VERİ TOPLAMA ARAÇLARINDA BULUNMASI GEREKEN NİTELİKLER

Güvenirlik bir ölçme aracının bir uygulanışından diğer uygulanışına elde edilen sonuçların tutarlığını ifade etmektedir. Diğer bir deyişle, güvenirlik, bir ölçme aracının her ölçmede birbirine yakın sonuçlar verebilme niteliğidir. Güvenirlik ölçme aracını ölçtüğü özelliği ya da özellikleri, ne derecede bir kararlılıkla ölçmekte olduğunun göstergesidir.ir.

Yapılan bir ölçme işlemi için dört tür güvenirlik çeşidi vardır. Bunlar; • test-tekrar test • eş değer (paralel) formlar • iç tutarlılık • bağımsız gözlemciler arası uyumdur.

Zamana göre değişmezlik ölçütü olarak da ifade edilen test-tekrar test yöntemi, ölçme aracının güvenirliğinin belirlenmesinde en çok kullanılan yöntemdir. Bu yöntemle bir ölçme aracının güvenirliğini hesaplamak için ölçme aracı aynı gruba belirli bir zaman aralığıyla iki kez uygulanır. Daha sonra bireylerin birinci uygulamadan aldıkları puan ile ikinci uygulamadan aldıkları puanlar arasındaki ilişki yani korelasyon katsayısı bulunur. Elde edilen bu korelasyon katsayısı testin güvenilirlik katsayısıdır.

Pearson momentler çarpımı korelasyon katsayısı, eşit aralıklı ya da oranlı ölçek düzeyinde elde edilen veriler arasındaki ilişkilerin belirlenmesinde kullanılan bir tekniktir.

Eşdeğer (paralel) formlar, aynı davranışı ölçmek için birbirine eşdeğer iki farklı ölçme aracının her ikisinin de aynı gruba uygulanıp, bireylerin iki ayrı formdan almış oldukları puanlar arasındaki korelasyon katsayısının hesaplanması işlemidir. Paralel iki testin eşdeğer olabilmesi için her iki test içindeki maddelerin sayısı, niteliği ve ölçtükleri davranışlar bakımından birbirine denk olmalıdır. İki eşdeğer form, ölçme aracındaki maddelerin farklı şekillerde ifade edilmesiyle oluşturulur. Bir başka deyişle test maddelerinin sadece yazılışları farklı fakat anlamları aynı olmalıdır.

İç tutarlılık, yaygın olarak kullanılan güvenirlik ölçütlerinden biridir. İç tutarlılık, farklı soru maddelerinin aynı konuyu ne kadar iyi ölçtüğünü belirlemenin bir göstergesidir. İç tutarlılık, ölçme aracındaki maddelerin birbirleri ile tutarlılığını esas almakta ve test maddelerinin aynı değişkeni ölçtüğü yani ölçme aracının homojen olduğu varsayımına dayanmaktadır. İç tutarlılık ile sayısal olarak güvenirlik katsayısını hesaplamak için Kuder Richardson formülleri (KR20 ve KR21 formülleri) ve Cronbach Alfa katsayısı (a) kullanılır. 

Bağımsız gözlemciler arası uyum (puanlayıcılar arası güvenirlik), birden fazla gözlemcinin birbirinden bağımsız olarak, aynı değişkenleri ölçmeye çalıştıkları durumlarda uygulanan bir güvenilirlik ölçütüdür. Gözlemciler, belirli bir olguyla ilgili olarak puan veren veya değerlendirme yapan kişilerdir. Bir ölçme aracının bağımsız gözlemciler arası uyum ile güvenirliğinin belirlenmesi işleminde, gözlemcilerin ayrı ayrı yaptıkları ölçümlerin bir ortalaması alınarak, her durum için bir tek değer bulunur. Ayrı ayrı elde edilen gözlem sonuçları birbirine ne kadar yakın ise sonuçta elde edilen ortalama değerin güvenirliği de o kadar yüksek olur. Ayrıca, gözlemci sayısı arttıkça güvenirlik de belli bir oranda artar.

Güvenirliği etkileyen testin kendisiyle ilgili faktörler; testin uzunluğu, test yönergesinin ve testteki maddelerin ifadesi, test içeriğinin benzeşikliği ve puanlamadaki nesnellik olarak sıralanmaktadır. 

