BİREY VE DAVRANIŞ

Duygu sözcüğü kök itibariyle Latince hareket etmek anlamına gelen “motere” kelimesinden türemiştir. Bir başka ifade ile duygu kelimesi anlam olarak “Emotion” (E-motion) yani hareket halindeki enerjiden gelmektedir. Genel olarak İngilizceden tercümede dilimize bazı kaynaklarda duygu bazı kaynaklarda ise heyecan olarak aktarılmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Duygu yaşantısı vücutta farklı düzeylerde gerçekleşir. Bu düzeylerin oluş sırası farklı kuramlar açısından farklı şekilde tanımlansa da, bu üç düzey tüm duygu yaşantılarında tecrübe edimektedir. Bu üç düzeyden ilki öznel yaşantı deneyimi her bireyin yaşadığı öznel bir duygu yaşantısıdır. Tüm bireyler duyguları kendi edindikleri algılayış çerçevesi dahilinde yaşarlar. Bireyin olaylara bakışı, algılayışı o duyguyu ne ölçüde ve nasıl yaşayacağını şekillendirir. Diğer bireylerin bu duyguyu o kişi gibi hissetmesi onun gibi anlamlandırması mümkün değildir. Duygu yaşantısı ile ilgili bir diğer düzeyde duygusal davranış düzeyidir. Bireyin yaşadığı duyguyla ilgili ortaya koyduğu davranış bize ya da diğer insanlara duygu ile ilgili ipucu verir. Kişi ağlıyorsa ya da gülüyorsa onun üzüldüğünü ya da sevindiğini söylemek mümkündür. Bireyler kendi duygularını doğrudan kendi hissettiklerinden, diğer insanların duygularını ise ancak onların davranışlarından öğrenebilmektedir. Duygusal yaşantı ile ilgili üçüncü düzey ise vücutta gerçekleşen fizyolojik olaylardır. Yaşanılan duygu durumuna göre değişkenlik gösteren, kalp atışında, soluk alış verişinde hızlanma, mide ve barsak hareketleri gibi durumlar buna örnek olarak verilebilir. Doğru cevap E'dir.

Öfke ya da korku benzeri yoğun duygular fiziksel değişimleri de beraberinde getirir.

Duygular bir davranışı başlatan, sürdüren ve yönlendiren süreçlerdir. Bu sebeple duygular da güdüler gibi insan davranışının oluşmasına öncülük ederler. İnsan davranışını şekillendirmede güdülerin ve duygu-heyecanların farklılaşması söz konusudur. Güdülerin genel olarak hangi davranışlarla sonlanacağını kestirmek daha mümkündür. Acıkan bir kişinin yemek yeme davranışına yöneleceğini, susayan bir kişinin susuzluğunu giderme yolunda bir takım çözüm arayışlarına gideceği tahmin edilebilir. Doğru cevap D'dir.

Bireylerin yaşadıkları duygular kendi davranışlarını harekete geçirebildiği gibi aynı zamanda diğer insanların da davranışlarını harekete geçirebilmektedir. Bireylerin yaşadıkları duygular bulundukları ortamın duygusal atmosferini de değiştirebilmektedir. Öfkeli bir şekilde eve gelen koca evdeki ortamın da benzer şekilde kendi duygu durumundan etkilenmesine neden olabilecektir. Yine aynı şekilde neşeli ve mutlu bir şekilde derse giren bir öğretmenin bu duygu durumu sınıftaki diğer öğrencileri de etkileyecektir. Bir nevi duguların bulaşması olarak da adlandırabileceğimiz bu durum sonucunda sadece bireyin kendisi değil çevresindeki diğer bireylerin de davranışları bu duygu durumundan etkilenir hale gelecektir. Doğru cevap D'dir.

Yerkes-Dodson Yasası olarak bilinen yasaya göre herhangi bir işten önce kişideki kaygı düzeyinin çok yüksek olması bireyin aslında rahatlıkla gerçekleştirebileceği bir işi yaparken sıkıntı yaşamasına neden olabilmektedir. Öte yandan çok az duygu yaşamak; örneğin yapılacak işle ilgili çok az kaygı yaşamak da kişinin performansına olumsuz şekilde etki edebilmektedir. doğru cevap A'dır.

Plutchik (1980) bireylerin uyum sağlayıcı davranışlarını güdüleyen duyguları sekiz temel kategoriye ayırmıştır. Çevreye uyumu sağlayan bu duygular:
• korku
• sevinç/neşe
• öfke/ kızgınlık
• üzüntü/hüzün
• tiksinti/iğrenme
• umut/beklenti
• kabul etme/edilme
• hayret/şaşkınlık/sürprizdir. Doğru cevap B'dir.

