besleyen bir kişi aslında diğer insanların kendisinden nefret ettiğini ve kendisini kıskandığını ifade edebilir. “Bende yok, asıl onlarda var” mantığı bu savunma mekanizmasını şekillendirir.

Çevresel Stres Kaynakları

Aile sorunları

Tekdüze yaşam düzeni

Teknolojik değişimler

Ekonomik sorunlar

Trafik sorunları

Siyasi ve Politik Belirsizlikler

Sosyal ve Kültürel Değişmeler

Monoton (Tekdüze) Yaşam Düzeni
Bireyin kendini gerçekleştirememesi, kendine özgü ilgi ve yeteneklerini ortaya
koyan bir yaşam sürememesi de aynı şekilde stres unsurudur. Sınırlandırılmış,
standartlaşmış bir yaşam bireylerin doğal yaşamlarının sürmelerinin önünde engel teşkil etmektedir. Büyük kentlerde yoğun bir şekilde iş ve ev arasında vakit harcayıp kendi ilgi ve hobilerine ayıramayan insanlar stresin getirdiği zorluklara daha çok maruz kalırlar.

Karşıt Tepki Geliştirme
Birey aslında hissettiklerinin tam tersi düşünce ve duyguları abartılı bir şekilde
ortaya koyabilir. Kendi içindeki dürtü ve eğilimlerin tam karşıtı tepkileri ortaya koyarak benliğini savunabilir. Birey içindeki nefret ve kabalık eğilimlerine
karşı aşırı derecede kibar ve nazik; olabilir. Aslında hiç sevmediği arkadaşını
abartarak övme, içindeki kıskançlık ve nefret hislerini saklamaya çalışmanın bir
ifadesi olabilmektedir.

Stres

Madde ve alkol kullanımı

Çatışma

Herkesten daha güçlü olma isteği

Doğrudan başa çıkma

Savunma mekanizmaları

Travma

Özdeşim kurma

Stres

Kaygı