BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

Hızla gelişen, çok yönlü ve dinamik yapısından dolayı herkesin üzerinde uzlaşabildiği ortak bir bilim tanımı yapılamamıştır. Bu nedenle bilim nedir? sorusunu bilim adamları değişik biçimlerde tanımlamışlardır. Yapılan farklı bilim tanımları aşağıdaki özellikleri ortaya koymaktadır. Bilim:
• Geçerliliği kabul edilmiş sistemli bilgiler bütünü
• Nesnel sağlamlığı olan bilgiler bütünü
• Sistematik bilgilerin birikimi
• Genel, güvenilir, bilinen en geçerli bilgi
• Evrendeki düzeni bulma çabası ve bu amaca ulaşmak için herkesçe gözlenebilir olan değişkenler arasında tekrarlanabilir ve sağlanabilir bağlantılar arama yolu
• Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan, belli bir amaca yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci
• Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgidir.

Temelde insanoğlunun, kendisini ve çevresini tanıyıp, gerektiğinde etkileyebilme, ona egemen olup kendi kontrolü altına alma şeklindeki istek ve güdüsünden kaynaklanan bilimin anlama, yordama ve kontrol olmak üzere üç işlevi vardır.

Bilimin beş temel ölçütü vardır. Bunlar:
• Gözlenebilirlik: Gözlenemeyen hiçbir olgu bilimin konusu olamaz. Bilimin ele aldığı tüm olaylar “gözlenebilir” olmalıdır. Bir başka deyişle bilimsel bilgi görgüldür. Gözlenebilirlik dolaylı ya da dolaysız olabilir. Örneğin zekâ, akademik başarı gibi bazı olgular doğrudan değil dolaylı olarak gözlenebilir. Çünkü zekâ, zekâ testleri akademik başarı, başarı testleri aracılığıyla ölçülmektedir.
• Ölçülebilirlik: Doğada var olan şeylerin miktarı vardır dolayısıyla niceliği söz konusudur. Bu nedenle bilimin ele aldığı olaylar aynı zamanda ölçülebilir olmalıdır. Böylelikle gözlenebilen olguları sayılarla ifade ederek, ölçebilir ve birbirleriyle kıyaslama yapabiliriz.
• İletilebilirlik: Gözlenebilen ve ölçülebilen olgu ve olaylar diğer bilim adamlarına aktarılabilmeli, böylece orta genel geçerliliği olan bilgilere ulaşılabilmelidir. Bilginin iletilmesinde herkesin aynı anlamı vereceği ifade ve sembollerin kullanılması, işe vuruk tanımların yapılması yani ortak bilimsel bir dilin kullanılması önemlidir. Örneğin kullandığımız rakamlar, istatistiksel testler bilimin iletilebilirliğini sağlamaktadır.
• Tekrarlanabilirlik: Bir araştırma sonucu elde edilen bilgilerin aynı yöntem ve araçlarla aynı koşullar altında diğer araştırmacılar tarafından tekrarlanarak doğruluğunun ve yanlışlığının test edilmesidir. Böylece elde edilen bilginin güvenirliği artmaktadır.
• Sağdanabilirlik: Tekrarlanan araştırmalar sonucunda elde edilen bilgi doğruluğu kanıtlanmış, kesinliği olan bilgi niteliği kazanır. Bir başka deyişle bilimsel yasa durumunda bilgi niteliği kazanır. Örneğin, yer çekimi yasası, davranışçı öğrenme kuramı.

Bilimin olgusallık, mantıksallık, objektiflik, eleştiricilik, genelleyicilik, seçicilik, birikimlilik ve evrensellik olmak üzere özellikleri bulunmaktadır:
• Olgusallık: Bilimin olgusallığı kişisel beğeni ve görüşlerden bağımsız herkes tarafından gözlenebilir gerçeklere dayalı olmasıdır.
• Mantıksallık: Elde edilen sonuçların çelişkiden uzak birbiriyle tutarlı olmasıdır. Bu süreçte tümevarım ve tümdengelim yaklaşımlarından yararlanılır.
• Objektiflik: Bilimsel nitelik taşıyan her sonucun güvenilir olması, kişiye ya da gruba özgü olmaması, herkesin kullanımına açık ve elverişli olacak biçimde ifade edilmesidir.
• Eleştiricilik: İleri sürülen her iddia karşısında ne kadar akla yatkın görünürse görünsün eleştirici yaklaşımın kullanılmasıdır. Yanlışlanabilirlik bilimin gerçeğe ulaşmada kullandığı en sağlıklı özelliktir. Bu özellik aracılığıyla bilim kendi kendini düzeltme olanağı yaratmaktadır.
• Genelleyicilik: Bir dizi olguyu belli bir sistem ve bütünlük içinde akla uygun genellemeler biçiminde açıklamaya çalışmasıdır. Bir başka deyişle tek tek ya da birbirinden kopuk gibi görünen olguları ve aralarındaki ilişkileri bütünleştirerek genel kanunlara ulaşmaya çalışmasıdır.
• Seçicilik: Evrendeki bütün olguları değil önemli gördüğü olguları konu edinmesidir.
• Birikimlilik: Yeni bilgilerin daha önce elde edilen bilgiler üzerine inşa edilmesidir.
• Evrensellik: Belli bir birikimin sonucunda oluşan bilimin yer ve zamana göre değişmeyen ilişkileri içermesidir.

Bilimsel ölçme araçlarının özellikleri aşağıdaki gibidir:

Blimsel olmayan ölçme araçları ise aşağıdaki özellikleri taşır:

Bilimsel araştırmalar temel araştırmalar ve uygulamalı araştırmalar olmak üzere ikiye ayrılır. Varolan bilgilere yenilerini katma amacı taşıyan araştırmalar temel araştırmalardır. Temel araştırmaların açımlama, ayrıntı saptama, neden-sonuç ilişkisi saptama
ve kuram geliştirme olmak üzere dört düzeyi vardır.

Bilimsel araştırmanın aşamaları John Dewey’in problem çözme aşamalarıyla aynıdır. Bilimsel araştırmanın aşamaları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
1. Güçlüğün sezilmesi
2. Güçlüğün problem içinde tanımlanması
3. Problemin çözümüne yönelik hipotezlerin (denencelerin) önerilmesi
4. Hipotezlerin gözlenebilir doğurgularının saptanması
5. Hipotezlerin sınanması
6. Raporlaştırma
Güçlüğün sezilmesi: Bireye rahatsızlık veren ne olduğunu bilmediği bir güçlük durumunun olması şeklinde tanımlanmaktadır.

Nitel araştırmaların en çok karşılaşılan özellikleri;
• Doğal ortama duyarlık
• Araştırmacının katılımcı rolü
• Bütüncül yaklaşım
• Algıların ortaya konması
• Araştırma deseninde
• Esneklik
• Tümevarımcı analizdir.

Nicel araştırmalarda;

Nitel araştırmaların amaçları;

Nicel araştırmaların amaçları ise;