DUYGU KURAMLARI
Duyguların meydana geliş şekli ve vücuttaki fizyolojik değişimlerle ilgisi üzerine farklı kuramlar bulunmaktadır. İnsanlar dış dünyada gerçekleşen olaylara ne şekilde tepkiler verir? Bu tepkilerin oluş sırası nasıldır? Bu tepkiler ne şekilde düzenlenir? gibi sorulara verilecek cevaplar farklı duygu yaklaşımlarının da temelini oluşturmaktadır. Bu kuramlar James-Lange kuramı, Cannon-Bard kuramı, bilişsel kuram ve sosyobiyolojik kuramdır. Doğru cevap C'dir.

James-Lange Kuramı
William James ve Carl Lange tarafından ortaya konulan kurama göre beden çevrede gerçekleşen belirli özelliklere göre tepkide bulunur ve bu tepkinin farkına varıldığında fizyolojik değişmelerle birlikte duygu durumu meydana gelir. Vücutta gözlerin büyümesi, tüylerin diken diken olması beraberinde duyguları oluşturmaktadır. Örneğin ıssız bir sokakta köpekle karşılaşan bir kişi köpeği gördükten sonra vücudunda fizyolojik değişmeler meydana gelir. Bedendeki bu değişiklikler de beraberinde korkuya yol açar. Doğru cevap D'dir.

Heyecan kavramı dilimizde bir anda oluşan, kısa süreli ve daha yoğun bir şekilde hissedilen, içerisinde fizyolojik unsurları etkin bir biçimde barındıran durumlar için kullanılmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Duygusal yaşantı ile ilgili üçüncü düzey ise vücutta gerçekleşen fizyolojik olaylardır. Yaşanılan duygu durumuna göre değişkenlik gösteren, kalp atışında, soluk
alış verişinde hızlanma, mide ve barsak hareketleri gibi durumlar buna örnek olarak verilebilir. Doğru cevap C'dir.

Duygularla birlikte ortaya çıkan fizyolojik tepkiler yalan makinesinin de çalışma temelini oluşturur. Doğru cevap D'dir.

Yerkes-Dodson Yasası olarak bilinen yasaya göre herhangi bir işten önce kişideki kaygı düzeyinin çok yüksek olması bireyin aslında rahatlıkla gerçekleştirebileceği bir işi yaparken sıkıntı yaşamasına neden olabilmektedir. Doğru cevap E'dir.

Duyguların ifadesi beyindeki limbik sistem ve otonom sinir sistemi tarafından koordine edilir. doğru cevap A'dır.

Çemberde karşılıklı olarak yer alan duygular birbirlerinin tersi bir duruma işaret ederler. Hayal kırıklığı-iyimserlik buna örnektir. Doğru cevap C'dir.

James-Lange kuramının eksiklerini gidermeyi amaçlayan bu kuramda duygular ve bedensel davranışlar aynı anda ortaya çıkmaktadır. Cannon-Bard’a kuramına göre duygular fizyolojik durumlara tepki olarak ortaya çıkmazlar. Organizma duygularla birlikte aynı zamanda fiziksel tepkiyi de oluşturur. Bir bakıma duygular ve fizyolojik tepkiler aynı anda gerçekleşir. Doğru cevap B'dir.

Anlatım jest ve mimikleri: Yüz ifadelerinde ortaya çıkan biyopsikolojik kökenli temel duyguları dile getiren hareketler olarak tanımlanabilir. Mutluluk, öfke, şaşkınlık, üzüntü tiksinti, gibi bu duygular evrensel olarak tüm insanlarda ortak olarak görülmektedir. Doğru cevap B'dir.

İnsanların kullandıkları yüz ifadelerinin birçoğu doğuştan kazanılan öğrenilmemiş ifadelerdir. Birçok insana farklı kültürden bir insanın kızgın olduğunu, onun yüzündeki ifadeden anlayabilmektedir. Kızgınlık, mutluluk, hüzün, korku, hayret gibi temel duygu ifadelerinin kültürlere göre değişmediği yapılan araştırmalarda ortaya konulmuştur. Doğru cevap E'dir.

Korku ile beraber kalbin atışı hızlanır, ağız kurumaya başlar, terleme, titreme ve midede yanma ve sıkışma gibi belirtiler görülür. Vücutta meydana gelen değişimlerin birçoğu otonom sinir sistemi ile bağlantılı sempatik bölümün harekete geçmesiyle ilgilidir. Davranışın Fizyolojisi ünitesinden hatırlanacağı üzere korku ya da öfke gibi duygu durumlarında sempatik bölümle ilişkili olarak
• Kalp atışı ve solunum artar.
• Göz bebekleri büyür.
• Salya salgılanması ketlenir.
• Kan acil durum sebebiyle kullanılmak üzere mide barsaklar yerine karar vermede kullanılmak üzere beyne harekete geçmede kullanılmak üzere iskelet
kaslarına yönelir.
• Kan şekeri enerji sağlama adına kanda daha yoğun hale gelir.
• Kanın pıhtılaşma hızı artar.
• Deriden kanın çekilmesiyle tüyler ürperme neticesinde dikleşir.