BİLİM VE TEKNOLOJİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 12

Bu dönem astronomisinin önemli temsilcilerinden biri de ilk defa sabit yıldızlar bölgesini araştıran Frederick William Herschel’dir (D.1738-Ö.1822). Herschel teleskopla gökyüzünü dikkatlice gözlemlediğinde, dikkatini evrende sabit yıldızların gelişigüzel dağılmadıkları çekmiş, incelemesi sonucunda bu yıldızların kümelenerek galaksiler oluşturduğunu anlamıştır. Bu son derece önemli gözleminin sonucunda, haklı olarak Güneş sistemimizin yapısını anlamaya çalışan Herschel, onun Samanyolu galaksisine bağlı olduğunu bulmuştur.

Newton, Kepler’in üçüncü yasası yardımıyla iki gök nesnesi arasında bulunan çekimi ifade etmeyi başarmış ve bütün evreni yöneten tek bir kanun olduğunu kanıtlamıştır. Bundan dolayı da bu kanuna evrensel çekim kanunu denmiştir.

Optiğin modern dönem öncesi tarihini oluşturan problemler neredeyse ışığın kaynağı ve görmenin oluşumunun fiziksel analizinden ibaretmiş gibi gözükmektedir. Buna karşılık ışığın doğası ve yayılımının niteliği konuları ise optiğin modern döneminin konularıdır. Bu dönemden başlayarak yapılan çalışmalar iki farklı ışık kuramının doğmasıyla sonuçlandı: Parçacık ve Dalga.

Ünlü Türk astronomu ve matematikçisi Takîyüddîn, 1574-1580’li yıllarda İstanbul’da bir gözlemevi kurmuş ve optik konusunda kaleme aldığı kitabında da teleskop yaptığını söylememize yol açan bir tanımlamada bulunmuştur. “Ben uzakta bulunmaları nedeniyle görülemeyen [gözden gizlenmiş olan] eşyayı en ince ayrıntılarıyla gösterebilen ve ortalama uzaklıkta bulunan gemilerin yelkenlerini bir ucundan tek bir gözle baktığınızda görebileceğiniz bir billur [mercek] yaptım” demektedir.

Rönesans’ın başlangıcı olarak uzun bir aradan sonra Gü- neş merkezli evren modelini tekrar gündeme getiren Mikolaj Kopernik (1473-1543) esas alınabilir ve o zaman da 1543’e denk gelir.

atrokimya anlayışının savunucusu olan Paracelsus’a (D.1493-Ö.1541) göre canlı-can- sız bütün varlıkların temeli dört element (toprak, su, hava, ateş) ve tuz, kükürt ve cıvadan oluşan materia primadır (ilk maddeler).

Johannes Gutenberg (D.1394-Ö.1468) bu yön- temi kullanarak matbaayı icat etti.

Rönesans’ın simge kişiliklerinden olan Leonardo da Vinci (D.1452-Ö.1519), bütün eği- timini bir ressam, heykeltıraş ve mimar olan Andrea del Verrocchio’dan (D.1435-Ö.1488) almıştır.

Matematik: Analitik Geometrinin Kuruluşu

Bu dönemde matematikte ortaya çıkan en önemli gelişme René Descartes’ın (D.1596-Ö.1650) analitik geometriyi kurmasıdır.

Herschel 1781 yılında Uranüs gezegenini ve 1787’de ise iki uydusunu keşfetmiş, bazı yıldızların yıldız çiftleri oluşturduklarını belirlemiş ve bu yıldızların kütle çekim kurallarına uygun şekilde birbirlerinin etrafında döndüklerini keşfetmiştir.

Galileo, koşulların bütün olumsuz- luğuna karşın, boş durmamış ve devinim üzerine araştırmalarını içeren son büyük yapı- tını İki Yeni Bilim Üzerine Konuşma’yı gizlice yayımlatmıştır (1638)

Newton, geliştirdiği aksiyomlarını mekanik biliminin temellerini oluşturan ilkeler olarak sıralamıştır:

Her cisim, üzerine uygulanan kuvvetler yoluyla dinginlik ya da düzgün doğrusal ha- reket durumunu değiştirmeye zorlanmadıkça durumunu korur (Eylemsizlik İlkesi).

