BİNA VE YAPIM BİLGİSİ

Sabit yükler: Tasıyıcı sistemin kendi ağırlığı ve yapı içinde değişmeyeceği kabul edilen tüm bileşenler sabit yük olarak tanımlanır. Örneğin; betonarme karkas bir yapıda, kolon, kiriş, döşeme birer sabit yüktür. Tuğla yığma bir binada, taşıyıcı tüm duvarlar, döşemeler birer sabit yüktür. Mobilyalar, insanlar hareketli yüklerdir.

Bir yapı zemine iyi bağlanmamışsa yani temel uygun yapılmamışsa rüzgarda devrilebilir. Zemn yapısının değişkenlik gösterdiği durumlarda yapıda farklı oturmalardan dolayı yapı yana yatabilir. Eğimli bir arazide yeterli önlem alınmayan bir yapı kendi ağırlığı ile kayabilir. Bu ve benzer‑ durumlarda dengenin kararsızlığından yani yapının stabil olmama durumundan söz edilebilir (Salvadori, M., Heller, R., 1982:37).

Tas, tuğla, beton gibi malzemeler basınca; ince metal levha, plastik, tekstil gibi malzemeler çekmeye dayanıklı malzemelerdir. Ahşap, çelik ve alüminyum gibi malzemeler ise çekmeye ve basınca dayanıklıdır.

Strüktür sistemlerinin gelişimine göre yapılar geleneksel strüktür sistemler‑ ve gelişmiş strüktür

Sistemler‑ olarak iki grupta incelenmektedir.

Geleneksel strüktür sistemler:

Gelişmiş strüktür sistemler:

Kolon-döşeme birleşim bölgesinde oluşacak kesme kuvveti etkisini azaltmak için kolon üst kısmı genişletilerek ve donatı takviyesi yapılarak önlem alınır.

Dikme ahşap karkas sistemin düşey taşıyıcı elemanlarıdır. Döşeme ve kirişlerden gelen yükü zemine aktarır.

Hafif çelik karkas sistemler; soğuk şekillendirilmiş galvaniz saç veya ince saç profillerden oluşan taşıyıcı elemanların kullanıldığı çel‑k karkas sistemlerdir. Sistem taşıyıcı elemanlarının birleştirilmesinde bağlantı elemanı olarak perçin, vida ve bulon kullanılmaktadır. Hafif çelik karkas sistemler 2-3 katlı konutların seri olarak yapılmasında yaygın olarak kullanılmaktadır. Bunun dışında bağımsız garaj, depo, şantiye binaları gibi yapılar bu sistemle uygulanabilmektedir. Yapısal çel­ik karkas sistemler; Sistem elemanlarının sıcak olarak fabrikalarda şekillendirilir. Hazır çelik profillerden veya kalın çelik saç levhaların kesip biçimlendirilmesiyle elde edildiği, farklı büyüklüklerde yapıların elde edilmesinde uygulanan bir sistemdir.

Çubuklar doğrusal elemanlardır. Çelik, alüminyum, ahşap gibi malzemelerden yapılırlar. Ahşap, yapısı gereği‑ homojen bir malzeme olmadığından yükler karsısında risk oluşturabilirler. Çelik ve alüminyum çubuk elemanların kesitler‑ genellikle boru seklindedir. Ancak; L, T, U, I profiller de bu sistemlerde kullanılabilmektedir.

Plak elemanların açılı olarak birleştirilmesinden oluşan taşıyıcı sistemlere katlanmış plak strüktürler adı verilir. Katlanmış plaklarla büyük açıklıklar geçilebilir. Özellikle fabrika yapılarında uygulama alanı bulmuştur.

İstanbul’daki Atatürk Köprüsü, İtalya’daki Messina Köprüsü asma germe sistemlerde kablolu sistemlere bir örnek olarak verilmektedir.

"Yükler farklı şekillerde sınıflandırılabilir. En yaygın sınıflandırma, yüklerin sabit yükler ve hareketli yükler olarak iki grupta incelendiği sınıflandırmadır.

Sabit yükler: Taşıyıcı sistemin kendi ağırlığı ve yapı içinde değişmeyeceği kabul edilen tüm bileşenler sabit yük olarak tanımlanır. Örneğin; betonarme karkas bir yapıda, kolon, kiriş, döşeme birer sabit yüktür. Tuğla yığma bir binada, taşıyıcı tüm duvarlar, döşemeler birer sabit yüktür.

Hareketli yükler: Sabit yükün dışında kalan diğer yüklere hareketli yük adı verilir. Yapı içinde bulunan insanlar, mobilyalar, bölücü elemanlar, makineler birer hareketli yüktür. Doğa olaylarından kaynaklanan, yağmur suyu, kar, rüzgar etkileri, deprem ve ısı farklarından oluşan gerilmeler hareketli yük grubuna girer."

