BİLİM VE TEKNOLOJİ TARİHİ

Bilim ve teknoloji tarihinin amacı; nesnel bilgi ve tekniğin ortaya çıkışını, yayılmasını ve kullanılma koşullarını incelemek ve bir bakıma niteliği belli bir yöntemin, bir düşünme türünün hatta geniş anlamda bir bakış açısının oluşmasını sağlamaktır.

Geniş bir açıdan bakıldığında bilimin uzun ve zorlu gelişiminde şu dört aşamayı ayırt etmek mümkündür:

Bilim ve teknoloji tarihinin görevi de olgu (gerçek) ve buluşların bir katalog çalışması olmayıp, bilimsel kavram, kuram, teknik ve anlayışın doğuş ve gelişimini izlemek ve açığa çıkarmaktır.

Bilim, genel anlamda “evrenin yapısını ve davranışlarını gözlem ve deney yardımıyla sis-tematik bir şekilde incelenmesini ve yasalar biçiminde açıklamaya çalışan düzenli bilgi bütünü” olarak tanımlanabilir.

Teknoloji, Yunanca, tekhne (sanat, zanaat) ve logos (bilgi, söz, sözcük) sözcüklerinden oluşan bir terim olup, Antik Yunanistan’da “bilgiden gelen zanaat” anlamına geliyordu. Zaman içinde anlamı değişen sözcük, bilimsel araştırmalardan elde edilen somut ve yararlı sonuçları ve bunlara ilişkin araç, yöntem ve süreçlerin bütününü ifade eden bir anlam kazanmıştır. Teknoloji ayrıca, bir sanayi dalıyla ilgili üretim yöntemlerini, kullanılan araç, gereç ve aletleri kapsayan bilgi olarak da tanımlanabilir.

Bilim ve teknoloji tarihini bilmenin ve öğrenmenin çok sayıda yararı bulunmaktadır;

Bilim tarihçilerine göre bilimin şu özelliklere sahip olduğu belirtilir:

Bu özelliklerin dışında bilimin birtakım inançlara dayandığı da ifade edilir. Bunlar:

Bilimsel yöntem, yeni bilgi edinmek veya bilinen bazı bilgileri doğrulamak veya düzeltmek amacıyla, olayları araştırmak için ve geçmişte kazanılmış, öğrenilmiş bilgileri tamamlamak için kullanılan yöntemlerin tümüne denir. Bilimsel yöntem(ler) gözlemlenebilir, deneysel ve ölçülebilir kanıtların belirli bazı mantıksal ilkelerle incelenmesine dayanır

Mezopotamya’da aritmetik ve geometri çok ileri bir düzeydeydi. Sümer sayı sistemi, 60 tabanlıydı. Özellikle, Babilliler, 60 tabanlı sayı sisteminin yanında 10 tabanlı sayı sistemini de kullanmışlardır.

Mısırlılar on tabanlı sayı sistemini kullanmışlardır. Rakam ve sayılar hiyeroglif harfler ve sembollerden meydana gelmekteydi.

I,II,IV,V,VI maddeler Bilim ve teknoloji tarihinin önemini doğru olarak açıkladığından doğru cevap B’dir. Sayfa: 9-10

Bilim ve Teknoloji insanlığın ortak malıdır; kökleri ilkel insan topluluklarının yaşamına kadar uzanır. İlk gelişme aşama tamamen, üçüncü aşama ise kısmen Doğu’da, ikinci ve dördüncü aşamalar ise daha çok Batı’da yer alan gelişmeleri göstermektedir. Doğu uygarlıklarının ürünü olan bilim önce Batı’ya geçer. I,IV,V . Maddelerdeki açıklamalar doğru olduğundan doğru cevap C’dir. Sayfa:5

Doğu uygarlıklarının ürünü olan bilim önce Batı’ya geçer; önce İyonya’da, daha sonra Atina ve Güney İtalya’da büyük atılım yapar; tam gelişme hızını yitirmeğe başladığı bir sırada tekrar Doğu’ya döner ve Nil ağzında kurulan İskenderiye’de yeni bir parlak bir döneme girer. Ancak bu dönemde uzun sürmez. Geometri, astronomi, fizik ve coğrafya gibi bilim dallarında sağlanan büyük ve gerçek başarılara rağmen, Roma yönetiminin giderek yozlaşması ve Hıristiyanlık ile birlikte türlü mistik inanç ve saplantıların yayılması karşısında araştırma ve öğrenme ruhu Batı’da canlılığını yitirmekten, hatta ortadan silinip gitmekten kurtulamaz. Bilimin yeniden canlanması, İslamiyet’in ortaya çıkmasıyla, yine doğu dünyasında kendini gösterir. Avrupa’nın 13’üncü yüzyılla başlayan ve Rönesans’tan günümüze kadar giderek hızlanan parlak bilimsel başarılarını İslam döneminin çalışmalarına borçlu olduğu inkâr edilemez. I,II,III,V,VII. Maddelerdeki açıklamalar doğru olduğundan doğru cevap B’dir. Sayfa: 5

