Yapım Yöntemleri ve Uygulama

Yapım yöntemlerinin gelişmesini etkileyen etmenler: • Ekonomik yapı elde etme isteği • Yapıya olan talep artışı • Yapı tipi çokluğu • Kaliteli yapıya talep • Yönetmelikler • Teknik ve teknolojideki ilerlemeler • Nitelikli işgücü bulma zorluğu

Yapı elemanlarının, bileşenlerinin ve malzemelerinin birbirleriyle olan ilişkiler düzeninde ve yönteme özgü bağlantı teknikleriyle yapı strüktürlerini meydana getirecek biçimde bir araya getirilmesine “yapım yöntemi” adı verilir

Yapım yöntemleri gelişmişlik düzeyine göre üç ana grupta incelenebilir. • Geleneksel yapım yöntemleri • Rasyonalize edilmiş yapım yöntemleri • Endüstrileşmiş yapım yöntemleri

Geleneksel yapım yöntemlerinin genel özellikleri: • Sermaye yatırımlarının düşük olması • Yarı mamul, mamul yapı malzemeleri kullanımı • Yarı mamul, mamul yapı bileşenleri kullanımı • Üretimin büyük oranda şantiyede gerçekleşmesi • İş bölümü bulunması • Nitelikli işgücü oranının yüksek olması • Basit yapı makineleri ve ekipman kullanımı • Geleneksel kalıp kullanımı

Geleneksel yapım yöntemlerinin dezavantajları: • İklim koşullarından etkilenme • Aynı yapının eşdeğer bölümlerinde kalite farklılıkları • Denetim güçlüğü • Malzeme kaybı

RASYONALİZE EDİLMİŞ YAPIM YÖNTEMLERİ Geleneksel yapım sürecinin rasyonelleştirilmesini öngören yöntemlerdir. Yapımda organizasyon ve planlama bilimsel tekniklere bağlı olarak yapılır. Gelişmiş malzemeler ve araçlar kullanılır. Yapımda hazır malzeme ve bileşen kullanımı artar. Hazır kalıplar kullanılır.

Hazır kalıplardan bazıları şu şekilde sıralanabilir; modüler kalıplar, tünel kalıplar, kayar kalıplar, tırmanır kalıp sistemleri.

Modüler kalıplar, betonarme yapıda, genel veya özel amaçlı kullanım için yapılmış kalıp takımlarıdır. Modüler kalıplar farklı şekillerde birleştirilerek, kolon, kiriş, perde duvarı, döşeme gibi yapı bölümlerinin oluşturulmasında kalıp işlevini görürler.

Çelik veya ahşap malzeme kullanılarak yapılırlar. Modüler kalıpların en önemli özelliği çok kez kullanılabilmesidir, böylece; malzemede tasarruf ve kalıp maliyetinde düşüş sağlanır. Uygulanması kolaydır. Endüstriyel olarak üretildikleri için düzgün yüzeyler elde edilir. Boyutsal olarak farklı ancak birbiri ile uyumlu modüler kalıp elemanları, istenen boyut ve ölçülerde kalıp yapımını mümkün kılar. Modüler kalıplar; küçük parçalı, büyük parçalı ve özel biçimli kalıplar olarak üretilmektedir.

Tünel kalıp, duvar ve döşemelerin bir defada dökülerek elde edilmesine olanak sağlayan yapım sistemi olarak tanımlanabilir. Yaygın olarak çok katlı bloklardan oluşan toplu konut üretiminde kullanılır.

Kalıpların üretimi, fabrika veya atölyelerde önceden yapılır. Tünel kalıp elemanlarının yapımında çelik malzeme kullanılır. Kalıp yapımında kullanılan, 3-6 mm kalınlıktaki çelik saç kalıp yüzeyleri, nervürlü metal profillerle desteklenerek, kalıp sistemine dayanıklılık kazandırılır ve düzgün yüzey elde edilmesi sağlanır. Tünel kalıp sistemleri büyük parçalardan oluşur ve kule vinçler aracılığı ile yerleştirilirler. Kalıp yerleştirildikten sonra demir donatı döşenir ve beton dökümü gerçekleştirilir. Genellikle bir gün sonra kalıplar yerlerinden sökülerek üst kata monte edilir ve işlem tekrarlanır. Geleneksel yöntemlerle beton dökümünde haalarca süren bu işlemler tünel kalıp sistemi ile kısa sürede tamamlanabilmektedir. Üretimin hızlı olmasının nedeni, kalıp sisteminin kurulma kolaylığı yanında betonun çabuk sertleşmesine olanak veren işlemlerin uygulanması ile ilgilidir.

