BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ

1966-1980 yılları arasındaki 3. dönem işletim sistemlerinde ise bilgisayarlarda kullanılan transistörlerin yerine entegre devreler kullanılmaya başlanmıştır. Bu döneme damgasını vuran işletim sistemi IBM OS/360 olmuştur. Bu dönemde ayrıca ilk grafiksel kullanıcı arayüzü kullanılan bilgisayar olan Xerox Alto (Şekil 3.2) geliştirilmiştir. Bu bilgisayarın üzerindeki işletim sistemi Alto Executive olarak adlandırılmıştır. 3 yıl sonra 1976 yılında ise, Steve Jobs ve Steve Wozniak Apple Computers’ı kurarak Apple I adlı ilk tek devre kartlı bilgisayarı tanıttılar.

İşletim sistemleri yukarıda belirtilen 4 temel yönetim görevi dışında aşağıdaki işlevleri de gerçekleştirmektedir:
Güvenlik modülü: İşletim sistemlerinde güvenlik modülü, bir bilgisayar sisteminin verilerini ve bilgilerini kötü amaçlı yazılım tehdidine ve yetkisiz erişimlere karşı korur. Şifre, güvenlik duvarı
(firewall), antivirüs, yüz tanıma, parmak izi gibi biyometrik tanıma bileşenleri ve benzeri diğer teknikler sayesinde programlara ve verilere yetkisiz erişimi önler.

Sistem performansı kontrolü: Hizmet talepleri ve sistemin verdiği yanıt arasındaki gecikmeleri kaydeder. 

Komut yorumlama: Bu modül, sistem kaynakları tarafından verilen komutları yorumlar ve bu komutları işlemek için sistem kaynaklarını kullanır.
İletişim yönetimi: Bilgisayar sistemlerinde çeşitli kullanıcıların derleyicilerin ve başka bir yazılım kaynağının koordinasyonunu sağlar ve gerekli atamaları gerçekleştirir.

Ağ iletişimi ve yönetimi: Donanım kaynaklarının ağ üzerinden birbirleriyle iletişim kurmasını koordine eder. Ayrıca ağ bileşenlerinin düzgün bir şekilde çalıştırılmasını ve gerekliyse diğer kullanıcılarla veya bileşenlerle paylaştırılmasını sağlar.

İşletim sistemleri katmanlı bir yapıdadır. İşletim sistemleri en dışta, grafik ögelerinin yer aldığı kullanıcı arayüz katmanından, daha sonra API’lerin yer aldığı kabuk katmanından ve en içte çekirdek katmanından oluşmaktadır.

Mobil İşletim Sistemleri: Mobil cihazların son yıllarda güçlü donanımsal özelliklere, sensörlere ve pek çok önemli özelliğe sahip olması; toplumda bu cihazların kullanım oranlarını da artırmıştır. Bu cihazların güçlenmesi ve benimsenmesi, işletim sistemlerinde de kendini göstermiş ve mobil işletim sistemi alanında son yıllarda önemli dönüşümler yaşanmasına neden olmuştur. Mobil işletim sistemleri, akıllı telefon ve tablet gibi taşınabilir cihazlara özel olarak geliştirilmiş işletim sistemleridir. Akıllı telefona yönelik geliştirilen bir mobil işletim sistemi, bir masaüstü bilgisayara kurulamaz. Aşağıdaki listede bu mobil işletim sistemlerinin bazıları yer almaktadır:

Android açık kaynak kodlu işletim sistemidir. 

Kapalı kaynak kodlu işletim işletim sistemleri şunlardır:

İşletim sistemlerinin tarihçesine göre sıralama şu şekildedir:

1947 yılında transistörün Bell Laboratuvarında keşfedilmesi (II)

1950’li yıllarda geliştirilen delikli kartların kullanılması (I)

1973 yılında grafiksel kullanıcı arayüzü kullanılan bilgisayar olan Xerox Alto’nun geliştirilmesi (IV)

1976 yılında Steve Jobs ve Steve Wozniak Apple Computers’ı kurarak Apple I adlı ilk tek devre kartlı bilgisayarı tanıtmaları (III)

1981 yılının ağustos ayında MS-DOS işletim sisteminin ilk IBM kişisel bilgisayarda kullanılması (V)

1991 yılında Linux işletim sisteminin oluşturulması (VII)

1995 yılında Microsoft Windows 95 işletim sisteminin ortaya çıkışı (VI)

İşletim sistemlerinin donanımlara mevcut işi durdurup veya ara verip farklı iş ve işlemleri gerçekleştirmesini sağlayan sinyallerine kesme adı verilmektedir. Kesme işlemleri doğru bir şekilde çalışmadığında sistemde kilitlenme adı verilen sonsuz döngüler oluşur ve işletim sistemi kullanıcıya yanıt veremez hâle gelir. İşletim sistemleri işlemler ve süreçler arasındaki senkronizasyonu sağlayarak bu problemlerin yaşanmasını en aza indirgemektedir. Tüm bu işlemler işletim sisteminin işlem/süreç yönetim işlevi ile ilgilidir.

Dosyaların uzantıları kimlik işlevi görür.

