BİLİŞİM SİSTEMLERİ - Deneme Sınavı - 3

İş etiği ya da iş hayatında karşılaşılan etik ile ilgili sorunlar genel ahlaki veya etik sorunlardan ayrı bir yöntemle ele alınmazlar. Paydaş Teorisine göre iş etiğinde yöneticiler, paydaşların temsilcileridir ve etik sorumlulukları, yasaları ihlal etmeden ya da hileli uygulamalara karışmadan işletmenin
kârını artırmaktır.

Bilişim sistemlerini geliştirenlerin, sistem kullanıma geçmeden önce tamamen test etmeden pazara sunmaları. Örneğin, bebekler için kuvöz termostat kontrol programını geliştirenlerin, yeterince test etmeden programı pazara sunmaları nedeniyle bebeklerin ölümüne sebebiyet vermesi etik dışı olarak kabul edilir.

Kişisel veri, gerçek kişiyle ilgili verilerdir, tüzel
kişilerle ilgili veriler değildir; kişinin nüfus bilgilerinde yer alan bilgiler değil; telefon numarası,
taşıt plakası, pasaport numarası, özgeçmiş, resim,
görüntü ve ses kayıtları, parmak izleri, e-posta adresi, hobiler, tercihler, etkileşimde bulunulan kişiler, grup üyelikleri, aile bilgileri, sağlık bilgileri gibi
kişiyi doğrudan veya dolaylı olarak belirlenebilir
kılan tüm veriler kişisel veri olarak kabul edilmektedir. Bir derneğin adresi tüzel verilerle ilgilidir.

Fikri mülkiyet, somut olarak
görülmeyen, elle tutulmayan ancak yaratıcı bir
çalışmanın, fiziksel bir forma dönüştürülmesidir.
Müzik, roman, tablo ve heykel üretmek, fikri mülkiyetin birer örneğidir. İşletmelerin taslakları, şemaları ve diğer özel belgeleri de, fikrî mülkiyettir. Bu
dokümanlar, müzik, roman gibi fiziksel formlarında olduklarından çok daha değerlidir. Ayrıca, özel
yazılımlar da fikrî mülkiyet örnekleri arasındadır.

Siber terör, fiziksel ve yaşamsal zarara ya da
altyapı sistemlerinde ciddi aksaklıklara neden olmak amacıyla internet aracılığıyla bir işletme ya da
devletin bilgisayarlarını ve verilerini kullanmaktır.

Çerezler (cookies), müşteriyi internette denetlemenin temel aracıdır. Çerezler, müşterilerin aktiviteleri hakkında bilgi içeren küçük bir dosyadır.
Bu dosya, müşterilerin bilgisayarda ziyaret ettiği
web siteleridir. Çerezlerin kullanım alanları çok fazladır. Örneğin, müşterinin kullanıcı adı ve şifresini
saklar böylece müşteri web sitesine her girdiğinde
tüm doğrulama işlemlerinden tekrar geçmek zorunda kalmaz. Ayrıca elektronik alışveriş bilgilerini
de saklar, böylece daha sonra tekrar alışveriş için o
siteye giriş yapıldığında, web sitesinde müşterinin
istek listesini görebilme imkânı sunar.

Bilişim sistemlerinde güvenliği sağlamanın ilk
adımı, kullanılan ağlarda, şifreleme, güvenlik
duvarı, e-posta izleme ve virüs programlarıdır.

Tarım devriminde; insanlık avcı-toplayıcı şeklindeki hayattan yerleşik hayata geçmiş bunun sonucunda şehirleşme başlamış, matematik gibi temel bilimler gelişmiş, adalet sisteminin ilk örnekleri görülmeye başlamıştır. Bu bilgiler doğrultusunda sorunun doğru cevabı “matematik gibi temel bilimlerin gelişmesi” seçeneğidir.

Sanayi devrimi, insanın kol gücü yerine makine gücünü kullanmaya başladığı dönemdir. Sanayi devrimi, 1750’li yıllarda buhar gücünün keşfedilmesinden sonra başlamıştır. Bu devrim sonrasında bir ürünün çok miktarda ve ucuza üretilmesi mümkün olmuş; bunun sonucunda da para, değer, enflasyon, para piyasası, işçi sınıfı, sermaye sınıfı gibi kavramlar gelişmiş; büyük ekonomik doktrinler ve siyasi fikirler ortaya çıkmıştır. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “Buhar gücünün keşfedilmesi” seçeneğidir. Diğer seçenekler Sanayi Devrimi’nin ortaya çıkış nedeni değil, özelliklerini ortaya koyduklarından bu sorunun doğru cevabı değildirler.

Kişiler, kurumlar, işletmeler ve devletler için en önemli kaynaklardan biri bilgidir. Bilgi genellikle, durum bilgisi ve yöntem bilgisi olarak iki başlıkta ele alınmaktadır. Durum bilgisi, içinde bulunulan durumu tanımlamakta kullanılan bilgidir. Örneğin işletmede fiilen kaç işçinin çalıştığı, nakit olarak şu anda ne kadar para olduğu, kullanılan kredi miktarı, yatırımın geldiği seviye, durum bilgisidir. Kısacası zaman eksenindeki bir anda sistemin içinde olduğu durumu temsil eden bilgidir. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “işletmede fiilen kaç işçinin çalıştığı” seçeneğidir.