Testin uygulama koşulları her bir öğrenci için aynı olmalıdır. Bir başka deyişle testin uygulandığı yerdeki ısı, ışık, havalandırma gibi koşullar elverişli ve her öğrenci için eşit olmalıdır. Aynı zamanda testi uygulayanlar da yansız davranmalıdır. Özellikle Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi Başkanlığının yükseköğretime giriş sınavında öğrencilere daha sessiz bir ortam sağlanması için sınav süresince sokaklarda korna sesine izin verilmemesi uygulaması buna örnek olarak verilebilir.

Güvenirliği etkileyen testi alan öğrenci ya da öğrenci grubu ile ilgili etkenler şunlardır: 1.Bireyin sürekli ve genel özellikleri, 2.Bireyin sürekli ve özel özellikleri, 3.Bireyin sürekli ve özel özellikleri, 4.Bireyin geçici ve özel özellikleri.

Geçerlik, bir ölçme aracının ölçmeyi amaçladığı özelliği, başka herhangi bir özellikle karıştırmadan doğru olarak ölçebilme derecesidir. Bir başka deyişle bir ölçme aracının, geliştirilmiş bulunduğu konuda amaca hizmet etmesidir. Örneğin, tutumu ölçen bir ölçek sadece tutumu ölçmelidir. Tutumla ilişkili bir diğer değişkeni (kaygıyı) ölçmemelidir.

Ölçme araçlarının sahip olması gereken niteliklerinden biri olan geçerliğin türleri; yüzgörünüş geçerliği, kapsam geçerliği, kritere dayalı geçerlik ve yapı geçerliğidir.

Görünüş geçerliği, bir testin gerçekten ne ölçtüğüyle değil, onun ne ölçüyor göründüğüyle ilgilidir. Tüm geçerlik türleri arasında en az bilimsel olanıdır ve genellikle kapsam geçerliği ile karıştırılmaktadır. Her ikisi de benzer olmalarına rağmen, görünüş geçerliği madde uygunluğunun bilimsel olmayan (tesadüfi) değerlendirmesidir

Kapsam geçerliği, bir bütün olarak testin ve testteki her bir maddenin amaca ne derece hizmet ettiğidir. Kapsam geçerliği testin kapsamındaki konu ve davranışları testin amacına uygun olacak şekilde doğru ölçebilme derecesi olarak da tanımlanabilir. Bir başka deyişle ölçmeye konu olan niteliğe ilişkin anakütlenin, test maddelerince yeterli seviyede temsil edilip edilmediğiyle ilgilidir.

Kapsam geçerliğini bozan durumlar şunlardır: Konu kapsamındaki davranışları yeterince örnekleyememesi, Sorunun konu kapsamı dışında başka bir davranışı ölçmesi, Konu kapsamında olmasına rağmen ölçülmek istenmeyen davranışın ölçülmesi, Konu kapsamında olan ve ölçme konusu olan davranışı ölçememesi.

Kritere dayalı geçerlik geleceğe yönelik bilgiler için testlerden ne derece yararlanılabileceği hakkında bilgiler vermektedir. Kritere dayalı geçerliğin, uyum-benzer ölçekler geçerliği ve yordama geçerliği olmak üzere iki türü bulunmaktadır.

Geçerliği daha önceden belirlenen test ile aynı değişkeni ölçtüğü ileri sürülen ve yeni hazırlanan test arasındaki korelasyon, yeni testin uyum ya da benzer ölçekler geçerliğidir.  Aynı değişkeni değerlendiren ve alanda en iyi kabul edilen bir diğer teste karşılık testinizdeki soruların değerlendirilmesini gerektirir. Kendi testinizle en iyi kabul edilen test arasında bir korelasyon katsayısı hesaplanır. Bu katsayı ne kadar büyükse, testin uyum geçerliği de o kadar yüksektir. 

Yordama, istatistiksel teknikler kullanılarak bilinenlerden yararlanarak bilinmeyen durumlar hakkında geleceğe yönelik tahminlerde bulunma işlemidir. Yordama işinde kullanılan istatistiksel teknik regresyondur. Bir testin yordama geçerliği ise, o testten elde edilen puanlarla testin yordamak için düzenlediği değişkenin doğrudan ölçüsü olan ve daha sonra elde edilen ölçüt arasındaki korelasyondur.

