Bilişim Hukuku Alanındaki Son Gelişmeler

Anayasa’nın 12. maddesi “herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez haklara sahiptir” diyerek bu hakların niteliğini açıklamıştır.

Karel Vasak’a göre birinci kuşak hakların temel özelliği, kişilere, devletin karışmayacağı özel bir alan yaratmasıdır. Bu haklar, kişileri devlete karşı korur; devlete kişilerin özel alanına girmeme, karışmama yükümlülüğü getirir.

İkinci kuşak haklar; devlete karışmama ödevi değil, aksine eylemde bulunma, harekete geçme yani hizmet sağlama ödevi yüklemektedir. Bunlar genellikle sosyal haklar olarak adlandırılmaktadır. Bunlara örnek olarak toplu sözleşme hakkı, dinlenme hakkı, sosyal güvenlik hakkı, sağlık hakkı, korunmaya muhtaç toplumsal sınıfların (yaşlılar, engelliler, çocuklar vs.) korunmasına yönelik haklar verilebilir.

2010 Anayasa Referandumu ile kabul edilen 2010 değişikliğiyle, dördüncü kuşak haklardan biri olarak kabul edilen kişisel verilerin korunması hakkı, ülkemizde de anayasal güvenceye bağlanmıştır.

Unutulma hakkı, üstün bir kamu yararı olmadığı sürece, dijital hafızada yer alan geçmişte yaşanılan olayların bir süre sonra unutulmasını, başkaları tarafından bilinmesi istenmeyen bilgilerin silinmesini isteme hakkı olarak ifade edilmektedir.

Üçüncü kuşak haklar ise ilk iki kuşak haklardan farklı olarak belirli bir grubun değil, bir toplumdaki tüm sosyal grupların ihtiyaçlarına cevap vermeyi amaçlayan haklardır. Zira örneğin çevre kirliliğinin korkunç boyutlara ulaşması, nükleer silahların tüm insanlığı yok edecek bir savaş tehlikesine yol açması, tüm sosyal grupları ilgilendirir ve çevrenin korunması, barışın sağlanması gibi amaçlar ancak tüm sosyal grupların dayanışması ile olur.

Bu bağlamda, dördüncü kuşak hakların bilimin ve teknolojinin olası kötüye kullanımına karşı insan onurunun korunması amacına dayandığı kabul edilmektedir.

Unutulma hakkı, üstün bir kamu yararı olmadığı sürece, dijital hafızada yer alan geçmişte yaşanılan olayların bir süre sonra unutulmasını, başkaları tarafından bilinmesi istenmeyen bilgilerin silinmesini isteme hakkı olarak ifade edilmektedir.

Unutulma hakkının yazılı metinlerde yer almasına dair çalışmalar Avrupa Birliği (AB) Komisyonu’nun, 95/46/EC sayılı Direktifin yeniden gözden geçirilmesi yönündeki önerisinin ardından başlamıştır. Komisyon, 2010 yılının Kasım ayında unutulma hakkının kabul edilmesini önermiştir.

Unutulma hakkıyla ilgili uluslararası alanda verilmiş ilk karar ABAD’ın Google/Unutulma hakkı kararıdır. 

28.10.2017 tarih ve 30224 sayılı Resmi Gazete’de “Kişisel Verilerin Silinmesi, Yok Edilmesi Veya Anonim Hale Getirilmesi Hakkında Yönetmelik” yayınlanmıştır. Yönetmeliğin 7 ve devamı maddelerinde kişisel bilgilerin silinmesi, yok edilmesi ve anonim hale getirilmesi ile ilgili esas ve usuller düzenlenmiştir.

Bir kişinin adıyla arama yapıldığında, onun özel hayatının birçok yönünü ilgilendirebilen geniş bir bilgi yelpazesine diğer kullanıcılar ulaşabilmektedir. Bu şekilde de kişi hakkında az ya da çok detaylı bir profilleme yapılabilmektedir. Oysa arama motorları olmasaydı, bu bilgilere birbiriyle ilintili olarak ulaşmak ya mümkün olmayacaktı ya da çok daha büyük güçlükle mümkün olabilirdi. İşte bundan dolayı Google, kişisel verilerin korunması konusunda en çok eleştirilen şirketlerden biridir ve hatta “gizlilik muhalifi” olarak nitelendirilmiştir.

Unutulma hakkından şu anda sadece 28 AB üyesi ülke ve AB üyesi olmayan İzlanda, Norveç, İsviçre ve Liechtenstein ülkeleri yararlanmaktadır. Bu ülkelerin vatandaşı olmak şart olmayıp, bu ülkelerde ikamet etmek yeterlidir.

AYM, ABAD’dan farklı olarak haber arşiv içeriğinin, dolayısıyla ilgili sayfanın kendisinin, unutulma hakkı çerçevesinde silinebileceğini belirtmiştir. Buna karşın ABAD, unutulma hakkını sadece arama motorunda gösterilen sonuçlar çerçevesinde ele almıştır

Gerek ABAD gerekse de AYM kararlarında unutulma hakkına ilişkin bütün açıklamalar dijital hafızada yer alan kişisel içeriklere ilişkindir. Ancak HGK unutulma hakkına yeni bir boyut getirerek, bu hakkın sadece dijital ortamda yer alan kişisel veriler için değil, kamunun kolayca ulaşabileceği yerde tutulan her türlü kişisel verilere yönelik olarak da kabul edilmesi gerektiğine vurgu yapmıştır.

Ülkemizde unutulma hakkına ilişkin spesifik bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak yine de unutulma hakkının temeli sayılabilecek ve/veya bu hakkın kullanılmasına hizmet edebilecek bazı hukuki düzenlemeler mevcuttur.

İçeriğin engellenmesi ve/veya silinmesi yoluyla unutulma hakkının kullanılmasına ilişkin mevzuatımızda yer alan en önemli madde, “içeriğin yayından çıkarılması ve engellenmesi” başlığını taşıyan 5651 sayılı Kanun’un 9. maddesidir.

Üçüncü kuşak haklar ise ilk iki kuşak haklardan farklı olarak belirli bir grubun değil, bir toplumdaki tüm sosyal grupların ihtiyaçlarına cevap vermeyi amaçlayan haklardır. Üçüncü kuşak haklara örnek olarak “internete erişim hakkı” verilebilir.

Son yıllarda dördüncü kuşak insan haklarından bahsedilmektedir. Bunlar bilişim teknolojisinde yaşanan gelişmelerin insan onurunun korunması bakımından yarattığı riskler nedeniyle ortaya çıkmıştır.

Unutulma hakkı, 2016/679/EU sayılı “Gerçek Kişilere Dair Kişisel Verilerin İşlenmesine ve 95/46/EC sayılı Kişisel Verilerin İşlenmesi ve Serbest Dolaşımı Bakımından Bireylerin Korunmasına İlişkin Direktifin Kaldırılmasına Dair Regülasyon”nun ya da bilinen adıyla Genel Veri Koruma Regülasyonu’nun (Generel Data Protection Regulation/GDPR) 17. maddesinde düzenlemeden önce herhangi bir kadar normatif bir dayanağa sahip olmayan, yargı organlarının içtihatlarıyla insan hakları teorisine kazandırılmış bir haktır.