BİLİM VE TEKNOLOJİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 3

Matematik konusuna katkı yapanlardan biri de çok genç yaşta koni kesitleri üzerine bir eser yazan ve aritmetik işlemlerini mekanik olarak yapan bir hesap makinesi icat eden Blais Pascal’dır

Astronomi tarihi açısından Kepler’in önemi, gezegenlerin dairesel değil de elips yö­rüngelerde dolandığını keşfetmesidir.

Galileo 1613 yılında, daha sonra Güneş lekeleri olarak bilim tarihine geçecek olan, Güneş’te gözlemlenen koyu renkli alanların Güneş’e ilişkin olduğunu belirlemiş ve bu gözleminin sonuçlarını Güneş Lekeleri Üzerine Mektuplar adlı kitabında yayımlamıştır.

Zaman içerisinde tarım faaliyetlerinde çeşitlenmenin arttığının görüldüğü bu gelişim çizgisinde Hunlar, mevcut tarım ürünlerine ek olarak ipek ve pamuk üretimi ve işlenmesi konusunda maharet kazanmışlar, ağaç oymacılığı ve çeşitli bitkilerden elde edilen boyaların kullanımının yanında, ayna yapımı ve madeni alaşımların geliştirilmesinde başarılar elde etmiştir. Mumyalamayı bilmeleri ise aynı zamanda anatomi ve dolayısıyla da tıp alanlarında ciddi bilgi düzeylerinin olduğunun göstergesidir.

Bilgelik Evi (Beyt el-Hikme) denilen bilginin koruyucusu olan bir kurumun oluşturulduğu bu evrenin devamında ivme kazanan çeviri etkinliği nihayet Müslüman aydınların bu mirası özümsemesiyle birlikte daha yukarı bir düzeye, bilime özgün katkıların yapıldığı aşamaya taşındı. Harezmî (D.780-Ö.850), Kindi (D.801-Ö.873), Fârâbî (D.870-Ö.950), İbn el-Heysem (D.965-Ö.1039), Bîrûnî (D.973-Ö.1048) ve İbn Sînâ (D.980-Ö.1037) gibi çok sayıda bilim ve düşünce insanının eserleriyle İslâm toplumunu aydınlattığı bu aşamada çok sayıda özgün katkı insanlığa armağan edildi. Zaman içerisinde başlangıçtaki müstesna tutumdan uzaklaşmakla birlikte, olağanüstü gelişme önce yavaşladı, ardından durdu ve en sonunda da tamamen ortadan kalktı

*Kimya konusunda yazdığı kitaplarla, hem kimya bilimin modern temellerinin atılmasına, hem geliştirdiği araçlarla ve deney teknikleriyle kimya teknolojisinin gelişmesine hem de buluşlarıyla kimya endüstrisinin doğmasına ön ayak olan Câbir İbn Hayyan (721-808) ilk büyük kimyacıdır.

*Bunların yanında İbn Sina'nın astronomi, matematik, fizik, kimya ve müzik alanlarında da devrimci kuramlar geliştirdiği görülmektedir.

İstanbul Rasathanesi’ndeki çalışmalarıyla Güneş parametrelerinin hesaplanması için yeni bir metot geliştiren Takiyüddin, sabit yıldızların enlem ve boylamlarının tespitinde ise Venüs gezegeni, Aldebaran ve Spica Virginis adlı iki yıldızı kullanmıştır. Günümüzde 61” olarak hesaplanmış olan Güneş’in apojesini, Takiyüddin 63” olarak hesaplamıştır. Bu, Kopernik’in 24” ve Tycho Brahe’nin 45” değerleriyle mukayese edildiğinde gerçeğe en ya­kın değerdir.

Osmanlı müderrislerinin umumiyetle iyi bildiği “elsine-i selase” denilen üç dil, Arapça, Türkçe ve Farsça’dır.

Semerkand Rasathanesi, Uluğ Bey (Ö. 1449) tarafından kurulmuştur.

Kadızâde-i Rûmî, Şerhü Eşkali’t-Te’sis adlı eserinin mukaddimesinde, “kâinatın yara­dılışını ve sırlarını düşünen filozofların, dinî meselelerde fetva veren fakihlerin, devlet işlerini yürüten memurların ve yargı işlerine bakan kadıların geometri bilmelerinin ge­reği” üzerinde durmakta ve böylece bilimin felsefî, uhrevî ve dünyevî lüzumuna işaret etmektedir.