Tünel kalıp sisteminin önemli özelliklerinden biri de, kısa sürede çok sayıda ekonomik yapı üretilmesine olanak sağlamasıdır.

Yapımda, beton döküldükçe yükseltilen kalıp sistemine “kayar kalıp” adı verilir. Betonarme yapıda tüm düşey taşıyıcı perdelerin zeminden yukarıya doğru kesintisiz dökülmesine (yapımına) olanak sağlar. Çok katlı konut ve işyerleri, soğutma kuleleri, fabrika bacaları, su kuleleri gibi yapıların inşasında kullanılan bir sistemdir.

Yapıya gereken kısımda ankre edilen düşey elemanların kanallarında ilerleyerek aşağıdan yukarıya kesintisiz bir devamlılık sağlayan kalıplara “tırmanan kalıplar” adı verilir. Sistem olarak kayar kalıp sistemleri ile benzerlik gösterir, ancak; tırmanır kalıplarda beton dökümünden sonra kalıp yüzeyden ayrılarak bir üst seviyeye yeniden monte edilir. Kalıp montajı, el işçiliği, vinç yardımıyla veya otomatik olarak yapılabilmektedir.

Kalıcı kalıplar, şantiye veya fabrikalarda üretilen ve kalıp kullanımını azaltmayı ya da tamamen ortadan kaldırmayı amaçlayan yarı bitmiş yapı bölümleridir. Bu amaç için firmalar kendi yöntemlerini veya ürünlerini geliştirerek piyasaya sunarlar. Özellikle, döşeme sistemleri için geliştirilen bu yöntemler kalıp maliyetlerinde önemli avantaj sağlarlar.

Şantiyede; uygulama yapılacak yerin yanında, yerde yatay olarak betonarme duvarın dökülmesi ve daha sora vinçler aracılığı ile duvarın kaldırılarak monte edilmesi prensibine dayalı yapım tekniğine “duvar kaldırma sistemi” adı verilir. Bu uygulama ile iki ve üç katlı yapıların duvarları bir defada dökülerek elde edilebilir. Çok katlı yapı inşasına uygun bir sistem değildir.

Kat döşemelerinin, yapının inşa edileceği yerde, zemin kat döşemesi üzerinde döküldükten sonra yapıdaki yerlerine yükseltilerek sabitleştirilmesi prensibine dayanan döşeme yapım sistemine “döşeme kaldırma sistemi” adı verilir. Bu sistemde tüm döşemeler üst üste dökülerek elde edilirler, yani; alttaki döşeme plağı üstteki döşeme plağının kalıbını oluşturur. Döşeme plaklarının birbirine yapışmasını önlemek için alçı sıva veya kalıp yağı kullanılır.

Endüstrileşme, herhangi bir üretim kesiminde girişimci ya da kullanıcıların yerini piyasaya hazır mal veya hizmet sunmak amacını güden profesyonel girişimcilerin alarak; sürekli, büyük ölçekte üretime geçilmesi ve bu doğrultuda üretkenliği arttırmaya yönelik belli teknik ve ekonomik çözümlerin yaygın bir biçimde uygulanmaya başlanmasıdır.

Endüstrileşmiş üretimin özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir  • İşbölümü • İşlemlerin sıralanması • Kesintisiz ve sürekli üretim • Tekrar ve işlemlerde uzmanlaşma • Makineleşme • Standartlaşma • Kaynakların en az kayıpla kullanımı • Yönetim işlevlerinin yerine getirilmesi (planlama, örgütleme, yürütme ve denetleme)

Yapım teknik ve yöntemlerinin endüstrileşebilmesi; • makineleşme • standartlaşma • rasyonelleşme • prefabrikasyon ile mümkündür.

Prefabrikasyon, yapıyı oluşturan elemanların, önceden fabrikalarda veya şantiyelerde kurulan atölyelerde, topluca ve yoğun olarak üretilip, stok edilmesidir. Yapı üretiminin tamamlanması bu elemanların şantiyede bir araya getirilerek birleştirilmesi ile sağlanır (Koncz, T., 1979:1). Prefabrike yapılar; betonarme, ahşap, metal (çelik, güçlendirilmiş alüminyum), güçlendirilmiş plastik malzemeler ile yapılabilirler. Bazı sistemlerde birden fazla malzeme bir arada kullanılabilir. 

Prefabrike yapım yöntemleri, kuruluş şekline göre, dört ana başlıkta sınıandırılırlar. Bunlar; iskelet sistemler, panel sistemler, hücre sistemler ve karma sistemlerdir.