BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ - Deneme Sınavı - 14

Güvenilirlik: Aynı ölçme aracının ölçümleri arasındaki kararlılık, aynı süreçlerin izlenmesi ve aynı ölçütlerin kullanılması ile aynı sonuçların alınması işlemleridir.

Aynı ölçme aracının aralıklı olarak iki ayrı zamanda aynı gruba uygulanması sonucu iki uygulamadan elde edilen puanlar arasında korelasyon (bağıntı) katsayısı (r) hesaplanır. Hesaplanan bu korelasyon katsayısı güvenirlik katsayısı olarak adlandırılır. Ancak kore­lasyon katsayısı -1.00 ile +1.00 arasında değerler alırken, güvenirlik katsayısı her zaman 0.00 ile +1.00 arasında değerler alır.

Puanlamadaki nesnellik: Bir testin farklı bireyler tarafından ya da aynı birey tarafından değişik zamanlarda puanlanmasından elde edilen puanlar arasındaki tutarlılığa o testin puanlama güvenirliği adı verilir. Bir testin puanlama güvenirliği ne kadar yüksekse, güve­nirliği de o kadar yüksektir.

Bireyin geçici ve genel özellikleri: Bireyin sınav günü hasta, uykusuz ya da yorgun olması.

Kapsam geçerliği, bir bütün olarak testin ve testteki her bir maddenin amaca ne derece hizmet ettiğidir. Kapsam geçerliği testin kapsamındaki konu ve davranışları testin ama­cına uygun olacak şekilde doğru ölçebilme derecesi olarak da tanımlanabilir. Bir başka deyişle ölçmeye konu olan niteliğe ilişkin anakütlenin, test maddelerince yeterli seviyede temsil edilip edilmediğiyle ilgilidir.

Konu kapsamındaki davranışları yeterince örnekleyememesi: Sınava kadar 10 konu işle­yen bir öğretmenin testinde altı konudan soru hazırlayıp dört konudan hiç soru sormaması durumunda hazırladığı test konu kapsamını örneklemediği için kapsam geçerliği düşüktür.

üvenirlik ve geçerlik kavramlarından sonra bu iki kavram arasındaki ilişkiye bakacak olursak; güvenirlik geçerlik için gerekli koşuldur, fakat yeterli koşul değildir. Bir test ge­çerli olmak için güvenilir olmak zorundadır. Bir testin güvenirliği düşük ise geçerliği de düşüktür. Ancak güvenirliği yüksek olan bir testin geçerliği yüksek olmayabilir, hatta dü­şük olabilir. Güvenirliği düşük olan bir testin geçerliği ne denli uğraşılırsa uğraşılsın belli bir sınırın üstüne çıkarılamaz. Bir testin güvenirliğini etkileyen tüm faktörler doğrudan ya da dolaylı olarak o testin geçerliğini de etkilemektedir. Bir başka deyiş­le güvenirliği etkileyen her şey geçerliği de etkilemektedir. Özetlenecek olursa geçerli bir test güvenilirdir ama güvenilir bir test her zaman geçerli değildir. Şekil 6.2’de güvenirlik ile geçerlik arasındaki ilişki yer almaktadır.

Ölçme etkisi: Öntest olarak kullanılan ölçme sorularının bireyler tarafından unutulma­ması ve son testte hatırlanması.

Dış geçerlik ise örnek bir grup üzerinde, araştırma koşulları içerisinde varılan bir so­nucun evrene genellenebilirliğidir. Örneğin, laboratuar araştırması ile etkinliği saptanan bir ilaç türünün çiftçinin tarlasında da benzer sonuç verme olasılığı “ilaç-ürün” nedensel bağının dış geçerlik ifadesidir. Dış geçerliğin etkilendiği bir takım faktörler bulunmak­tadır. Bunlar; ölçme-bağımsız değişken etkileşimi, yanlı seçim, bağımsız değişken etki­leşimi, deneme tepkisi ve bağımsız değişkenlerin etkileşimidir.

Yorumlayıcı geçerlik, araştırmanın, araştırılan kişileri ya da durumları yansıtan, çoğu kez de araştırılan kişilerin vermeye çalıştıkları anlamlar, onların kullandıkları kelimeler, yorumlamalar, onların amaçlarını ortaya koymasıdır.

Bir ölçme aracının güvenirliğinden sonra mutlaka geçerliği de değerlendirilmelidir. Geçerlik, bir ölçme aracının ölçmeyi amaçladığı özelliği, başka herhangi bir özellikle karıştırmadan doğru olarak ölçebilme derecesidir. Bir başka deyişle bir ölçme aracının, geliştirilmiş bulunduğu konuda amaca hizmet etmesidir. Örneğin, tutumu ölçen bir ölçek sadece tutumu ölçmelidir. Tutumla ilişkili bir diğer değişkeni (kaygıyı) ölçmemelidir.

Güvenirlik bir ölçme aracının bir uygulanışından diğer uygulanışına elde edilen sonuçların tutarlığını ifade etmektedir. Diğer bir deyişle, güvenirlik, bir ölçme aracının her ölçmede birbirine yakın sonuçlar verebilme niteliğidir. Güvenirlik ölçme aracını ölçtüğü özelliği ya da özellikleri, ne derecede bir kararlılıkla ölçmekte olduğunun göstergesidir.

Ölçme aracı, bireyleri tanımlanan yapıya uygun biçimde ayırabiliyor ve bu araçtan elde edilen puanlar bu yönden açıklama yapmamıza yarıyorsa, bu araçta yapı geçerliği var demektir.