16. asırda, Osmanlı haritacılığı Piri Reis’in çalışmalarıyla en büyük eserlerini vermiş­tir. PiriReis’in, Kristof Kolomb’un Amerika haritası ile Avrupa ve İslâm haritalarından istifade ederek ve aynı zamanda kendi tecrübelerine dayanarak 1513’te çizdiği haritanın bugün elimizde bulunan kısmı büyük ölçekli dünya haritasının bir parçasıdır.

İlk Osmanlı matbaasının kurucusu İbrahim Müteferrika’dır.

“Darülfünun” adında yeni bir yüksek eğitim müessesesi, yani üniversite kurma düşüncesi 19. yüzyılın ortalarına doğru ortaya çıkmıştır.

Darülfünun-ı Osmanî 1870’te büyük bir merasimle açılmıştır.

12 Eylül 1914’te Edebiyat, Riyaziyat ve Tabiiyat şubelerin­den oluşan kız talebelere mahsus İnas Darülfünunu kurulmuştur.

İshak Efendi’nin Mecmua-i Ulûm-ı Riyaziye adlı eserinde kimyanın sadece harp sanayiindeki öneminden bahsedilmektedir.

Câbir’in kimya tarihine en önemli katkısı, minerallerin oluşumunu açıkladığı CıvaKükürt Kuramıdır. Buna göre madenler cıvadan oluşmuş ve kükürtle katılaşmıştır. Başka bir deyişle bütün madenler kükürt ve civanın farklı oranlarda birleşmesinden oluşur. Bu aynı zamanda madenlerin farklılığının da nedenidir. Bu birleşimin en yetkin hali altındır.

Câbir İbn Hayyan’ın kimya alanına yaptığı katkılara benzer bir katkıyı matematik alanında gerçekleştiren bilim insanı ise Hârezmî’dir. Sıfır rakamını uygarlığa kazandıran Hârezmî, cebir, aritmetik ve coğrafya alanlarında olmak üzere üç temel eseriyle bilim tarihinde seçkin bir yer edinmiştir. Cebir konusundaki çalışması Kitâb el-Muhtasar fî Hisâb el-Cebr ve el-Mukâbele (Cebir ve Mukâbele Hesabı Hakkında Özet Kitap) adını taşır. Başlıkta yer alan cebir ifadesi, bir denklemdeki negatif terimin eşitliğin öbür tarafına alınarak pozitif yapılması, mukâbele sözcüğü de denklemde bulunan aynı cins terimlerin sadeleştirilmesi işlemini belirtmektedir.

Türk felsefe geleneğinin kurucusu olan Fârâbî (D.870-Ö.950), mantık, siyaset ve bilim alanlarında geliştirdiği düşüncelerinden dolayı Mu‘allim-i Sânî (ikinci bilge) olarak onurlandırılmıştır.

İlk Müslüman Türk devleti kabul edilen Karahanlılar (840-1212), Uygurların yıkılmasından sonra 840 tarihinde bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Saltuk Buğra Han’ın 940’a doğru İslâm dinini benimsemesiyle birlikte, yeni bir medeniyetle karşılaşan Karahanlılar, hem Kuran-ı Kerim’i okuyabilmek, hem de diğer Müslümanlarla iletişim kurabilmek için Arapça öğrenmeye yönelmişler, sonunda Kuran-ı Kerim’i anlamaya ve anlatmaya yetecek denli Türkçe yapıt kaleme alacak duruma gelmişlerdir. Bu gelişim sürecinde, kendi kültürel başarılarıyla İslâm dininin getirdiği değerleri dikkate alan nitelikli çok sayıda düşünce eseri kaleme alınmıştır. Kaşgarlı Mahmud’un Divân-ı Lügât el-Türk’ü, Yusuf Has Hâcib’in Kutadgu Bilig’i, Edib Ahmed Yüknekî’nin Atebet el-Hakâyık’ı ve İmam Ebülfutuh Abdülgafir’in (öl. 1093) Tarihi Kâşgâr’ı bu dönemde Türkçe olarak yazılmıştır.