Hareket değişimi uygulanan kuvvet ile orantılıdır ve kuvvetin uygulandığı yönde olur

(F = m.a).

Her etkiye, her zaman karşıt olan eşit bir tepki vardır; ya da iki cismin birbiri üzerin- deki karşılıklı etkileri her zaman eşit ve zıt yönlüdür (Etki-Tepki İlkesi).

Bu dönem optiğinin ilk büyük başarısını kırılma kanununun tam ve kesin bulunuşu oluşturmaktadır. Başarı Willebrord van Roijen Snell’e (1580-1626) aittir ve Snell 1621 yılında, bugünkü halinden farklı olmakla birlikte, kendi adını taşıyan kırılma kanununu tam formüle etmeyi başarmıştır.

Mıknatıs Üzerine, (1600) adlı kitabın yazarı ve bu kitabıyla Kepler’e anima motrix fikrini ilham eden William Gilbert’tir

Fatih ile Kanuni’nin kurdukları medreselerin vakfiyelerinde daha öncekilerden farklı olarak dinî (naklî) ilimlerin yanında aklî ilimlerin okutulması da şart koşulmuştur. Doğru seçenek D'dir.

Medreselerde din, ilim ve eğitim hizmetlerini yürütenlerin yanında bürokraside ve yargıda ihtiyaç duyulan idarî ve adlî personel eğitilirdi. Doğru seçenek A'dır.

16. yüzyılda Kanuni Sultan Süleyman’ın (D.1520-Ö.1566) Süleymaniye Medreseleri’ni kurmasıyla, medreselerin gelişmesinde son safhaya ulaşılmıştır. Bu dönemde Süleyma- niye Külliyesi bünyesinde “Darüttıp” adıyla bir ihtisas medresesi kurulmuştur. Böylece Osmanlı tarihinde ilk defa, şifahanelerin dışında tıp eğitimi veren bağımsız bir müesse- se kurulmuş oluyordu. Osmanlıların kurduğu diğer ihtisas medreseleri “Darülhadis” ve “Darülkurra” idi. Darülhadis, bütün medrese hiyerarşisinde en yüksek mertebeye sahipti. Doğru cevap C'dir.

Hekimbaşı, başta padişah ve ailesi olmak üzere saray halkının sağlığıyla ilgilenen tabipti. İlmiye sınıfından iyi yetişmiş kimseler arasından seçilen hekimbaşı, aynı zamanda imparatorluğun tabip, eczacı, cerrah, kehhal (göz heki- mi) ve sağlıkla ilgili bütün müesseselerinden sorumluydu. Hekimbaşılık müessesinin sona ermesine kadar (1844), bazıları bir kereden fazla olmak üzere toplam 42 kişi bu vazifeye tayin edilmiştir. Doğru seçenek D'dir.

Maalesef İslam dininin yanlış anlaşılması ve kişisel çıkarlar ve menfaatler için kullanılması ile o dönemde bilimsel ilerlemelere çok ışık tutabilecek bir yer yıkılmıştır. Doğru seçenek C'dir.

Tıp konusunda, Şerefeddin Sabuncuoğlu’nun (Ö. 1468 civarı) yazdığı eserlerin Os- manlı tıp literatürünün gelişmesinde önemli bir yeri vardır. Onun Cerrâhiyyetü’l-Hâniyye adındaki ilk Türkçe cerrahî eseri, Endülüslü bilim adamı Ebü’l-Kasım Zahravî’nin (Ö. 1013) el-Tasrif adlı genel tıp kitabının cerrahî kısmının tercümesi ile kendi yazdığı üçbölümü ihtiva etmektedir. Tercümede eserin aslında olduğu gibi cerrahî aletler resmedil- miştir. Eser, klasik İslâm tıp bilgilerine ilâveten yazarın kendi tecrübelerini ve Türk- Mo- ğol ve Uzak Doğu tıbbının etkilerini taşımaktadır. Sabuncuoğlu’nun etkisi, özellikle onun talebesi Gıyas b. Muhammed İsfahanî vasıtasıyla Osmanlı sınırlarının dışında ve özellikle Safavî İran’da görülmüştür. Bu eserin dünya tıp tarihinde büyük şöhrete ulaşmasına yol açan en önemli özelliği cerrahî müdahaleleri minyatürlerle tasvir ve tespit etmesidir. Doğru seçenek C'dir.