İlk çağlardan bu yana günümüzde de yeni formüller, sistemler, yöntemler ve kuramlar geliştirilmektedir ki bu da bilimin sürekliliğine güzel bir örnek oluşturmaktadır. Coğrafi keşifler örnek değildir. Doğru cevap E’dir. Sayfa: 10

Geçmişte önemli sayılan belli başlı bilim dalları matematik, astronomi ve tıp olmasına karşın günümüzde genetik, nanoteknoloji vb. çok çeşitli bilim dalları ortaya çıkmıştır. Doğru cevap B’dir. Sayfa: 10

Roma Engizisyonunun karşısında Galileo Galilei (D.1564 –Ö.1642) gibi tarih boyunca bazı bilim insanları ve düşünürler bilim ile dinin uzlaşamaz ve birbirine karşıt uğraşılar olduğunu öne sürselerse de, bu genel olarak bilimin sorgulamaya dayanmasının, dinin ise sorgulamadan inanmayı gerektirmesinden kaynaklanmaktadır. Bazı düşünürler de bunun aksini iddia etmiştir. Özellikle 19. yüzyılın belirli dönemlerinde din ile bilimin birbirine karşı olduğu görünüşü kazanmıştır. Bu dönemlerde gelişen muhalefetin, karşıtlık tezine göre bilim ile din arasındaki herhangi bir etkileşim her zaman çatışmaya yol açacak ve din de, yeni bilimsel fikirlere karşı, saldırgan olan taraf olacaktır. Her ne kadar bu anlayış 19. yüzyılda John William Draper (D.1811 - Ö.1882) ve Andrew Dickson White (D.1832- Ö.1918) gibi isimlerce yaygınlaştırılmaya çalışılmışsa da bilim ile din arasındaki tarihsel ve bugünkü etkileşimi, çatışma ve işbirliği alanlarını açıklamaya yeterli olmamıştır. Bilim ile dinin tarih içinde çatışması sorunlarda olmuştur. Bilim ile dinin uzlaşmasının mümkün olmadığını savunan bilim insanları günümüzde de mevcutturlar. Örneğin İngiliz evrimsel biyoloji uzmanı Richard Dawkins (D.1941- ) bilim ile dinin uzlaşmasının mümkün olmadığını şiddetle savunmaktadır. Aksi görüşte olan bilim adamları ve yazarlar da mevcuttur; ABD’li biyolog Kenneth R. Miller (D.1948- ) gibi. Tarih boyunca din ile bilimi birleştirmeye çalışan, birbiriyle çelişmeyen yöntemler olduğunu ileri süren ve hatta birbirlerini tamamladıklarını düşünen bilim insanlarıda olmuştur. Zaman zaman dini kanıların bilimsel yöntemlerle veya bilimsel kanılar dini yöntemlerle açıklanmaya çalışılmıştır. Örneğin, İbn-i Sina Tanrı’nın varlığını akıl ve mantık yoluyla açıklamaya çalışmıştır. Buna ek olarak, özellikle modern çağda, bazıları bilim ve dinin birbirinden bağımsız olduğunu, insani deneyimin birbiriyle ilgisiz yönleriyle uğraştıkları ve bu sebeple birbirlerinin alanına bulaşmadıkça, kendi alanları içerisinde, sorunsuz bir şekilde birlikte var olabileceklerini öne sürmüşlerdir. Ama bu görüş pek de mümkün olmamıştır.

I,II,IV,V. Maddelerde bilim ve din ilişkisi ile ilgili açıklamalar doğrudur. Doğru cevap A’dır. Sayfa: 13

İnsanlığın tarihinde bilinen en eski çağ, Yontma taş (Eskitaş çağı) (M.Ö. 2.500.000–10.000) olarak adlandırılır. Zaman içinde biriken gözlemlerinden yararlanarak taşa çeşitli biçimler verdi; avladığı hayvanların derisinden giysi, kemiğinden alet yaptı; etiyle beslendi. Ateşi keşfettikten sonra doğaya egemen olmaya başlayan insan, çevresini gözlemleyerek elde ettiği bilgiler üzerinde düşünmeye başladı ve düşündüklerini başkalarına aktardı, yani dili buldu Yontma taş devrinden önce, insan mağaralarda barınıyordu. Kürklü hayvanların postlarını giyiyor, bitki ve ağaçların sebze ve meyvelerini çiğ olarak yiyordu. Bu güç koşullar, insanı, aklını ve içgüdüsünü kullanmayı zorunlu kıldı. Bu durumda insan, doğayı hazır kullanma yerine doğayı taklitle yavaş yavaş bazı şeyler üretmeye başladı. Yontma taş devrinde, mağara yerine, ağaçlardan ve taşlardan oluşan kulübeler, avladığı hayvanların derisinden, kemiklerinden giysi ve çeşitli aletler yaptılar. Ateşin bulunmasıyla da yiyeceklerin bir kısmını, pişirdiler. ilkel şehirleşme ile insanlar arasında, seslerden ve işaretlerden oluşan dil ortaya çıkmıştır.

