BİNA VE YAPIM BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 6

Geleneksel strüktür sistemleri:
• Oyma strüktürler
• Yığma strüktür sistemleri
• Karkas (iskelet) strüktür sistemleri
• Karma strüktür sistemleri

OYMA STRÜKTÜRLER: Kaya parçalarının içini, kullanım amacına uygun bir biçimde boşaltarak mekan elde edilen sistemlere oyma sistemler adı verilmektedir.

Yığma sistemler ile eski uygarlıklardan günümüze kadar birçok önemli ve büyük yapılar yapılmıştır. Piramitler (Mısır’da Keops piramidi gibi), cami ve kilise gibi ibadet yapıları, yönetim binaları, tapınak, hamam, kütüphane gibi binalar, köprüler, surlar, taş ve tuğla malzeme kullanılarak inşa edilmişlerdir.

Yığma sistemin genel özelliği; yapı malzemelerinin kendi ağırlığı ile birinin diğeri üzerine yerleşerek bir bütün yapı elemanı oluşturmasıdır. Yığma sistemlerin elemanları; duvar, kolon, kemer, tonoz ve kubbe olarak sıralanabilir. Bu elemanlar yapı yükünü ve diğer yükleri taşıyacak şekilde belli kurallara bağlı olarak birleştirilirler.

Kaset döşemeler: Farklı iki yönde dişlerle güçlendirilmiş betonarme plaklara kaset döşeme adı verilir.

Taşıyıcı elemanları (dikme, kiriş ve döşeme kirişleri) ahşap malzeme olan karkas sistemlere ahşap karkas sistemler adı verilmektedir. Sistem elemanları; taban aşığı, dikme, ara dikme, ana kiriş, döşeme kirişleri ve payandalar olarak sıralanabilir.

Membran: Malzemesi esnek/ bükülebilir olan, önemli eğilme rijitliği göstermeyen ve sadece çekmeye çalışan bir yüzeysel taşıyıcı öğe.

Taşıyıcı sistemler yüklendikleri zaman deformasyona uğrarlar. Deformasyon deplasman (öteleme) ve rotasyon (dönme) olmak üzere iki bileşenden oluşur. Bu deformasyonlar yapı boyutlarına oranla çok küçük olduklarından, çıplak gözle görülemezler. Deformasyonlar sonucu yapı elemanlarında oluşan etkiler aşağıdaki gibi sıralanır:

Doğru cevap C'dir.

Mukavemet, bir yapı malzemesinin veya yapının taşıyıcı bir bölümünün, üzerine gelen yüklere direnme yeterliliği olarak tanımlanabilir.

Taşıyıcı sistem tasarımında sistemi oluşturan bileşen, eleman veya sistemin tümünde basınç, çekme, kayma gerilmeleri oluşur. Kullanılan malzemelerin bu gerilmeleri karşılaması gerekir. Çekme gerilmelerine karşı çekme mukavemeti, basınç gerilmelerine karşı basınç mukavemeti gösteren malzemeler kullanılmalıdır. Doğru cevap C'dir.

Bir kemerin aralıksız devam etmesiyle oluşan, biçimi alttan içbükey olarak kurulmuş örtüye tonoz adı verilir.

Tonoz, üzerine gelen yükleri taşıyıcı duvarlara veya ayaklara aktarır. Doğru cevap A'dır.

II. Beyazıt Külliyesi (1486, Amasya) taş yığma yapılardandır. Taş yığma yapıların malzemesi doğal taştır. Yığma yapıda taş, doğada bulunduğu şekliyle kullanılabileceği gibi, taş ocaklarından çıkarılıp yontularak şekil verildikten sonra da (kesme taş) kullanılabilir. Doğru cevap B'dir.

Betonarme karkas yapılarda kolon kesitindeki en/boy oranı 1/7’nin üzerine çıktığı durumlarda, düşey taşıyıcı eleman perde olarak isimlendirilir. Perdeler, üzerine gelen yükleri taşımanın yanı sıra, yatay yüklere karşı direnç göstererek yapının dayanımını artırırlar. Çok katlı veya büyük yapıların tasarımında, perde kullanımı ile ilgili olarak, yönetmeliklerin tavsiye ve standartları bulunmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Farklı iki yönde dişlerle güçlendirilmiş betonarme plaklara kaset döşeme adı verilir. Düşey taşıyıcı elemanlar arasındaki boşlukların kare veya kareye yakın olduğu durumlarda kullanılması avantajlıdır. Betonarme plak döşemeler içinde en geniş açıklığın geçilebildiği döşeme kaset döşeme tipidir. Doğru cevap B'dir.

Taşıyıcı elemanları (dikme, kiriş ve döşeme kirişleri) ahşap malzeme olan karkas sistemlere ahşap karkas sistemler adı verilmektedir. Sistem elemanları; taban aşığı, dikme, ara dikme, ana kiriş, döşeme kirişleri ve payandalar olarak sıralanabilir.

Deprem ve rüzgar gibi yatay yükleri karşılamak amacı ile dikme ve kirişleri belli bir açı ile bağlayan elemanlara payanda denir. Genellikle kat yüksekliğinde monte edilirler. Özellikle köşelerde ve duvarların kesiştiği bölümlerde bulunan ana taşıyıcı elemanlar payandalar ile birleştirilirler. Aynı amaçla çapraz olarak da uygulanabilirler. Doğru cevap D'dir.

Uzay kafes strüktürler, üç boyutlu, çubuk elemanlı, yüklerin çok yönlü dağılımı ile gerçekleştiği sistemlerdir. Yani yükler çok yönlü olarak aktarılırlar.

Uzay kafes sistem elemanları şunlardır:

Doğru cevap E'dir.

Kablolar, ağ yüzeyler ve dikmeler tarafından yük taşıma işleminin gerçekleştirildiği sistemlere asma germe sistemler adı verilir.

Asma germe strüktürlerin sınıflandırılması şu şekildedir:

Doğru cevap A'dır.

Taş, tuğla ve beton gibi malzemeler basınca; ince metal levha, plastik, tekstil gibi malzemeler çekmeye dayanıklı malzemelerdir. Ahşap, çelik ve alüminyum gibi malzemeler ise çekmeye ve basınca dayanıklıdır. Doğru cevap C'dir.

“Deformasyonlar sonucu yapı elemanlarında oluşan etkiler aşağıdaki gibi sıralanır (Çamlıbel, N., 1982:28).

“Sabit yükler: Taşıyıcı sistemin kendi ağırlığı ve yapı içinde değişmeyeceği kabul edilen tüm bileşenler sabit yük olarak tanımlanır. Örneğin; betonarme karkas br yapıda, kolon, kiriş, döşeme birer sabit yüktür. Tuğla yığma bir binada, taşıyıcı tüm duvarlar, döşemeler birer sabit yüktür.”

“Denge: Bir yapının üzerine etki eden kuvvetlerin, o yapıda bir hareket meydana getirmemesi durumuna denge adı verilir. Yapıya etkiyen yükler, yani uygulanan kuvvet karşısında ona aynı oranda direnen bir kuvvet ile karşılaştığında yapı dengededir. Bu oran yük lehine değiştiğinde ise denge durumu bozulur ve yapı hasar görür.”