"Taşıyıcı sistemler yüklendikleri zaman deformasyona uğrarlar. Deformasyon deplasman ve rotasyon olmak üzere iki bileşenden oluşur. Bu deformasyonlar yapı boyutlarına oranla çok küçük olduklarından, çıplak gözle görülemezler. Deformasyonlar sonucu yapı elemanlarında oluşan etkiler aşağıdaki gibi sıralanır.

• Çekme etkisi
• Basınç etkisi
• Kayma etkisi
• Eğilme etkisi
• Burulma etkisi"

"Yapıda denge, hareketsizliğin sağlanması ve stabilite de bu dengenin kararlılığının yani sürekliliğinin sağlanması anlamına gelir. Bir taşıyıcı sistem tasarlandığı şekliyle ve özelliklerini kaybetmeden ayakta kalabiliyorsa bu sistem stabil’dir."

"Taşıyıcı sistemde kullanılan malzemelerin yüklere karşı davranışlarında bazı özelliklerin bulunması gerekir. Taşıyıcı sistemde, yüklerin etkisi ile oluşan deformasyon, önceden belirlenmiş sınırları geçmemelidir. Yüklerin kalkması sonucu ise taşıyıcı sistemin eski biçimini alması gerekir. Bu şekilde davranan malzemelere elastik malzeme adı verilir. Aşırı yüklemelerde tüm malzemeler elastiklik özelliğini kaybeder ve kalıcı deformasyon oluşur."

"Strüktür sistemlerinin gelişimine göre yapılar geleneksel strüktür sistemleri ve gelişmiş strüktür sistemleri olarak iki grupta incelenmektedir.

Geleneksel strüktür sistemleri:Oyma strüktürler, Yığma strüktür sistemleri, Karkas (iskelet) strüktür sistemleri, Karma strüktür sistemleri,

Gelişmiş strüktür sistemleri:Uzay kafes strüktür sistemleri, Asma germe strüktür sistemleri, Yüzeysel strüktür sistemleri, Şişirme strüktür sistemleri."

"Kapadokya, Dalyan Kral Mezarları ve Yazılıkaya, oyma strüktürlere örnektir. Karadeniz Bölgesi'nde görülen özellikli bir yapı tipi olan serenderler ise ahşap karkas sisteme örnektir. Mısır Piramitleri yığma yapının iyi örneklerindendir."

"Yapı malzemelerinin üst üste konularak yapı elde edilmesine yığma sistem adı verilmektedir. Bu malzemeler, ahşap, kerpiç, tuğla, taş, beton blok, gazbeton olabilir. Yani ahşap yığma yapı örnekleri vardır. Bu nedenle doğru yanıt C'dir."

"Karkas sistemlerde yapı yüksekliği ve yükler arttıkça özellikle alt katlardaki duvarlar aşırı derecede kalınlaşır. Geniş açıklıkların geçilmesi ve yüksek yapı inşaasında yığma strüktürlerin kullanımı hiç uygun değildir. Çağdaş mimarilerde, yüksek katlı ahşap yapıların kullanımı yaygın değildir. Çünkü ahşap karkas sistem çoğunlukla 2-3 katlı yapılarda görülür. Üç boyutlu, çubuk elemanlı, yüklerin çok yönlü dağılımının görüldüğü sistemler uzay kafes sistemler olarak adlandırılır. Bu nedenle E şıkkı doğrudur."

"Yığma sistemler, taş, kerpiç, tuğla, ahşap, gazbeton gibi malzemelerle inşa edilirler, membran malzeme yığma sistemde kullanılamaz. Karkas sistemde, çelik, ahşap, betonarme gibi malzemeler çoğunlukla kullanılır. Taş malzeme karkas sistemde taşıyıcı olarak kullanılamaz. Şişirme strüktürler yapıları gereği membran gibi esnek bir malzeme ile inşa edilirler. Betonarme malzeme ile şişme strüktür inşa edilemez. Geleneksel bir malzeme olan kerpiç uzay kafes sistemi ile bağdaşamaz. Çoğunlukla çelik gibi çubuk malzemeler bu sistemde kullanılır. Yüzeysel strüktürlerde katlanmış plaklar olarak betonarme malzeme kullanılır. Doğru yanıt E'dir."

"Payanda karkas sistemlerde görülen bir sistem elemanıdır. Kabuk ve plaklar yüzeysel strüktürlerin elemanlarıdır. Lento ise yığma sistem elemanıdır. Mesnetler uzay kafes sistemde olması gereken bir sistem elemanıdır."