BİREY VE DAVRANIŞ

Duygu yaşantısı vücutta farklı düzeylerde gerçekleşir. Bu düzeylerin oluş sırası farklı kuramlar açısından farklı şekilde tanımlansa da, bu üç düzey tüm duygu yaşantılarında tecrübe edilmektedir. Bu duygusal yaşantı düzeyleri öznel yaşantı deneyimi, duygusal davranış düzeyi ve fizyolojik olaylardır

Vücutta meydana gelen değişimlerin birçoğu otonom sinir sistemi ile bağlantılı sempatik bölümün harekete geçmesiyle ilgilidir. Duygu durumlarında sempatik bölümle ilişkili olarak ;

Kalp atışı ve solunum artar. • Göz bebekleri büyür. • Salya salgılanması ketlenir. • Kan acil durum sebebiyle kullanılmak üzere mide barsaklar yerine karar vermede kullanılmak üzere beyne harekete geçmede kullanılmak üzere iskelet kaslarına yönelir. • Kan şekeri enerji sağlama adına kanda daha yoğun hale gelir. • Kanın pıhtılaşma hızı artar. • Deriden kanın çekilmesiyle tüyler ürperme neticesinde dikleşir.

Duygularla birlikte ortaya çıkan fizyolojik tepkiler yalan makinasının da çalışma temelini oluşturur. Olağandan farklı şekilde ortaya çıkan kalp atışındaki artış, ağız kuruması ve benzeri fizyolojik belirtiler kişinin heyecanlandığını ve olağan durumdan farklı tepkiler verdiğini ortaya koyarak kişinin yalan söyleyip söylemediği hususunda karar verilmesini sağlamaktadır.

Belli bir işte başarı sağlama adına duygu yoğunluğunun en uygun seviyede olması gerekir. Yerkes-Dodson Yasası olarak bilinen yasaya göre herhangi bir işten önce kişideki kaygı düzeyinin çok yüksek olması bireyin aslında rahatlıkla gerçekleştirebileceği bir işi yaparken sıkıntı yaşamasına neden olabilmektedir.

Plutchik (1980) bireylerin uyum sağlayıcı davranışlarını güdüleyen duyguları sekiz temel kategoriye ayırmıştır. Çevreye uyumu sağlayan bu duygular:

• korku

• sevinç/neşe

• öfke/ kızgınlık

• üzüntü/hüzün

• tiksinti/iğrenme

• umut/beklenti

• kabul etme/edilme

• hayret/şaşkınlık/sürprizdir.

Fizyolojik değişimlerin aslında duygu durumlarını başlattığını ileri süren James-Lange Kuramı

Uyaran -Algı/yorum- Fizyolojik değişim/Otonom uyarılma-Duruma özel duygunun hissedilmesi şeklinde sıralanmaktadır.

Kişilerin gerçek bir tedavi olmaksızın, aslında hiçbir fizyolojik etkisi olmayan ve ilaç sanılarak içilen haplar yoluyla tedavi gördükleri inancıyla iyileşme göstermelerini anlatan kavrama plasebo etkisi adı verilir.

Bilişsel kuramlarda bedendeki fizyolojik değişikliklerin şekillenmesinde bilişsel unsurlar olarak tanımlanan algı, anlayış, edinilen bilgi ve tecrübelerin kodlanma ve geri çağrılma şekilleri, düşünme şekilleri gibi zihinsel süreçler etkilidir. Bu noktada öne çıkan Stanley Schachter ve Jerome E. Singer kuramına göre duyguların oluşumunda bilişle ilgili faktörler önemli bir yer teşkil etmektedir. Schachter ve Singer fizyolojik temelli kuramlardan farklı olarak her bir duygu durumuna ilişkin fizyolojik temel bulmanın çok zor olduğunu ileri sürmektedirler. Aslında duyguları farklılaştıran unsurlar, onlara atfettiğimiz bilişsel değer yargılarımızdır.

Toplumsal bir varlık olan insan toplumsal davranışlar gösterir. Bu davranışlar doğal bir süreçten geçerek bugünkü haline gelmiştir. Bazı davranışlar ortadan kalkarken bazı yeni davranışlar kazanılmıştır. Duygular içinde benzer bir süreç işlemiş ve bazı duygular ortadan kalkmış bazıları varlıklarını sürdürebilmişlerdir. Bu duygular insanın çevreye uyum sürecini sağlamaktadır. Örneğin sosyobiyolojik kuramda çevreye uyum sürecinde kızgınlık duygusu aslında diğer insanların saldırganlıklarına karşı insanları korurken, neşe ve mutluluk gibi duygular insanların yakınlaşmasını sağlamaktadır.

Şematik jest ve mimikler: Tiyatro oyuncularının, pandomim sanatçılarının yaptıkları taklit hareketleri bu grupta açıklanabilir. İşle ilgili belli bir mesleği yürütenlerin örneğin, borsada çalışanların sergilemek zorunda oldukları hareketler de bu grupta ele alınmaktadır.

motere

Üç farklı düzeyde gerçekleşir

Kalp atışı artar ve solunum azalır

Yerkes-Dodson Yasası

Ölüm/son beklentisi

Aşk- Neşe

Dörde ayrılır.

Bu kuramlar James-Lange kuramı, Cannon-Bard kuramı, bilişssel kuram ve sosyobiyolojik kuramdır.

Uyaran - Algı/yorum - Fizyolojik değişim/Otonom uyarılma - Duruma özel duygunun hissedilmesi

James-Lange kuramında

Başlatan olay- Beyinde talamusun harekete geçmesi- Otonom sistemin uyarılması / Bilinçli duygu (korku)