Bina Yapımında Kullanılan Yapı Malzemeleri

Bir tasarımın bünyesine giren, o tasarımın oluşum ve kullanma süreci içindeki biçimlenişini sağlayan ve tasarımı kullanan insanın sağlık ve konforunu düzenleyen her türlü işlenmemiş, yarı işlenmiş veya tam işlenmiş maddeler olarak tanımlanabilir.

Üretim yöntemine göre yapı malzemeleri, “doğal” ve “yapay” malzemeler olmak üzere ikiye ayrılır. Doğal yapı malzemeleri, doğadan çıkarıldıktan sonra hiç işlemden geçirilmeden ya da çok az bir işlemden geçirilerek yapıda kullanılan (taş ve ahşap gibi) malzemelerdir. Yapay yapı malzemeleri ise, atölye ve fabrika gibi ortamlarda birtakım endüstriyel yöntemler kullanılarak üretilen, bir veya birkaç malzemenin bileşiminden oluşan (beton, çelik, cam ve plastik gibi) malzemelerdir.

Kökenine (içyapısına) göre yapı malzemeleri, “inorganik (cansız olan maddelerden elde edilmiş)” ve “organik (canlı olan maddelerden elde edilmiş)” malzemeler olmak üzere ikiye ayrılır. Doğal taş, kum, çakıl, alçı, kireç, çimento, tuğla, seramik, cam ve metaller, inorganik malzemelere, ahşap, kauçuk ve plastik de, organik malzemelere örnek olarak verilebilir.

Doğal taşlar, yer kabuğu içinde meydana gelişlerine göre, “püskürük”, “tortul” ve “başkalaşmış” taşlar olmak üzere üç gruba ayrılırlar. Yapı işlerinde sıkça kullanılan granit; püskürük taşlara, traverten, kum ve çakıl; tortul taşlara, mermer ise başkalaşmış taşlara örnek olarak verilebilir.

“Toplama taşlar” ve “ocak taşları” olmak üzere ikiye ayrılır. “Toplama taşlar”, zaman içerisinde, kayaların parçalanmasıyla oluşan taşlardır. Dağ yamaçlarında ve dere yataklarında bulunan bu taşlar, yapıcılıkta kullanılabilecek nitelikte olmadığından, yapı taşı olarak çok fazla tercih edilmezler. “Ocak taşları” ise, zemin altındaki kitlelerden elde edilen taşlardır. Taşlar, ocaklardan el aletleri ile, elektrikli matkaplarla, dinamit veya barut ile parçalanarak çıkarılır. Bu taşlar, ocaktan yeni çıkarıldıkları zaman kolay işlenir. Yapıcılıkta, genellikle bu ocak taşları

Kullanılmaktadır.

İşleniş şekillerine göre de, “moloz”, “kaba yonu”, “ince yonu” ve “kesme” taşlar olmak

üzere dört gruba ayrılırlar.

Doğal taşlar, günümüzdeki yapılarda; harç, sıva ve beton yapımında kullanılacak kum ve çakıl üretiminde, temel ve duvar örgülerinde, duvar (dış cephe), döşeme ve yol kaplamaları ile ısı ve yangın yalıtımında olmak üzere çok farklı şekillerde kullanılmaktadır. Ayrıca doğal taşlar, heykel ve anıt yapımında da kullanılan ve aranılan bir malzemedir. Yapılarda, homojen yapılı, gözeneksiz (fazla su emmeye karşı), atmosfer etkilerine dayanıklı, basınç dayanımı ve fiziksel özellikleri yüksek olan taşlar kullanılır. Döşeme kaplaması olarak kullanılacak taşlar yüzeye çimento harcı ile, duvar kaplaması olarak kullanılacak taşlar ise, yapı yüzeyine iki şekilde; alçı ve çimento harcı gibi yapıştırıcılarla ya da metal kenetlerle uygulanır.