İşletim sistemlerinde dosya yönetimi hiyerarşik bir ağaç yapısı üzerinde dallandırılmış bir yapı üzerinde çalışmaktadır.

Dosyalar, çeşitli programlar, resimler, videolar, müzikler ve metinler gibi çoklu ortam ögelerinden oluşur.

Yukarıda sıralanan üç madde dosya yönetimi ile ilgilidir. 

Aygıt yönetimi bazı kaynaklarda “Giriş Çıkış Yönetimi (I/O Management)” olarak da adlandırılmaktadır. Aygıt yönetimiyle tüm giriş çıkış donanımlarının yönetimi gerçekleştirilmektedir.

İşlem/süreç yönetimi, işletim sisteminin süreçler oluşturmasına ve silmesine yardımcı olur. Aynı zamanda işlemler ve süreçler arasında senkronizasyon ve iletişim için mekanizmalar sağlar.

Soruda "dosya yönetimi" ile ilgili doğru olan maddeler sorulduğu için ilk üç madde doğrudur. 

IV. madde "aygıt yönetimi"

V. madde "işlem/süreç yönetimi" ile ilgilidir.

Kabuk (shell) katmanı, işletim sisteminin çekirdek ile kullanıcı arayüzü katmanları arasında yer almaktadır. Çekirdeğin çevresini sararak çekirdeğe kullanıcılardan gelen komutları iletmekten sorumludur. Kabuk, API adı verilen uygulama programlama arayüzlerini ve komutları içermektedir. Kabuk için komutların yorumlandığı yer denilebilir.

Sunucu işletim sistemleri genellikle büyük ölçekli kuruluşlarda, bilgi işlem merkezlerinde, bankalarda, fabrikalarda kullanılan sunucu bilgisayarlarda işlemlerin daha hızlı ve daha güvenli gerçekleştirilmesi için kurulan özel işletim sistemleridir. Donanım, yazılım ve ağ konfigürasyonu açısından en üst düzeyde kullanıma uygun bir şekilde tasarlanmışlardır. Kullanıcıları yönetmek, güvenlik ve diğer yönetim süreçlerini uygulamak için merkezi bir arayüz sağlamaktadır.

Apple firması tarafından geliştirilen iOS ilk olarak 2007 yılında ilk iPhone’lar ile birlikte kullanıma sunulmuştur. Bu yüzden ilk adı da iPhone OS olarak belirlenmiştir. Kaynak kodları kapalı olmasına rağmen açık kaynak kodlu Unix tabanlı Darwin işletim sistemi üzerine kuruludur. iPhone, iPod Touch, iPad ve Apple TV cihazları iOS kullanmaktadır. Android’e kıyasla daha sınırlı bir şekilde özelleştirilebilen iOS işletim sistemlerine ayrıca App Store uygulama mağazası dışından uygulama yüklenememektedir. iOS işletim sisteminde güvenlik ön plandadır.

Android, açık kaynak kodlu mobil bir işletim sistemi olarak temelleri 2003 yılında teknoloji üssü olarak bilinen Kaliforniya’nın Palo Alto şehrinde Andy Rubin, Rich Miner, Nick Sears ve Chris White tarafından kurulan Android isimli anonim şirket ile atılmıştır. 2005 yılında Google mobil teknolojiler alanındaki etkinliğini artırmak amacıyla Android’i satın almıştır. Linux çekirdeği temel alınarak geliştirilen Android, Java, C ve C++ dillerinde yazılmıştır. Android’in 1.5’ten 9’a kadar olan sürümleri tatlılardan veya şekerlemelerden esinlenilerek adlandırılmıştır. Yalnızca son sürümü olan Android 10.0 Q adıyla piyasaya sunulmuştur.

Melez (hibrid) çekirdek temelli olan MacOS, Mirosoft Windows’tan sonra en çok kullanılan masaüstü işletim sistemidir. Apple firması tarafından kaynak kodları kapalı tutulsa da aslında Unix tabanlı açık kaynak kodlu Darwin altyapısı üzerine kuruludur. MacOS işletim sistemi Safari adlı kendine özgü bir internet tarayıcısı kullanmaktadır. MacOS GNU Genel Kamu Lisansı ile yayınlanmamaktadır.

Açık kaynak kodlu yazılımlar, kaynak kodlarıyla beraber yayımlanarak dünyanın her bölgesinden yazılımcıların ortak çalışmasının ürünü olarak sürekli gelişim içerisindedir. Pardus, Türkiye'de TÜBİTAK tarafından geliştirilen bir Linux dağıtımı olan işletim sistemidir. Açık kaynak kodlu yazılımdır.

İşletim sistemlerinin görünen yüzü kullanıcı arayüzü iken görünmeyen ve karmaşık işlemlerin gerçekleştiği birim çekirdektir. Kabuk (shell) katmanı, işletim sisteminin çekirdek ile kullanıcı arayüzü katmanları arasında yer almaktadır. Çekirdeğin çevresini sararak çekirdeğe kullanıcılardan gelen komutları iletmekten sorumlu katmandır. Kabuk, API adı verilen uygulama programlama arayüzlerini ve komutları içermektedir. Kabuk için komutların yorumlandığı yer denilebilir.