BİLİM VE TEKNOLOJİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 16

Epikuros, M.Ö. 340 ile M.Ö. 270 arasında yaşamış Helenistik dönem düşünürlerinden biri olup, Sisam adasında doğmuştur.Epikuros’un ahlak felsefesinin ana düşüncesi, mutluluk, amacı, insanin mutluluğa giden yolunu araştırmaktır. İnsan, tanrı ve ölüm korkusundan kurtulmalıdır.Nesnelerin oluşumunda, tanrının etkisinden sözetmeyerek, nedenleri doğada aramak gerektiği düşünülmüştür. Epikuros, ruh konusunu da maddesel olarak açıklamıştır.Yasaların kararlarımızı etkilememesi gerektiğini belirtir. “Kurallar, insan için bir hapishane gibidir. Çünkü insanları hapseder ve onun özgürlüğünü elinden alır” özdeyişi Epikuros’un ahlak felsefesinin genel yapısını ortaya koymaktadır.

Türkler MÖ 2800 yılı sıralarında kısmen yerleşik toplum düzenine geçmeye başlamışlardır.

Türklerin bıraktıkları maddi kültür unsurlarından birisi yazılı taş anıtlardır. Orhun Yazıtları olarak tarihe kayıt düşülmüş bu yazıtların mimarları Göktürklerdir (MS 552-745).

Türklerin bıraktıkları bir diğer maddi kültür unsuru da yazılı taş anıtlardır. Orhun Yazıtları olarak tarihe kayıt düşülmüş bu yazıtların mimarları Göktürklerdir (MS 552-745). Bilge yöneticiler tarafından yönetildiği süre boyunca, Türklerin entelektüel kültür alanında ne gibi başarılarının bulunduğu konusunda bilgi sahibi olmamızı sağlayan bu anıtların Türk Kültür Tarihi açısından öneminin büyük olduğunu belirtmeye bile gerek yoktur. Bumin Kağan, İlteriş Kağan ve Bilge Kağan zamanlarında olup bitenlerin anlatıldığı, aynı zamanda Göktürk Devleti’nin gücünün ve gelişmişliğinin yazıya geçirildiği bu yazıtlardan birincisi Kültigin Yazıtı adını taşımaktadır ve Bilge Kağan tarafından yaptırılmıştır. İkincisi Bilge Kağan Yazıtıdır ve oğlu tarafından yazdırılmıştır. Üçüncüsü ise bilge Tonyukuk tarafından yazdırılmış olan Tonyukuk Yazıtıdır.

Uygurlar sağlık bilgisi konusunda da ileri düzeydeydiler; özellikle kızamık ve çiçek gibi bulaşıcı hastalıkların önenmesinde aşı geliştirmeleri dikkat çekicidir.

Câbir’in kimya tarihine en önemli katkısı, minerallerin oluşumunu açıkladığı Cıva- Kükürt Kuramıdır. Buna göre madenler cıvadan oluşmuş ve kükürtle katılaşmıştır.

Câbir’in varlık ve madde anlayışının temelinde ünlü Grek filozofu Aristoteles’in dört öğe (toprak, su, hava ve ateş) ve bu öğelerin niteliklerini (kuru, ıslak, soğuk ve sıcak) dikkate alan kuramı bulunmaktadır.

Câbir İbn Hayyan’ın kimya alanına yaptığı katkılara benzer bir katkıyı matematik alanında gerçekleştiren bilim insanı ise Hârezmî’dir. Sıfır rakamını uygarlığa kazandıran Hârezmî, cebir, aritmetik ve coğrafya alanlarında olmak üzere üç temel eseriyle bilim tarihinde seçkin bir yer edinmiştir.

Türk felsefe geleneğinin kurucusu olan Fârâbî (D.870-Ö.950), mantık, siyaset ve bilim alanlarında geliştirdiği düşüncelerinden dolayı Mu‘allim-i Sânî (ikinci bilge) olarak onurlandırılmıştır.