Yapı geçerliği ölçülmek istenen niteliklerin ölçülüp ölçülmediğinin araştırılması ile ilgili olarak ortaya çıkan durumlar hakkında bilgi vermektedir. Genellikle kişinin ilgilendiği niteliği ölçecek açık bir kriter yoksa ve dolaylı ölçümler kullanılacaksa yapı geçerliği çalışılmaktadır. Yapı geçerliği tutum, başarı, ilgi gibi psikolojik testlerin her türünde önemlidir 

Bir ölçme aracının geçerliğini belirlemede şu yollara başvurulabilir: • Ölçme aracının uzmanlarca incelenmesi • Cevaplayıcılardan ölçme aracındaki soruları nasıl cevaplandırdıklarına ilişkin bilgilerin alınması • Ölçme aracı puanları ile o araçla ölçülen yeteneklerin geçerli ve etkili olduğu bir işteki ölçme aracı puanları arasındaki korelasyonun hesaplanması • Aynı yeteneği ölçtüğü belirlenmiş olan diğer araçların puanlarıyla korelasyonların hesaplanması • Ölçme aracı puanlarının faktör yapısı bilinen diğer araçların puanlarıyla birlikte faktör analizine tabi tutulması ve ölçme aracının ölçtüğü faktörlerin bilinen diğer faktörlere göre yorumu • Ölçme aracının oldukça uzun zaman aralıklarıyla aynı gruba iki veya üç defa uygulanması ve test puanlarının kararlılığının yoklanması • Ölçme aracının alt bölümlerinin veya sorularının birbirleriyle korelasyonlarının yorumu. 

Ölçme araçlarının geçerliklerini artırmak için aşağıdaki ilkelere dikkat edilmelidir: • Ölçme aracındaki her soru ölçmek istediğiniz davranışlardan en az birini ortaya çıkarıcı ve ölçücü olacak biçimde hazırlanmalıdır. • Ölçme aracındaki her soru ölçtüğümüz davranışa sahip olanlarla olmayanları ayırt edici biçimde hazırlanmalıdır • Ölçme aracı ölçtüğü özelliği hem kapsayıcı hem de dengeli biçimde temsil edici nitelikte hazırlanmalıdır • Ölçme aracı ortaya konan yapıya uygun hazırlanmalı, bu yönde otoritelere kontrol ettirilmeli, eleştiriye açık tutulmalıdır • Ölçme aracını sadece belli yeteneği ölçen maddelerle genişletmekten kaçınılmalıdır.

İç geçerlik varılan bir nedensel ilişkide, sonucun bilinen nedenlerle (deney değişkenleri ile) gerçekten açıklanabilirliğidir.

İç geçerliği etkileyen farklı faktörler bulunmaktadır. Bunlar; Katılımcıların özellikleri: Yaş, cinsiyet, yetenek, sosyo-ekonomik durum, tutum, inançlar gibi çalışmada yer alan bireylerin özellikleri Katılımcı kaybı: Alanyazında denek kaybı olarak ta adlandırılan bu faktörde başlangıçta çalışmaya katılan ancak uygulama sürecinde hastalık, derse gelmeme gibi bir takım nedenlerle ölçme araçlarına cevap vermeyen bireyler Yer: Araştırmanın gerçekleştirildiği yerin özellikleri (büyüklük, ısı, aydınlık vb.). Veri toplama: Veri toplama araçları, veri toplayan bireyin özellikleri, veri toplayan bireyin yanlılığı vb. Ölçme etkisi: Öntest olarak kullanılan ölçme sorularının bireyler tarafından unutulmaması ve son testte hatırlanması Zaman: Katılımcıların cevaplarını etkileyebilecek bazı olayların çalışma esnasında meydana gelmesi (Örn: Deprem, önemli bir kişinin ölümü vb.) Olgunlaşma: Örneğin resim bölümü öğrencilerinin resim yeteneğinin yıllar içinde iyileşmesi Uygulama süreci: Özellikle deneysel çalışmalarda deney ve kontrol gruplarındaki uygulayıcı farklılığı, bireyin bir yöntemi diğerine tercih etmesi vb.

Dış geçerlik ise örnek bir grup üzerinde, araştırma koşulları içerisinde varılan bir sonucun evrene genellenebilirliğidir. Örneğin, laboratuar araştırması ile etkinliği saptanan bir ilaç türünün çiftçinin tarlasında da benzer sonuç verme olasılığı “ilaç-ürün” nedensel bağının dış geçerlik ifadesidir.

Dış geçerliğin etkilendiği bir takım faktörler bulunmaktadır. Bunlar; ölçme-bağımsız değişken etkileşimi, yanlı seçim, bağımsız değişken etkileşimi, deneme tepkisi ve bağımsız değişkenlerin etkileşimidir.

Bir ölçme aracının sahip olması istenilen niteliklerden birisi de kullanışlılıktır. Bir ölçme aracının kullanışlığı onun geliştirilmesi, çoğaltılması, uygulanması ve puanlanmasının kolay ve ekonomik olmasıdır.