BİREY VE DAVRANIŞ

Boylamsal desen aynı insanlardan farklı zaman dönemlerinde veriler alınarak gelişimin saptanmaya çalışılmasına dayalı bir desendir. Araştırma sonunda araştırmacı aynı kişilerden elde ettiği verileri analiz ederek gelişim süreci hakkında görüşlerini ortaya koyar.

Her bir evre belli fiziksel ve bilişsel yeterlilikleri gerektiren nitelikleri ve de bununla beraber zayıflıkları ya da sorunları da barındırır. Evre itibariyle organizmanın hangi güçlü yanlarının olduğu yada nelere karşı hassaslık gösterdiği evrensel bir şekilde evre kavramı çerçevesinde açıklanabilir. Evre kuramlarına göre her bir evrede olması gerekenleri şu şekilde sıralamak mümkündür (Onur,2006):
• Yetenek, beceri ya da güdülerin bir araya gelerek oluşturduğu tutarlı bir örüntüyü oluşturan yapılar olmaları.
• Bir önceki evreye göre kazanılan nitelikler arasındaki farkı ortaya koyan niteliksel değişimler.
• Evredeki belli başlı değişikliklerde ortaya çıkan eş zamanlı değişimi işaret eden ani oluş.
• Bütün değişimlerde aynı hızda gelişmeyi sağlayan birliktelik kavramı.

Olgunlaşma kavramı daha çok doğuştan gelen ve genetik etkilere bağlı olarak ortaya çıkan unsurları temel alır. Bu doğrultuda doğuştan gelen unsurlar bireyde belli evrelerde belli değişimleri meydana getirmektedir (Gesell, 1929).

Nesne Devamlılığı(sürekliliği): Nesnenin görüş alanından ya da diğer duyuların kapsama alanından çıksa dahi var olmaya devam ettiğine, sürekli olduğuna ilişkin temel inanıştır. Piaget’e göre yeni doğanlar bu tarz bir özellikten mahrumdur. Bu aşamada yeni doğanlar bir oyuncak topu görebildikleri sürece var olduğuna inanan bilişsel bir yapıya sahiptir. Top bir koltuğun arkasına kaçtığında ya da üzeri herhangi bir örtüyle kapatıldığında artık topun olmadığına ilişkin düşünceyi ortaya koyan bilişsel yapı bu dönem çocuklarında etkindir.

Geleneköncesi ahlak düzeyinde çocuklar davranışları somut sonuçları doğrultusunda değerlendirmektedirler. Bu dönem çocuklarında otorite figürü karşısında cezadan kaçmak ve ödüle ulaşmak adına uyulacak kurallar şekillenir. Bir şekilde davranışın iyi ya da kötü olması sonuçlarında gizlidir. Davranış cezalandırılıyorsa “kötü ya da yanlış”, ödüllendiriliyorsa “doğru ya da iyi”dir.

Ailenin çocuk yetiştirmede otoriteyi kullanma biçimine göre 3 tarz yetiştirme biçimi mevcuttur. Bunlar:
• Bilinçli otoriteye dayalı yetiştirme
• Baskıcı otorite dayalı yetiştirme
• Sınırsız hoşgörüye dayalı yetiştirme

Bilinçli otoriteye dayalı yetiştirme biçiminde çocuğa aile içinde önem verilir. Çocuğun ihtiyaçları titizlikle karşılanır. Fakat çocuğun neleri yapıp yapamayacağı aile içinde belirlenmiştir. Çocuk bir konuda fikrini rahatlıkla belirtebilir ve çocuğun sorularına sabırlı bir şekilde cevap verilir. Fakat belirli ilkelerden taviz verilmez. Örneğin yatmadan önce çocuğun dişlerini fırçalaması gerekiyorsa çocuk mutlaka dişlerini fırçalamak zorundadır.

Çocuklar cinsiyetlerini bilmelerine rağmen kız ya da erkek olmanın ne olduğu konusunda tam bir fikir sahibi değildirler. Bu dönemdeki bir kız çocuğu kravat taktığı zaman erkek olabileceğini düşünebilmektedir. 4-5 yaş civarında çocukta cinsiyetin değişmeyeceğine ilişkin bilinç gelişmiş, toplumsal cinsiyet değişmezliği kazanılmıştır.

Çocuk formel işlemler döneminde semboller aşamasını geçip, düşünce düzeyine gelmiştir. Çocukta yetişkin düzeyine yakın akıl ve mantık yürütme, soyut kavramları kullanma becerilerinin gelişmesi gibi durumlar gözlenir.

İnsan hayvanlarda olduğu gibi birden bire bağlanma davranışı göstermez. Zaman içerisinde kendisine bakan, onu besleyen yetişkinle duygusal bağ oluşturmaya başlar. Bebek kendisine bakan kişi ile dereceli olarak geliştirdiği bağlanma sürecinde kişiyi gördüğünde önce gülücüklere seslerle tepki vererek bağlılığını ifade eder.

Sonra çocuklar paralel oyunu bırakarak, işbirliğine dayalı oyun sürecini geliştirirler. Bu tarz oyunlarda herkesin bir rolü vardır. Kimi anne, kimi postacı olarak beraberce oyun oynamaya başlarlar.

Gelişimi incelemede tek bir deneğin ayrıntılı olarak incelendiği araştırmaya örnek olay yöntemi denir.

Deneysel yöntem, gelişim sürecindeki değişim ve süreçleri neden-sonuç ilişkisi içerisinde açıklamaya çalışır.

Gelişim sürecine ilişkin bilgileri elde etmede, Enlemsel, Boylamsal, Sırasal desen kullanılır.

Karmaşık işlemler dönemi, Piaget'in bilişsel gelişim kuramını oluşturan evrelerden biri değildir.

Duyusal motor dönem 0-2 yaş aralığını kapsar.

Nesne devamlılığı, Duyusal Motor Dönemde ortaya çıkan en önemli özelliklerden biridir.

Bebekler  ilk kelimesini yaklaşık 12.ay civarında söyler.

Çocuklar 3 yaş civarında cinsiyetlerinin farkına varırlar.

Geleneköncesi ahlak düzeyi dönem çocuklarında otorite figürü karşısında cezadan kaçmak ve ödüle ulaşmak adına uyulacak kurallara şekillenir.

Bilişsel gelişimin Sezgisel döneminde (4-7 yaş) korunum ilkesi ile ilgili özellik ortaya çıkar.