Bîrûnî’nin astronomideki bir diğer başarısı da gözlemin dakikliğini artırmak için gözlem araçlarında yaptığı özgün yeniliklerdir. Gözlemlerin dakikliği ve güvenilirliği, başta zaman tayini, örneğin orucun ne zaman tutulacağının bilinmesi, namaz vakitlerinin belirlenmesi ve genel anlamda takvim yapılabilmesi için çok önemlidir.

Hakkında bilgi verilen bilim insanı İbn Sînâ'dır.

Türklerin bıraktıkları bir diğer maddi kültür unsuru da yazılı taş anıtlardır. Orhun Yazıtları olarak tarihe kayıt düşülmüş bu yazıtların mimarları Göktürklerdir (MS 552-745). Bilge yöneticiler tarafından yönetildiği süre boyunca, Türklerin entelektüel kültür alanında ne gibi başarılarının bulunduğu konusunda bilgi sahibi olmamızı sağlayan bu anıtların Türk Kültür Tarihi açısından öneminin büyük olduğunu belirtmeye bile gerek yoktur. Bumin Kağan, İlteriş Kağan ve Bilge Kağan zamanlarında olup bitenlerin anlatıldığı, aynı zamanda Göktürk Devleti’nin gücünün ve gelişmişliğinin yazıya geçirildiği bu yazıtlardan birincisi Kültigin Yazıtı adını taşımaktadır ve Bilge Kağan tarafından yaptırılmıştır. İkincisi Bilge Kağan Yazıtıdır ve oğlu tarafından yazdırılmıştır. Üçüncüsü ise bilge Tonyukuk tarafından yazdırılmış olan Tonyukuk Yazıtıdır.

Kültigin Yazıtının Kuzey Doğu yüzeyinde ise şu dikkat çeken ifade yer almaktadır: “Kültigin koyun yılının, on yedinci gününde vefat etti (uçtu). Dokuzuncu ay, yirmi yedinci günde yas töreni düzenledik. Türbesini, resmini, kitabe taşını maymun yılının yedinci ay, yirmi yedinci gününde bitirdik.” Bu anlatım Türklerin daha sonra tarihe “On İki Hayvanlı Türk Takvimi” olarak geçen gelişmiş bir takvim bilgisine sahip olduklarını göstermektedir. Bu takvimde her yıla sıçan, sığır, pars, tavşan, ejder, yılan, at, koyun, maymun, tavuk, köpek ve domuz olmak üzere bir hayvanın adı verilmiştir ve 12 yıl süren her devreden sonra aynı adları taşıyan ikinci bir devre öngörülmüştür. 12 sayısı üzerine kurgulanmış bu takvimde, gün ikişer saatlik 12 eşit kısma ayrılmış ve bu dilimlere de yine 12 hayvanın adı verilmiştir. Günün başlangıcının gece yarısı, yılın başlangıcının ise ilkbahar (4 Şubat) kabul edildiği bu Güneş esaslı takvimde dört mevsim vardır ve yıl 365 gün, 50 dakika ve 47 saniye olarak kabul edilmiş, 6 haftaya ayrılmış ve her hafta da 1,5 aya tekabül eden alt birimlere bölünmüştür

Câbir, mevcut bilgiler ışığında maddeleri uçucu olanlar (ruhlar), metaller ve mineral olmayanlar olmak üzere üç gruba ayırmıştır. Bu sınıflandırmanın gözlem ve deney bilgisine dayandığına dikkat edilmelidir.