Ahşap, içindeki rutubet miktarı ile mukavemetine ve kalitesine göre olmak üzere iki sınıfa ayrılır:

A) Ahşabın içindeki rutubet miktarına göre;

• Taze yapı ahşabı (rutubet miktarı sınıflandırılmamıştır.)
• Yarı kuru yapı ahşabı (rutubet miktarı < % 35)
• Kuru yapı ahşabı (rutubet miktarı < % 20)
• B) Ahşabın mukavemetine ve kalitesine göre;

• Birinci sınıf (kalite) ahşap (yüksek mukavemetli ahşap)
• İkinci sınıf (kalite) ahşap (normal mukavemetli ahşap)
• Üçüncü sınıf (kalite) ahşap (az mukavemetli ahşap)

Ahşap malzemeler yapıda çok farklı işlevlerde (taşıyıcı, kaplama, dekoratif...) görev alır ve çok farklı şekillerde yapıdaki yerine uygulanır. Ahşap özelliği nedeniyle, büyük mekanların üzerinde taşıyıcı kiriş olarak tek başına görev yapabilecek yeterlilikte bir malzeme değildir. Ancak günümüzde lamine (tabakalı) ahşap olarak isimlendirilen üst üste yapıştırılıp, yüksek basınç altında preslenmiş doğal ahşap elemanlarla çok büyük açıklığa sahip; spor salonu, konser salonu ve yüzme havuzu gibi yapıların üzerini geçmek mümkündür. Ahşap ayrıca taşıyıcı eleman olarak, karkas (iskelet) sistemde inşa edilen yapılar ile binaların çatılarında da çeşitli boyutlarda kullanılmaktadır.

Doğal ve yapay ahşap kaplamalar, kaplama amacıyla yapıdaki yerlerine yan yana getirilerek, birbirine geçmeli olarak ya da üst üste bindirilerek uygulanır. Yapının dış cephesinde ahşapların üst üste bindirilmesi ile oluşturulan cephe kaplamasına “yalı baskısı” adı verilir.

İç cephe kaplamasında ise ahşap kaplama birbirine geçmeli şekilde yapılır. Bu şekildeki kaplama

“lambri kaplama” olarak isimlendirilir Döşemelerdeki uygulaması ise çoğunlukla parke kaplama şeklindedir. Doğal ve yapay ahşap döşeme kaplamaları, genellikle, kör döşemeye ve kadronlara (kare kesitli ahşap) çakılmak veya şap (düzeltme betonu) üzerine yapıştırılmak suretiyle yapıdaki yerine uygulanır.

Birçok olumlu özelliğine rağmen toprağın yapı malzemesi olarak kullanılmasının sakıncalı yönleri de vardır. Toprak yapı, genellikle yağışlardan korumayı gerektirir. Çünkü kerpiç, yapı malzemeleri içerisinde neme ve suya karşı dayanımı en zayıf olan malzemelerden biridir. Devamlı bakım gerektirir. Toprak yapıda duvar iç yüzeyleri toz ve kir tutar. Uygun bir kaplama yapılması gerekir. Bu olumsuz yönlerini ortadan kaldırmak için, kerpicin içine çimento, kireç, alçı, çeşitli endüstriyel atıklar ve lifsel bitki atıkları gibi çeşitli maddeler katılarak kerpicin özelliği ve niteliği artırılmakta ve günümüz yaşamında çağdaş bir malzeme olarak kullanıma sunulmaktadır.

Seramik yapı malzemeleri, yapıda kullanıldıkları yere göre:

• Duvar Malzemeleri
• Döşeme Malzemeleri
• Kaplama Malzemeleri
• Çatı Kaplama Malzemeleri
• Sıhhi Tesisat Malzemeleri

olmak üzere, beş farklı başlık altında sınıflandırılabilir.

Taşıyıcı olmayan tuğlalar, karkas (iskelet) yapı sisteminde kullanılır. Bu tuğlaların, sadece kendi yüklerini taşıma özelliği vardır. Karkas yapı sistemi içinde, dolgu elemanı veya mekanları birbirinden ayıran bölücü eleman olarak kullanılırlar. Genelde yatay delikli olarak üretilirler Yatay delikli tuğlalar, taşıyıcılık özelliği bulunmayan tuğlalar oldukları için kesinlikle yığma yapılarda kullanılmamalıdır.

Seramik duvar malzemeleri tuğlalardır. “taşıyıcı” ve “taşıyıcı olmayan” tuğlalar olarak iki farklı şekilde üretilir. Taşıyıcı duvar malzemesi olarak üretilen tuğlalar, yığma yapı sisteminde kullanılmakta olup, üzerine gelen yapı yüklerini taşıma özelliği vardır. Düşey delikli ya da dolu (deliksiz) olarak üretilirler.

