BİLİŞİM SİSTEMLERİ VE LOJİSTİK

Spekülasyon: İşletmeler spekülasyon amacıyla da stok bulundurmaktadırlar. Bir ürünü piyasa değeri düşükken satın alıp stoklayarak fiyatı yükseldiğinde satıştan kâr elde etmeyi amaçlarlar. Ya da bir ürünün fiyatının artması bekleniyorsa o ürünün fiyatı artmadan kendi ihtiyaçları doğrultusunda satın alarak stok bulundururlar. Böylece fiyat artışından etkilenmemiş olurlar.

Sarf malzemeleri: Üretimde doğrudan kullanılmayan bakım, onarım, yağ, yakıt, kırtasiye, ofis malzemeleri gibi işletme için gerekli olan malzemeleri içerir.

Ceza maliyeti: Stoksuz kalma veya elde bulundurmama maliyeti olarak da bilinen ceza maliyeti, karşılanamayan siparişleri içermektedir. Talebin oluştuğu dönemde talebi karşılayacak kadar elde stok bulundurmamaktan kaynaklanan maliyettir. Talep, bekleyen sipariş olarak ertelenmekte ya da kaybedilmektedir. Talebin bir sonraki dönemde karşılanması için bekletilmesi durumunda muhasebe ve gecikme maliyetleri oluşurken satışın kaybedilmesi durumunda ise kar kaybı oluşur. İki durumda da müşteri memnuniyetsizliği yüzünden itibar kaybı maliyeti meydana gelmektedir.

Ekonomik sipariş miktarı modeli, stok kontrol modelleri içerisinde talebin sabit olduğu, en temel ve en basit stok kontrol modelidir.

Ekonomik üretim miktarı modelinin varsayımları hemen hemen ekonomik sipariş mik- tarı modeliyle aynıdır. Tek fark siparişlerin tek seferde stoka alınmasından ziyade üretim süresince artan şekilde partiler hâlinde alınmasıdır.

Miktar iskontosu modelinde öncelikle iskonto oranı dikkate alınmadan ekonomik sipariş miktarı hesaplanır. Daha sonra ekonomik sipariş miktarı ile sipariş miktar aralıkları göz önünde bulundurularak optimal sipariş miktarı belirlenir.

Tahminin karakteristik özellikleri aşağıda yer almaktadır:

Talep tahminleri; ürünün cinsine, hesaplama yöntemine, kullanım amacına ve içerdiği zaman aralıklarına göre farklı şekillerde sınıflandırılmaktadır. En sık kullanılan sınıflandırma, içerdiği zaman aralığına göre yapılan sınıflandırmadır.

Delphi Yöntemi: Bu yöntemde; karar vericiler, cevap verenler ve çalışan personel olmak üzere 3 türlü katılımcı bulunmaktadır. Asıl tahmini gerçekleştirecekler 5-10 kişilik bir uzman grubundan oluşan karar vericilerdir. Çalışan personel ise anketleri hazırlayan, dağıtan, sonuçları toplayarak özetleyen gruptur. Tahmin gerçekleşmeden önce karar vericilere önemli bilgileri veren ve farklı bölgelerde ikamet eden insanlar ise yanıtlayıcılar grubunu oluşturmaktadır.

Talep tahmin problemlerinin çözümü için kantitatif ve kalitatif olmak üzere iki yaklaşım bulunmaktadır. Kalitatif yöntemler: yönetici görüşleri, satış ekibi görüşleri, müşteri anketleri ve delphi yöntemi. Kantitatif yöntemler ise nedensel yöntemler ve zaman serileri yöntemleridir.

