BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Araştırmanın en önemli ve en zor aşamalarından biri olan problem seçiminde genel ve özel ölçütler göz önünde bulundurulmalıdır. Problem seçiminde göz önünde bulundurulan genel ölçütler; çözülebilirlik, önemlilik, yenilik
ve etik kurallara uygunluktur.

Problem seçimindeki özel ölçütler; alanda yeterlik, yöntem ve tekniklerde yeterlik, veri toplama izni, zaman ve olanak yeterliği ile ilgi yeterliğidir:

İyi bir problemin özellikleri şu şekilde sıralanabilir:
• Araştırılabilir olmalı
• Akla yatkın olmalı
• Uygulama ve kuram açısından katkı niteliğinde olmalı
• Özgün olmalı
• Açık ve anlaşılır olmalı
• Sınanabilir, test edilebilir, ölçülebilir olmalı
• Araştırmacının yetenek ve olanaklarıyla uyumlu olmalı
• Etik olmalı

Değişken, en az iki değer alabilen her şeydir.

Problemin seçilmesinden sonra hipotezlerin ifade edilmesi gerekmektedir. Hipotez;
• veri toplamayı sistemleştirir.
• fikirlerin, kavramların sınanmasını sağlar.
• araştırmacının sınama süresini uygulamaya zorlaması ile araştırmada yansızlığı artırır.
• kuram geliştirmeye yardım eder.

İyi bir hipotez;
• daha önce yapılmış çalışmaların sonuçlarıyla tutarlı olmalı,
• mantıklı olmalı,
• açık ve öz bir şekilde açıklanmalı,
• sınanabilir olmalıdır.

En zayıf deneysel desen olan modelde gelişigüzel seçilmiş tek bir gruba bağımsız değişken uygulanır ve etki bağımlı değişken üzerinde ölçülür. Örneğin, daha önce müşteri memnuniyetinin ne olduğunun bilinmediği bir lokantada zehirlenme olayının gerçekleştiğini varsayalım. Zehirlenme olayından sonra müşteri memnuniyetinin ölçüldüğü araştırma deseni tek grup sontest modelidir. Ancak burada öntest uygulaması olmadığı için müşteri memnuniyet düzeylerinin zehirlenmeden dolayı mı olup olmadığı bilinmez.

Veri işlemeyi kolaylaştırmak amacıyla verilerin amaca uygun biçimde sayı sembolleriyle ifade edilmesine kodlama adı verilir.
Yaş, ağırlık, boy gibi değişkenlerin ölçüleri doğrudan kullanılabileceği gibi, cinsiyet, medeni durum, mezun olunan okul türü gibi değişkenler işlenebilmek için kodlanırlar. Örneğin cinsiyet değişkeni için kadınlara 1, erkeklere 2 sembollerinin kullanılması birer
kodlamadır. Daha öncede bahsedildiği gibi buradaki 1 ve 2’nin sayısal bir anlamı yoktur. Bazen ağırlık gibi doğrudan kullanılabilecek değişkenler bile gerektiğinde kodlanabilirler.

Evrenin ilgilenilen özelliklerini yansıtması amacıyla, sözü edilen evrenden belirli yöntemlerle seçilmiş birimlerin oluşturduğu topluluk olarak tanımlanan örneklem nitel araştırmalarda nicel araştırmalarda olduğu gibi geniş değildir. Çünkü araştırma kaynaklarının sınırlılığı, kullanılan veri toplama ve analiz yöntemleri nedeniyle çok sayıda bireyi araştırma örneklemine dahil etmek güçtür. Bazı durumlarda tek bir birey bile araştırmanın örneklemini oluşturabilmektedir. Nitel araştırmalarda amaçlı örnekleme yöntemleri kullanılmaktadır.

Prob­lem seçiminde göz önünde bulundurulan genel ölçütler; çözülebilirlik, önemlilik, yenilik ve etik kurallara uygunluktur.

Değişkenleri öncelikle nicel ve nitel değişkenler olmak üzere iki grupta inceleyebiliriz. Birey ya da objenin belli bir özelliğe sahip olması miktar olarak açıklanabiliyorsa bu tür değişkenlere nicel değişkenler adı verilirken, sahip olunan belirli bir özelliğe göre birey ya da objelerin sınıflandırıldığı değişkenler nitel değişken olarak adlan­dırılmaktadır.

