BİREY VE DAVRANIŞ

Duygu yaşantısı vücutta farklı düzeylerde gerçekleşir. Bu düzeylerin oluş sırası farklı kuramlar açısından farklı şekilde tanımlansa da, bu üç düzey tüm duygu yaşantılarında tecrübe edilmektedir. Bu üç düzeyden ilki öznel yaşantı deneyimi her bireyin yaşadığı öznel bir duygu yaşantısıdır. Duygu yaşantısı ile ilgili bir diğer düzeyde duygusal davranış düzeyidir. Duygusal yaşantı ile ilgili üçüncü düzey ise vücutta gerçekleşen fizyolojik olaylardır.

Duygusal yaşantı kavramı öznel yaşantı deneyimi, duygusal davranış ve fizyolojik olaylar olarak üç düzeyden oluşmaktadır. Duygusal yaşantı ile ilgili üçüncü düzey ise vücutta gerçekleşen fizyolojik olaylardır. Yaşanılan duygu durumuna göre değişkenlik gösteren, kalp atışında, soluk alış verişinde hızlanma, mide ve barsak hareketleri gibi durumlar buna örnek olarak verilebilir

Yerkes-Dodson Yasası olarak bilinen yasaya göre herhangi bir işten önce kişideki kaygı düzeyinin çok yüksek olması bireyin aslında rahatlıkla gerçekleştirebileceği bir işi yaparken sıkıntı yaşamasına neden olabilmektedir.

Robert Plutchik'e  göre iki duygu birleşerek daha farklı bir duyguyu oluşturnaktadır. Bunlar;

neşe ve beklenti bir araya gelerek iyimserliği;
kabul etme ve korku bir araya gelerek teslim olmayı;
sürpriz ve üzüntü bir araya gelerek hayal kırıklığını,
öfke ve iğrenme bir araya gelerek hor görmeyi,
neşe ve kabul etme bir araya gelerek aşkı/sevgiyi
beklenti ve öfke bir araya gelerek hırçınlığı/saldırganlığı
korku ve sürpriz/şaşkınlık bir araya gelerek dehşeti
iğrenme ve üzüntü bir araya gelerek pişmanlığı meydana getirmektedir.

William James ve Carl Lange tarafından ortaya konulan kurama göre beden çevrede gerçekleşen belirli özelliklere göre
tepkide bulunur ve bu tepkinin farkına varıldığında fizyolojik değişmelerle birlikte duygu durumu meydana gelir. Vücutta gözlerin büyümesi, tüylerin diken diken olması beraberinde duyguları oluşturmaktadır.

James-Lange Kuramında duyguların gerçekleşme süreci uyaran-algı-fizyolojik değişim-duruma özel duygunun hissedilmesi şeklinde olmaktadır.

Cannon-Bard Kuramında duygular ve bedensel davranışlar aynı anda ortaya çıkmaktadır. Çevrede birey için herhangi bir uyarıcı durum olduğunda talamus devreye girer. Fizyolojik değişimleri yapmak için sinir sistemini uyarılırken beyin kabuğuna da sinyal yollanarak duygu ile ilgili yaşantının farkına varılması ile ilgili süreç gerçekleştirir.

İkincil jest ve mimikler: Bedenin gereksinimleri ile ilgili olarak toplumsal nitelikli olmayan esneme hapşırma öksürme gibi bedensel hareketleri içerir. Bunlar kaynak hakkında bilgi verici olabilmektedir. Sürekli esnemek, yapılan konuşma ile ilgili düşünce ve duyguları da yansıtabileceği için önemlidir.

Plasebo Etkisi: Kişilerin gerçek bir tedavi olmaksızın, aslında hiçbir fizyolojik etkisi olmayan ve ilaç sanılarak içilen haplar yoluyla tedavi gördükleri inancıyla iyileşme göstermelerini anlatan kavramdır.

İnsanların kullandıkları yüz ifadelerinin birçoğu doğuştan kazanılan öğrenilmemiş ifadelerdir. Birçok insana farklı kültürden bir insanın kızgın olduğunu, onun yüzündeki ifadeden anlayabilmektedir. Kızgınlık, mutluluk, hüzün, korku, hayret gibi temel duygu ifadelerinin kültürlere göre değişmediği yapılan araştırmalarda ortaya konulmuştur.