ERP, İngilizce Enterprise Resource Planning kavramının baş harflerinden meydana gelmektedir ve bu kavram Türkçeye Kurumsal Kaynak Planlaması olarak çevrilmektedir. ERP, işletmelere kendi iş süreçlerinin büyük bir kısmını otomatikleştirmeye ve entegre etmeye, kurum içerisinde ortak bir veri tabanının paylaşılmasına ve bilginin gerçek zamanlı üretilmesine olanak tanıyan bir yazılımdır. ERP sistemleri, bir işletme içerisindeki tüm işlemlerin işlendiği, takip edilip raporlandığı bir veri tabanını desteklemektedir.

MRP sistemleri her bir stok kaleminin dönemler bazında ihtiyaçlarını saptayarak etkin bir stok yönetimi için gerekli bilgilerin üretilmesini hedeflemektedir. Bir üretim planını gerçekleştirmek için gerekli olan malzemelerin ve bu malzemelerin miktarlarının saptanması gerekir. Bu doğrultuda MRP sisteminin ana amaçlarını aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz:

Stok bulundurmanın işletmeler için birçok önemli rolü bulunmaktadır. Stok bulundurmanın önemli nedenleri aşağıdaki gibidir:

Stok yönetimi, ham maddelerin tedarikinden bitmiş ürünlerin dağıtılmasına kadar olan her türlü lojistik faaliyeti içerir.

Stok bulundurma maliyeti olarak da bilinen elde bulundurma maliyeti herhangi bir dönemde fiziksel olarak elde tutulan stok miktarından doğan maliyettir. Bu maliyet çok farklı şekillerde olabilir:
• Ürünlerin fiziksel olarak saklanması için gerekli olan alan maliyeti
• Vergi ve sigorta
• Kırılma, bozulma, yıpranma ve kullanılmaz hâle gelme
• Alternatif yatırımların fırsat maliyeti (Stoklara bağlanan sermayeyi alternatif bir yatırımda değerlendirme ihtimalinde sağlanacak kazanç)

Stok planlamasındaki ana hedef müşteri ihtiyaçlarının anında karşılanabilmesini sağlamaktır.

Bu modelin varsayımları aşağıda yer almaktadır:
Sadece tek bir ürün için geçerlidir.
• Yıllık talep gereksinimleri bilinmelidir.
• Talep miktarı sabit, belirli ve yıla dağılmış şekildedir.
• Her sipariş için miktar sabittir ve tek seferde stoka yansıtılmaktadır.
• Tedarik süreleri kesin olarak bilinmektedir ve değişmez.
• Miktar iskontoları dikkate alınmamaktadır; ürünün birim fiyatı sabittir.
• Stok seviyesinin sıfırın altına düşmesine müsaade edilmemektedir

Trend: Zaman serilerinin değişme yönünü ifade etmektedir. Bir zaman serisinde yer alan veriler sürekli olarak artma ya da azalma eğilimi gösterirler.

Tahmin süreci sırasıyla aşağıdaki adımları izlemektedir. Bu adımlar bir tahmin sürecinin başlatılması, tasarımı ve uygulamasını ifade etmektedir.
• Tahminin kullanım alanının belirlenmesi
• Tahmin yapılacak ürünlerin seçilmesi
• Tahmin yapılacak zaman aralığının belirlenmesi
• Tahmin modelinin seçilmesi
• Tahmin için gerekli olan verinin toplanması
• Tahminin yapılması
• Tahmin sonuçlarının elde edilmesi ve geçerliliğinin araştırılması

ERP, işletmelere kendi iş süreçlerinin büyük bir kısmını otomatikleştirmeye ve entegre etmeye, kurum içerisinde ortak bir veri tabanının paylaşılmasına ve bilginin gerçek zamanlı üretilmesine olanak tanıyan bir yazılımdır.

MRP, hangi üründen, hangi miktarda, hangi tarihte sipariş verilmelidir sorularına cevap bulabilmek için ana üretim planından yola çıkarak malzeme planlaması yapan üretim planlama ve stok kontrol sistemidir.

Ana üretim planının olmaması ya da yanlış olması, planların sürekli
olarak değişmesi de MRP sistemini kullanılamaz hâle getirir.