Problemin tanımlanması süreci bütünleştirme, sınırlandırma ve tanımlama aşamala­rından oluşmaktadır. Bütünleştirme aşamasında problemin bütün içindeki yeri belirlenir­ken sınırlandırma aşamasında araştırılacak problem dilimi seçilmektedir. Son aşama olan tanımlama aşamasında sınırlandırılmış problem ayrıntılarıyla açıklanmaktadır.

Tarama Modelleri: Geçmişte ya da halen varolan durumu varolduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araş­tırma yaklaşımıdır. Araştırmaya konu olan olay, birey ya da nesne kendi koşulları içinde olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır.

Karşılaştırılmalı Eşitlenmemiş Grup Sontest Modeli: Gelişigüzel seçilmiş ve başlangıçta benzerlikleri bilinmeyen iki grup bulunur. Bunlardan biri deney diğeri kontrol grubu olarak kullanılır ve yalnızca deney sonucu ölçmeler ya­pılır. Örneğin; öğrenci sayıları farklı 7A ve 7B sınıflarında öğrenme stratejilerinin öğrenci başarısı ile ilişkisinin araştırıldığı bir çalışmada öğrenme stratejileri ölçeği deney grubu olan 7A sınıfında sontest olarak kullanıldığında araştırma deseni karşılaştırılmalı eşitlenmemiş grup sontest modelidir.

Zaman Dizisi Modeli: Gelişigüzel seçilmiş tek bir grupta bağımlı değişkenin işlemden önce ve sonra ölçüldüğü modeldir. Örneğin, kuş gribinin ortaya çıkmasından sonra tavuk eti sa­tışlarında farklılaşma olmuş mudur? sorusunu yanıtlamak için kuş gribinin ortaya çıktığı aydan geriye doğru üç ileriye doğru üç aylık tavuk eti satış sayıları saptanıp, değişimin olup olmadığının incelediği araştırmada kullanılan model zaman dizisi modelidir.

Nitel araştırmalarda araştırmacı uzun bir sürede çeşitli veri toplama teknikleriyle topla­dığı verileri tümevarımsal olarak analiz etme eğilimindedir (Uzuner, 1999). Nitel araş­tırmalarda betimsel ve içerik analizi kullanılabilir. Derinlemesine analiz gerektirmeyen verilerin işlenmesinde betimsel analiz kullanılırken, elde edilen verilerin daha yakından incelenmesi, bu verileri açıklayan kavram ve temalara ulaşılması gerektiğinde içerik ana­lizi kullanılır.

Kapalı uçlu araştırma soruları belirli bir kuramsal temele sahip araştırma konuları için geçerlidir. Kapalı uçlu araştırma soruları, araştırmacının belirgin bir çerçeve oluşturmasını böylece araştırmanın veri toplama ve analiz aşamalarının belirgin hale gelmesini sağlamaktadır. Örneğin; öğretmenin sınıfta sorduğu soruların türü ile öğrencinin verdiği yanıtların düzeyi arasında ne tür bir ilişki vardır?

Antropolojinin yaygın olarak kullandığı sosyal araştırma yöntemlerinden birisi olan etnografi bir kültür ya da sosyal grupta kültürel örüntüleri ve anlamları derinlemesine betimleme ve yorumlama çalışmasıdır. Bu araştırma yönteminde antropologlar, “hedef kitle ile belirli bir zaman süresi geçirirler” ve “onlarla onlar gibi yaşarlar”.

Gömülü teori çalışmalarının amacı bir kuramı keşfetmek ya da oluşturmaktır. Kuram ge­nellikle somut bir şema ya da spesifik bir deneyime, duruma, ortama ait önermeler setidir. Çalışılacak olan olayın/olgunun bağlamı gömülü teori çalışmalarının temelini oluştur­maktadır. Bir başka deyişle araştırmacı topladığı verileri anlamlı bir yapıya kavuşturma yani bu verilerden yola çıkarak bir kuram oluşturma çabasındadır.