Kaplama Malzemeleri Seramik kaplama malzemeleri, “döşeme kaplama malzemesi” ve “duvar kaplama malzemesi” olarak ikiye ayrılır. Seramik döşeme kaplama malzemeleri, yatay veya az eğimli yüzeylere bitirme malzemesi olarak kaplanan yapı malzemeleridir. Değişik şekil ve boyutlarda döşeme tuğlaları, pişmiş toprak karolar ve gre seramik karolar olarak üretilirler. Döşeme kaplama malzemeleri, yürüme emniyetini sağlamak için kaygan yüzeyli olarak üretilmezler. Bu amaçla yüzeyleri sırlanmaz. Döşeme kaplama malzemelerinin su emme özelliği hemen hemen yüzde sıfırdır. Aşınmaya da oldukça dayanıklıdırlar.

Duvar kaplama malzemeleri, düşey veya düşeye yakın eğimdeki duvar ve eğimli yüzeylere kaplanan bitirme malzemesidir. Sırlı veya sırsız prese kaplama tuğlaları, pişmiş toprak plaket kaplamaları (bisküvi tuğlaları), gre seramik karoları ve çinileri içerir. Duvar kaplamalarında aşınma söz konusu olmadığı için, döşeme kaplamalarına göre kalınlıkları daha az olacak şekilde ve sırlanarak üretilirler. Duvar kaplamaları düşey yüzeyde uygulanan malzemeler oldukları için, harç ile ya da seramik yapıştırıcısı ile duvara daha iyi yapışabilmeleri amacıyla, arka yüzeylerine girinti ve çıkıntılar yapılır.

Kiremit, bir seramik çatı örtü malzemesidir. İlk defa yaklaşık beş bin yıl önce Çin’de pişmiş topraktan üretilmiş ve kullanılmıştır. Marsilya tipi kiremit ve alaturka kiremit günümüzde en çok kullanılan türleridir. Kiremitler, her türlü atmosferik etkiye ve kimyasallara karşı son derece dayanıklıdırlar. Hemen hemen her iklim bölgesinde kullanılmaya uygundur. Su emme özellikleri yoktur. Özellikle dış ülkelerde, kiremitlerin çok değişik şekilleri olduğu gibi, havalandırma ve baca kenarı kiremitleri gibi çok değişik tipte ve boyda üretimleri de yapılmaktadır.

Doğal ya da yapay olarak üretilen agregalar, harç, sıva ve beton gibi yapı malzemelerinin üretilmesinde kullanılan kum ve çakılları kapsar. Kumlar doğal olarak nehir, deniz ve ocaklardan elde edilir. İnşaat için kullanılacak en iyi kumlar nehir ve ocaktan elde edilen kumlardır. Deniz kumlarının yapıda kullanılması iyi yıkanmadıkları sürece çok sakıncalıdır. Çöl kumları çok ince taneli olduğu için inşaatta kesinlikle kullanılamaz. Kumlar ayrıca yapay olarak taş ve çakılların çeşitli endüstriyel işlemlerden geçirilerek parçalanmasıyla da elde edilir. Çakıllar da, kumlar gibi doğal ya da yapay yöntemler ile elde edilir. Kumlara göre daha iri taneli yapı malzemeleridir. Yapay olarak üretilen çakıllar, doğal olarak üretilen çakıllara göre çok fazla köşelidir. Bu nedenle agregalar;

• Temiz, sert ve dayanıklı olmalı,
• Suyun etkisi ile yumuşamamalı ve dağılmamalı,
• Çimentonun içinde bulunan çeşitli kimyasal bileşenler ile zararlı bileşikler meydana

getirmemeli,

• Donatının korozyona (paslanmaya) karşı korunmasını tehlikeye düşürmemelidir.

Alçı, suda kolaylıkla erimesi nedeniyle, zemine yakın veya suyun etkisinde olan yerlerde kullanılmamalıdır. Dış cephe kaplaması olarak kullanıldığında da yüzeyi mutlaka su geçirmeme özelliği bulunan silikat içerikli koruyucu maddelerle ya da boyalarla kaplanmalıdır. Günümüzde alçının kullanılma yerleri, bağlayıcı malzeme olmaktan öteye geçmiş, iç mekanlarda duvar kaplama malzemesi, asma tavan malzemesi ve bölücü duvar elemanları haline dönüşmüştür. Yapıda genellikle, derz doldurulmasında ve onarım işlerinde, harç ve sıva yapımında, beton ve heykel kalıpçılığında, iç süslemecilikte kullanılmaktadır.