Veri (data), genellikle ölçme, sayma, gözlem gibi yollarla elde edilmiş, henüz işlenmemiş, ham halde bulunan ve çoğunlukla sayısal değerlerdir. Verinin gruplandırılarak, süzülerek ve belki belli bir biçime getirilerek dijital ortama taşınmasıyla elde edilen göstergelere (özet bilgiye) enformasyon (information) denir. Buna durum bilgisi de diyebiliriz. Bilgi (knowledge) ise veriden ve enformasyondan yararlanılarak, bunların işlenmesiyle elde edilen faydalı sonuçtur. Bu bilgiler doğrultusunda sorunun doğru cevabı “bilgi” seçeneğidir.

Özetlemek gerekirse, veri; ham, işlenmemiş yığındır. Bunun özetlenmesi ve biçimlendirilmesiyle enformasyon elde edilir. Enformasyonun işlenmesiyle elde edilen net sonuçlar, sonrasında türetilen fikirler, kurallar, prosedürler ise bilgidir.

Yukarıda belirtilmiş ifadeden de anlaşılacağı üzere sorunun doğru cevabı "veri-enformasyon-enformasyon-bilgi” seçeneğidir.

Bilginin faydalı ve değerli olabilmesi için bazı önemli karakteristiklere sahip olması gerekmektedir. Bunlardan ilki bilginin doğruluğu ve doğrulanabilirliğidir. Bilginin diğer bir önemli karakteristiği zamanlılığıdır. Bilgi doğru zamanda üretilmişse anlamlıdır, sonradan üretilen bir bilginin çok da kıymeti olmaz. Bilginin güncelliği ve ilgililiği de bir başka önemli konudur. Bilgi zamanında gelmiş olabilir ama güncel ve konuyla ilgili olmayabilir. Bu durumda da bilginin kıymeti olmaz. Bilginin sade ve ekonomik olması da önemlidir. Yığınlar hâlindeki bilgi gerçekten gerekli olan bilgiye ulaşmayı engeller. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “inanılırlık” seçeneğidir.

Sistem, bir amacı gerçekleştirmek üzere bir araya gelmiş farklı özelliklerdeki bileşenlerden oluşan yapıya verilen isimdir. Bundan dolayı sorunun doğru cevabı “D” seçeneğidir.

Bilgisayar bir sistemdir. Çünkü verilerden bilgi türetmek amacıyla bir araya gelen bileşenlerden oluşur. Bileşenleri sabit disk, ekran, klavye, anakart, mikro işlemci, çeşitli sürücüler gibi donanım ve işletim sistemi ile amaca uygun programlar gibi yazılımlardan oluşur. Bunların hepsi farklı özelliklerdedir ama aralarında sıkı bir ilişki vardır ve birbirlerini etkilerler. Bu bilgiler doğrultusunda sorunun doğru cevabı “verilerden bilgi türetmek amacıyla bir araya gelen bileşenlerden oluşması” seçeneğidir.

Bilişim sistemlerinin 4 temel bileşeni olduğu söylenebilir. Bunlar, donanım, yazılım, insan (kullanıcı) ve prosedürlerdir. Donanım, sistemde kullanılan her türlü cihaz ve ekipmana genel olarak verilen isimdir. Bundan dolayı sorunun doğru cevabı “sistemde kullanılan her türlü cihaz ve ekipman” seçeneğidir.

Bilişim sistemleri genel olarak 5 ana başlıkta toplanır. Bunlar kayıt işleme sistemi, yönetim bilişim sistemi, karar destek sistemi, uzman sistem ve üst yönetici destek sistemidir. Kayıt İşleme Sistemi (KİS); büyük miktardaki veriyi basit matematiksel işlemlerle değerlendiren ve basit sonuçlar üreten sistemlerdir. KİS, yapısal ve daha çok operasyonel kararlar için uygundur. Bu bilgiler ışığında sorunun doğru cevabı “Kayıt işleme sistemi” seçeneğidir.

Kurumsal Sistemlerin demirbaş üçlüsü: Kurumsal Kaynak Planlaması, Tedarik Zinciri Yönetimi ve Müşteri İlişkileri Yönetimidir.

İşletme ve sektörlerin eş zamanlı olarak bu bilgi, mal ve para akışını kusursuz gerçekleştirebilmeleri için fonksiyonel bir bilişim sistemine gereksinimleri vardır. Yukarıda tarif edilen fonksiyonel bilişim sistemi Kurumsal Kaynak Planlamasıdır.

Kurumsal Kaynak Planlama kavramını 3 farklı şekilde ele almak mümkündür: (1) KKP, bilgisayar yazılımı şeklinde alınıp satılabilen ticari bir üründür, (2) KKP, bir kurumun tüm süreç ve verilerini tek bir geniş kapsamlı ve bütünleşik yapı altında toplayan bir gelişim aracıdır, (3) iş süreçlerine çözümler sunan bir altyapının anahtar ögesidir.