BİLİM VE TEKNOLOJİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 13

Yeni model arayışları kısa süre içerisinde karanlıkta kalmış olan Güneş merkezli ve Yer-Güneş merkezli modellerin gün ışığına çıkmasına fırsat tanıdı. Bu sürecin belirleyici başarısını Güneş merkezli evren modelini yeniden canlandıran Mikolaj Kopernik (D.1473-Ö.1543) elde etti. Bu kapsamda doğru seçenek A seçeneğidir.

Amatör olarak gökyüzüne ilgi duyan Kopernik, gözlem sonucu elde edilmiş verilerden daha çok, felsefenin sunduğu olanaklarla, tasvirci değil, analitik düşünebilme becerisiyle evrenin yapısı, Güneş, Yer ve Ay ilişkileri, hareket ve durağanlık gibi nitelikler üzerine geliştirdiği düşüncelerini Göksel Kürelerin Döngüsel Devinimi başlıklı kitabında topladı. Bu doğrultuda doğru seçenek E seçeneğidir.

Kopernik, Yer’in de küresel olması gerektiğine karar vermiştir. Devamında şu tezleri ileri sürmüş ve usçu bir yaklaşımla savunmuştur: Gökkürelerinin hareketi dairesel, düzenli ve sonsuzdur. Sistemin merkezinde Güneş bulunur ve sırasıyla Merkür, Venüs, Yer, Mars, Jüpiter ve Satürn gezegenleri, Güneş’in çevresinde dairesel yörüngeler üzerinde sabit hızlarla dolanırlar; Ay, bir gezegen değil, Yer’in çevresinde devinen bir
uydudur. Bu kapsamda doğru seçenek D seçeneğidir.

Dünya’nın merkezde olduğu, Güneş’in Dünya’nın, gezegenlerin de Güneş’in etrafında döndüğü, yani Güneş merkezli (Kopernik) ve Yer merkezli (Ptolemaios) modelleri bir arada barındıran yeni bir model geliştirdi. Brahe’nin önerdiği ve Yer-Güneş merkezli evren modeli olarak adlandırılan modele göre, Yer evrenin merkezinde ve durağandır. Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn Güneş’in etrafında, Güneş ve Ay ise Yer’in etrafında dolanmaktadır. Evren sonludur ve sabit yıldızlar küresi evrenin sınırıdır. Sabit yıldızlar küresi 24 saatte bir Yer’in etrafında dolanmaktadır. Bu kapsamda doğru seçenek C seçeneğidir.

Kolomb 1492 yılında Nina, Pinta ve Santa Maria adlı üç gemiyle yola çıktı ve Batı Hint Adaları’na ulaştı. Aslında Amerika’ya ulaşmıştı ancak o bunu bilmiyordu. 1493’te geri döndü. 1493-1496 yıllarında ikinci seyahatini yaptı ve 17 gemi ve 1200 adamla Dominik ve Jamaika sahillerine ulaştı. 1498’de 6 gemiyle üçüncü seyahatini gerçekleştirdi ve Trinidad, Tobago, Granada ve Margarita adalarını keşfetti. Dördüncü ve son seyahatini 1502-1504 yılları arasında gerçekleştirdi. 4 gemi ve 150 askerle Panama’ya kadar yol aldı. Ancak Kolomb buranın yeni bir kıta olduğunu asla öğrenemeden hayatını kaybetti. Buranın yeni bir kıta olduğunu Amerigo Vespucci (D.1454-Ö.1512) ilan etti. Doğru seçenek D seçeneğidir.

İşte Rönesans düşünce hareketini yaygınlaştıran nedenleri doğru kavrayabilmek için üç önemli icattan söz etmek gerekmektedir. Birincisi
barut, ikincisi pusula ve üçüncüsü de matbaanın icat edilmesidir. Sanat alanında yaşanılan gelişmeler ise perspektif ve onun dinamikleri kapsamında gerçekleşmiştir. E seçeneğinde yer alan dinamo 1831 yılında Michel Faraday tarafından icat edilmiştir. Bu kapsamda doğru seçenek E seçeneğidir.

Bu dönemde matematikte ortaya çıkan en önemli gelişme René Descartes’ın (D.1596-Ö.1650) analitik geometriyi kurmasıdır. Analitik geometride cebirsel bir ifade, bir geometrik şekille, bir geometrik şekil de bir cebirsel ifadeyle açıklanabilmektedir. Descartes bu yolla cebir işlemlerine geometrik yorumlarla anlam kazandırmayı amaçlamış, klasik geometriye cebircilerin dikkatini çekmeyi başarmıştır. Bu kapsamda doğru seçenek B seçeneğidir.

Matematik konusuna katkı yapanlardan biri de çok genç yaşta koni kesitleri üzerine bir eser yazan ve aritmetik işlemlerini mekanik olarak yapan bir hesap makinesi icat eden Blais Pascal’dır (D.1623-Ö.1662). Benzer şekilde Toricelli’nin atmosfer basıncı ile ilgili deney sonuçlarını inceleyerek boşluğun varlığını gösteren ve 1654 yılında olasılık hesabını geliştiren de Pascal’dır. Bu kapsamda doğru seçenek A seçeneğidir.

Nihayet Ruslar uzaya ilk yapay uydu olarak Sputnik-1’i, 4 Ekim 1957’de göndermeyi başardılar. 31 Ocak 1958’de ise aynı işi Amerika gerçekleştirdi.

Doğru cevap B'dir.

Evren bugün de genişlemektedir. Ancak bilim insanları genişlemenin sonsuz olamayacağını temel fizik yasalarına dayanarak ileri sürmektedirler. Bu yargının dayandırıldığı temel yasa kütle çekimidir.