Cilalı taş (M.Ö.10.000-6.000) çağında, insan daha önce elde ettiği bilgiler ve becerileriyle yavaş yavaş doğaya hükmetmeye başladı. Örneğin, suyun kaldırma kuvvetini bilmeden, basit kayıklar yaptı. Yonttuğu taşlardan, oyduğu ağaçlardan ve şekillendirdiği topraktan balta, keser, ok, yay, çanak, çömlek gibi aletler yaptı.

Maden çağında (M.Ö. 6000–600), Özellikle büyük nehir ve deniz kenarlarına tarıma elverişli bölgelerde şehirler oluştu. I,IV,VI,VIII. Maddelerdeki açıklamalar doğru olduğundan doğru cevap B’dir. Sayfa: 14-16

Çin’de kullanılan sayı sistemi on tabanlıdır. Ayrıca, işlem yapmalarını kolaylaştıran, abaküs ve çarpım cetveli gibi bazı basit aletler de kullandıkları bilinmektedir. Çin astronomisi, diğer uygarlıklardan bazı farklılıklar gösterir; takvim hesaplamalarında, diğer uygarlıkların güneş veya ayı esas almalarına karşın, Çin uyarlılıklarında yıldızlar esas alınmıştır ve diğer sistemlerde yıllık hesaplamalar kullanılırken, burada günlük hesaplamalar kullanılmıştır. Çin astronomisinde, Galileo’dan önce güneş lekeleri konusunda bilgi verildiği görülmektedir. Çin tıbbı, evren, doğa ve insan arasında sıkı bir ilişkinin bulunduğu anlayışına dayanır. Çinliler, barut, kağıt ve matbaanın icadıyla bilinirler. Barutu ateşli silahlar yerine kötü ruhları kovmak için kullanıyorlardı. Kağıt ve matbaa ilk defa Çinliler tarafından kullanılmıştır. Uygur türklerinin de matbaayı daha önce veya aynı zamanda kullandıkları bilinmektedir. Çinliler, Tıp’ta ileri bir durumda olup doğa ve insan arasında çok sıkı bir ilişkinin olduğunu kabul etmekteydi. Doğru cevap C’dir. Sayfa :16

Mezopotamya’da aritmetik ve geometri çok ileri bir düzeydeydi. Diğer maddelerdeki açıklamalar Eski Mısır’da bilim ve teknolojik gelişmeleri açıklamaktadır. Doğru cevap E’dir. Sayfa: 17

Hititlerin Mezopotamya kökenli “şekel” ve “mina” adlı ağırlık birimlerini kullandıkları, en çok bakır ve tunçtan eşyalar yaptıkları, çivi yazısı ve hiyeroglif yazı olmak üzere iki çeşit yazıları oldukları bilinmektedir. En önemli merkezleri Gordion ve Midas olan Frigya uygarlığının Fenike alfabesinin Batı’ya yayılmasında önemli bir rolü olmuştur. Bakır ve tunç gibi bazı madenleri kullanmasını iyi bilen Hititler, bunlardan çok çeşitli ev eşyası yapmışlardır. Hititler, iki tekerlekli savaş arabasını ilk yapan ulustur. Ölçü ve tartı aletleride yapmışlardır. Mezopotamya kökenli oldukları sanılan “şekel’’ ve “mina” adlı ağırlık birimlerini kullanmışlardır. Taşlar ve kayalar üzerine kabartma insan ve hayvan heykelleri yapımında çok ustaydılar.

Urartular, özellikle mimarlıkta ve el sanatlarında çok ustacıydılar. Aritmetik ve geometride oldukça ileri gitmiş olduklarını, yaptıkları kapı ve pencere gibi şeyler üzerine, alan ve hacim ölçülerini hesaplayarak yazmış olduklarından anlamaktayız.

Frigyalıların Fenike yazısını kullandıkları bilinmektedir.

Batı Anadolu’da kurulan ikinci önemli uygarlık, Lidya uygarlığıdır. Lidyalıların en önemli başarısı ve Dünya uygarlığına katkıları, ilk defa madeni parayı icat etmeleri ve kullanmalarıdır. Doğru cevap A’dır. Sayfa 20-21