İç tutarlılık, yaygın olarak kullanılan güvenirlik ölçütlerinden biridir. İç tutarlılık, farklı soru maddelerinin aynı konuyu ne kadar iyi ölçtüğünü belirlemenin bir göstergesidir. İç tutarlılık, ölçme aracındaki maddelerin birbirleri ile tutarlılığını esas almakta ve test maddelerinin aynı değişkeni ölçtüğü yani ölçme aracının homojen olduğu varsayımına dayanmaktadır. İç tutarlılık ile sayısal olarak güvenirlik katsayısını hesaplamak için Kuder Richardson formülleri ve Cronbach Alfa katsayısı kullanılır.

Bağımsız gözlemciler arası uyum (puanlayıcılar arası güvenirlik), birden fazla gözlemcinin birbirinden bağımsız olarak, aynı değişkenleri ölçmeye çalıştıkları durumlarda uygulanan bir güvenilirlik ölçütüdür. Gözlemciler, belirli bir olguyla ilgili olarak puan veren veya değerlendirme yapan kişilerdir. Bir ölçme aracının bağımsız gözlemciler arası uyum ile güvenirliğinin belirlenmesi işleminde, gözlemcilerin ayrı ayrı yaptıkları ölçümlerin bir ortalaması alınarak, her durum için bir tek değer bulunur. Ayrı ayrı elde edilen gözlem sonuçları birbirine ne kadar yakın ise sonuçta elde edilen ortalama değerin güvenirliği de o kadar yüksek olur. Bu bağlamda puanlayıcıların ne derece tutarlı puanlama yaptıkları ya da puanlayıcıların objektifliğini belirlemek için puanlayıcılar arası güvenirlik hesaplanır. Bağımsız gözlemciler arası uyum aracılığıyla güvenirlik hesaplanmasında Korelasyon-Kendall’s Coefficient of Concordance ya da özel değişkenlik (varyans) çözümlemeleri tekniklerinden yararlanılır.

Yapılan bir ölçme işlemi için dört tür güvenirlik çeşidi vardır. Bunlar

Bu güvenirlik türleri aynı zamanda güvenirlik yaklaşımları olarak da ifade edilirler ve güvenirlik katsayısının hesaplanması yöntemlerini de içerirler.

Cronbach Alfa katsayısı hesaplanır. Cronbach Alfa katsayısının değerlendirilmesinde uyulan değerlendirme ölçütü aşağıdaki gibidir.

0.0 ≤ a ≤ 0.40 ise ölçek güvenilir değildir.
0.40 ≤ a ≤ 0.60 ise ölçek düşük güvenirliktedir.
0.60 ≤ a ≤ 0.80 ise ölçek oldukça güvenilirdir.
0.80 ≤ a ≤ 1.00 ise ölçek yüksek derecede güvenilirdir.

Bu durumda öğretmen testin kendisiyle ilgili güvenirlik faktörlerini kontrol altına almaya çalışmıştır. 

Testin uzunluğu: Bir testteki soru sayısı testin güvenirliğiyle doğrudan ilişkilidir. Testteki soru sayısı artırılarak testin güvenirliği artırılabilir. Örneğin 5 tane doğru yanlış soru- sunun olduğu bir testte öğrencinin şansla bu soruların tümüne cevap verme olasılığı 1/32 iken, dokuz tane doğru yanlış sorusunun olduğu bir testte öğrencini şansla bu soruların tümüne cevap verme olasılığı 1/512’dir.

Test yönergesinin ve testteki maddelerin ifadesi: Hazırlanan bir testte cevaplamanın nasıl yapılacağı, testte yer alan soru sayısı her bir sorunun puan değeri, cevaplama için ne kadar süre verildiğine ilişki bilgilerin bulunduğu bir yönerge yer almalıdır. Bunun yanı sıra testte yer alan soruların açık ve anlaşılır olması da testin güvenirliğine etki etmektedir. Aşağıda bir test yönergesi örneği yer almaktadır.

Test içeriğinin benzeşikliği: Ölçtükleri davranış ve konu bakımından homojen sorulardan oluşan bir testten elde edilen puanlar heterojen bir testten elde edilen puanlara göre daha güvenilirdir. Örneğin 50 soruluk bir biyoloji testi 50 soruluk fen bilgisi testinden daha güvenilirdir. Çünkü fen bilgisi testinde fizik, kimya, biyoloji soruları bulunmaktadır. Bir başka deyişle içindeki sorular daha heterojendir.

Kapsam geçerliği, bir bütün olarak testin ve testteki her bir maddenin amaca ne derece hizmet ettiğidir. Kapsam geçerliği testin kapsamındaki konu ve davranışları testin amacına uygun olacak şekilde doğru ölçebilme derecesi olarak da tanımlanabilir. Bir başka deyişle ölçmeye konu olan niteliğe ilişkin anakütlenin, test maddelerince yeterli seviyede temsil edilip edilmediğiyle ilgilidir. Ölçme konusu evreni yeterli ve dengeli olarak örnekleyen ve kapsadığı maddelerin her biri ölçmek istediği davranışı gerçekten ölçen bir test, kapsam geçerliğine sahiptir.

Nitel araştırmalarda betimleyici, yorumlayıcı, kuramsal, genelleyici ve değerlendirici geçerlik olmak üzere beş tür geçerlikten bahsedilebilir. Yorumlayıcı geçerlik, araştırmanın, araştırılan kişileri ya da durumları yansıtan, çoğu kez de araştırılan kişilerin vermeye çalıştıkları anlamlar, onların kullandıkları kelimeler, yorumlamalar, onların amaçlarını ortaya koymasıdır.