Hârezmî, aynı zamanda Ptolemaios’un Coğrafya adlı kitabını da Kitâb Suret el-Ard (Yer’in Biçimi Hakkında) adıyla Arapçaya çevirmiş ve böylece Grek dönemi matematiksel coğrafya bilgilerinin İslâm dünyasına girmesini sağlamıştır. Bu yapıt, önemli yerlerin enlem ve boylamlarını bildiren çok sayıda tablo içermektedir

Farabi bilim alanında Aristoteles’in görüşlerini açıklamak ve yorumlamak üzere kaleme aldığı çalışmalarıyla, özellikle de fizik konusunda dikkat çeken bir başarı elde etmiştir. Aristoteles fiziğini analiz etmek üzere kaleme aldığı Boşluk Üzerine (Risâle fî el-Halâ) adlı kısa çalışmasında, ünlü filozofu büyük bir otorite kabul edilmesine ve Mu‘allim-i Evvel (ilk bilge) olarak onurlandırılmasına rağmen, ciddi bir şekilde eleştirmekten geri durmamıştır.

Türk felsefe geleneğinin ikinci büyük ismi olan İbn Sînâ (D.980-Ö.1037), matematikten fiziğe, astronomiden optiğe, metafizikten mantığa yayılan ilgi alanının sağladığı düşünsel olanakları, insan, doğa ve evren hakkında geleneğin sunduğu açıklama modellerinin dışına taşıyarak, bu alanları yeni bir gözle görme becerisini göstermiş eşsiz bir bilgedir. Söz konusu konularda veya alanlarda kaleme aldığı onlarca yapıtının ışığıyla uzun yüzyıllar Doğu ve Batı aydınlanmıştır. Bugün dahi güncel bilgiler içeren Tıp Kanunu ve doğa felsefesinin başyapıtlarından biri olan Şîfâ bilim ve felsefenin o gün için bilinen bütün sorun durumlarının irdelendiği ve çözüm önerilerinin yer aldığı iki dev yapıttır.

İlk Müslüman Türk devleti kabul edilen Karahanlılar (840-1212), Uygurların yıkılmasından sonra 840 tarihinde bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Saltuk Buğra Han’ın 940’a doğru İslâm dinini benimsemesiyle birlikte, yeni bir medeniyetle karşılaşan Karahanlılar, hem Kuran-ı Kerim’i okuyabilmek, hem de diğer Müslümanlarla iletişim kurabilmek için Arapça öğrenmeye yönelmişler, sonunda Kuran-ı Kerim’i anlamaya ve anlatmaya yetecek denli Türkçe yapıt kaleme alacak duruma gelmişlerdir. Bu gelişim sürecinde, kendi kültürel başarılarıyla İslâm dininin getirdiği değerleri dikkate alan nitelikli çok sayıda düşünce eseri kaleme alınmıştır. Kaşgarlı Mahmud’un Divân-ı Lügât el-Türk’ü, Yusuf Has Hâcib’in Kutadgu Bilig’i, Edib Ahmed Yüknekî’nin Atebet el-Hakâyık’ı ve İmam Ebülfutuh Abdülgafir’in (öl. 1093) Tarihi Kâşgâr’ı bu dönemde Türkçe olarak yazılmıştır.

Bir Türk beyi olan Mehmed Bey için yazdığı nasihatname veya siyasetname niteliği taşıyan Atebet el-Hakâyık (Gerçeklerin Eşiği) kitabıyla Türk düşünce tarihinde yer edinen Edib Ahmed Yüknekî, edep, ahlak ve erdemli olmanın birey ve toplum yaşamındaki önemi üzerinde durmaktadır.

Dönemin yükseköğretim kurumları olan medreselerin gelişmesine öncülük eden Selçuklular, açtıkları medreselerde dinî bilimlerin
yanı sıra edebiyat, matematik, astronomi ve felsefe okutmuş, Ebû İshak eş-Şîrâzî, Cüveynî, Gazzâlî ve Fahreddin-i Râzî gibi din bilginleri yanında diğer bilim alanlarında da yetkin bilginlerin yetişmesini sağlamışlardır. Bu bağlamda konu değerlendirildiğinde, Farsça hem dil hem de edebi yönüyle Selçuklular devrinde altın çağını yaşamıştır.