19. yüzyılda gerçekleştirilen deneysel ve kuramsal çalışmalar matematiğin ışığında kimyanın da modern bir nitelik kazanmasını sağlamıştır.Lavoisier’in matematik bir nitelik kazandırdığı kimya çalışmalarında çok sayıda yasa elde edildi. Eşdeğer oranlar, sabit oranlar, katlı oranlar, Joul yasası gibi yasalar bu dönemde geliştirildi.

Bu yüzyılın kuramsal en büyük başarısı ise John Dalton’un (D.1766-Ö.1844) atom ku- ramını oluşturmasıdır. Bütün maddelerin atomlardan oluştuğunu savunan bu kurama göre, elementlerin farklılıkları kendilerini oluşturan atomların farklı oranlarda bileşmesinden kaynaklanmaktadır. Gazların da atomlardan oluştuğu belirlendi ve aynı koşullar altında bütün gazların eşit sayıda atomları içerdiği anlaşıldı. Gay Lussac (D.1778-Ö.1850) bu belir- lemesini Avagadro Yasası denilen kurala bağladı. Elementlerin atom ağırlıklarına göre sınıf- landırılması da bu dönemde Mendelyev (D.1834-Ö.1907) tarafından gerçekleştirildi.
Element, atom derken şimdi atomun yapısına sıra gelmişti ve bu dönem kimyası olağa- nüstü başarılara imza atmaya hazırlanıyordu. Yapılan araştırmalar sonucunda ilk defa atom- daki eksi yüklü parçacık olan elektron bulundu. J. J. Thompson (D.1856-Ö.1940) elektronun ağırlığını ölçmeyi başardı, ardından Ernest Rutherford (D.1871-Ö.1937) artı yüklü parçacık olan protonu keşfetti. Artık atom modelleri geliştirme zamanı gelmişti. İlk model çekirdek (proton) etrafında dönen elektrondan oluşan basit bir modeldi. Atom modeli üzerinde ya- pılan incelemeler sonucunda James Cadwick (1891-1974) nötronu keşfetti,

Sınıflama sisteminde türleri cinslere, cinsleri takımlara, takımları sınıflara ayıran ve türlerin sabit olduğunu savunan Karl Linnaeus en başarılı sınıflamaya gerçekleştirdi.

Atatürk’ün, son derece isa- betli bir karar verdiğini, gönderdiği gençler içerisinde 20. yüzyıl bilimsel çalışmalarına çok sayıda katkı yapmalarından anlaşılmaktadır. Bu bilim insanları arasında hemen Cahit Arf ,Asım Orhan Barut, Ratip Berker, Cavid Erginsoy, Sırrı Erinç, Ahmet Cemal Eringen, Feza Gürsey, Mustafa İnan, İhsan Ketin, Behram Kurşunoğlu, Turhan Onat, Oktay Sinanoğlu, Gazi Yaşargil’in adını anmak olanaklı olmaktadır.

İlk önemli çalışmaları Harezmî ve Ömer Hayyam’ın yaptığı denklem çözümleri bu yüzden en gözde matematik konusu haline geldi ve sonuçta Tartaglia (D.1506-Ö.1537), Cardano (D.1501-Ö.1576), Ferrari (D.1522-Ö.1560) ve Viète (D.1540-Ö.1603) bu alanda önemli başarılara imza attılar.

Kopernik’in geliştirdiği Güneş merkezli evren modelinin Yer merkezli evren modelinden tek farklılığının Yer ile Güneş’in konumlarını değiştirmek olduğunu ortaya koymuştur.

Bu dönemde yapılan en önemli keşifler Portekiz ve İspanyol gemiciler tarafından gerçekleştirildi. Kolomb 1492 yılında Nina, Pinta ve Santa Maria adlı üç gemiyle yola çıktı ve Batı Hint Adaları’na ulaştı. Aslında Amerika’ya ulaşmıştı ancak o bunu bilmiyordu. 1493’te geri döndü. 1493-1496 yıllarında ikinci seyahatini yaptı ve 17 gemi ve 1200 adamla Dominik ve Jamaika sahillerine ulaştı. 1498’de 6 gemiyle üçüncü seyahatini gerçekleştirdi ve Trinidad, Tobago, Granada ve Margarita adalarını keşfetti. Bu dönemde ayrıca Ferdinand Magellan (D.1480-Ö.1521) ilk defa Yer’i dolaştı. Ardından değişik zamanlarda üç kez de Francis Drake (D.1540-Ö.1596) dünyayı keşfetme yolculuğu gerçekleştirdi.

Floransa’ya dönen Leonardo, bu kez ilgisini kent ve mimarlık konularına yöneltmiş ve 1503 yılında Osmanlı Sultanı II. Beyazıt’a yazdığı bir mektupta Haliç’in üzerine yapmayı tasarladığı bir köprüyle, gemilerde biriken suyu tahliye edecek bir su çarkından ve bir yel değirmeninden söz etmiştir. Ancak önerisi kabul edilmemiştir.

Bu dönemde matematikte ortaya çıkan en önemli gelişme René Descartes’ın (D.1596-Ö.1650) analitik geometriyi kurmasıdır.

Mars’ın yörüngesindeki düzensizlikleri giderecek matematiksel ve fiziksel bir çözüme ulaşması uzun zamanını aldı ve sonunda gezegenlerin yörüngelerinin daire değil elips olduğunu bulmayı başardı. Astronomi tarihindeki önemli anlardan birini oluşturan bu başarı, Kepler’i modern gök mekaniğinin kurucusu yaptı.