Öznel yaşantı deneyimi kavramı, her bireyin öznel bir duygu yaşantısına sahip olduğunu ifade eder. Tüm bireyler duyguları kendi edindikleri algılayış çerçevesi dahilinde yaşarlar. Bu nedenle de bireylerin olaylara bakış açıları ve olayları algılayış biçimleri, söz konusu olayla ilgili duyguyu hangi yoğunlukta ve nasıl yaşayacaklarını şekillendirir. Bu yönüyle duygunun hissedilmesi ve anlamlandırılması bireysel farklılıklar gösterir.

Korku, çevreye uyum sağlamayı kolaylaştıran bir duygu olarak tanımlanmakta ve çevreye uyum sağlama bağlamında bir işlevi olduğu düşünülmektedir. Korkunun canlıların kendilerini koruma adına tepkisel davranışları hazırlamalarına yardımcı olması bu durumun en temel nedenidir.

William James ve Carl Lange tarafından ortaya konulan kurama göre birey çevresinde gerçekleşen bir duruma tepkide bulunur, bu tepkinin farkına vardığında ise fizyolojik değişmeler meydana gelir, bu durumun bir sonucu olarak da duygular ortaya çıkar. bu kuram, duyguların fizyolojik tepkiler sonrasında bir sonuç olarak ortaya çıktığını öne sürmesi nedeniyle oldukça büyük eleştiriler almıştır.

Duygu kuramlarından birisi olan James-Lange Kuramı, duygunun fizyolojik tepkilerin bir sonucu olarak ortaya çıktığını öne sürer. Diğer bir ifadeyle, istenmedik bir olay karşısında gösterilen bedensel ve fizyolojik tepkiler korku duygusunun ortaya çıkmasına yol açar.

Vücuttaki fizyolojik değişimlerin duygu durumlarını başlattığını ileri süren James-Lange Kuramı yoğun eleştirilere maruz kalmıştır. Fizyolojik değişimlerin duyguya ilişkin değişimleri başlatabilmesi için her duygu durumuna ilişkin otonom sistemde birbirinden farklı her duyguya özel fizyolojik değişimlerin olması beklenir. Eğer fizyolojik süreçler korku ve diğer duyguların yaşanmasına neden
oluyorsa, omurilik felci olan kişilerin daha az ve seyrek duygu durumları yaşamaları gerekmektedir. Fakat böyle bir durum söz konusu değildir. Fizyolojik tepkilerden yoksun olmalarına rağmen omurilikleri boyun bölgesinden zarar gören kişiler duyguları aynı yoğunlukta yaşayabilirler.

James-Lange kuramının eksiklerini gidermek amacıyla ortaya atılan Cannon Bard Kuramına göre duygular ve bedensel davranışlar aynı anda ortaya çıkmaktadır.

Cannon-Bard kuramına en büyük eleştiri, vücudun tepkileri ile duygularn
aynı zamanda uyarıma geçtiklerine ilişkin kısmınadır. Bazı durumlarda, tehlike algısı ile ilgili uyarım korku ve kaygı daha yaşamadan o ana ilişkin fizyolojik uyarım durumunu arttırabilir. Bazı zamanlarda duygu durumunu bile hissetmeye vakit bulamadan vücudun anlık tehlike durumlarından kaçışla ilgili
vücutsal durumları uyarıma geçmesi gerekebilir.

Bazı psikolojik rahatsızlıklarda ilaç yerine kullanılan, ilaç görünümünde
fakat hiçbir işlevi olmayan hapların, hastaların düşünce olarak kendilerini iyi hissetmelerini ve buna ilişkin olumlu duygular yaşamalarını sağlamaktadır. Bu durum plasebo etkisi olarak adlandırılmaktadır. Burada hiçbir fizyolojik etkisi olmamasına rağmen iyi geleceğine inanılan haplar içildikten sonra duygusal bir rahatlama ortaya çıkmaktadır.

İkincil jest ve mimikler, bedenin gereksinimleri ile ilgili olarak ortaya çıkan, toplumsal bir boyutu olmayan, esneme, hapşırma, öksürme gibi bedensel hareketleri içermektedir.

Duygu ve düşünceleri destekleyerek onları gözle görülür somut hale getiren hareketler olan jestler ve mimikler iletişim sürecinde oldukça önemli rol oynamaktadırlar.