BİLİM VE TEKNOLOJİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 11

Müslüman bilim adamlarını himaye eden Fatih Sultan Mehmed, eski Yunan ve Avrupa’da gelişen kültür ile de ilgilenmiştir. Mesela, Trabzonlu Rum âlimi Georgios Amirutzes (Ö. 1475) ve oğluna Batlamyus’un coğrafyasını Arapça’ya tercüme ettirmiş ve bir dünya haritası yaptırmıştır. Sultan Mehmed, Avrupa kültürü ile daha şehzâde iken Manisa’da ilgilenmeye başlamış ve 1445’te Saray’da İtalyan hümanist Ciriaco d’Ancona ve diğer İtalyan âlimlerden Roma ve Avrupa tarihi dersleri almıştır. Gentile Bellini’ye (D.1429-Ö.1507) resmini yaptı- ran Fatih, sarayın duvarlarını Rönesans üslubu fresklerle süsletmiştir. Patrik Gennadious, Hıristiyan inancını anlatan İtikadname’sini Fatih için telif ettiği gibi, Francesco Berlinghieri (D.1440-Ö.1501) Geographia, Roberto Valturio (D.1405-Ö.1475) ise De re Militari (Verona 1492) (bu eserin bir nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bulunmaktadır) adlı eserini Fatih’e takdim etmek istemiştir. Yanında bulunmuş olan hümanistlerden G. Stefano Emiliano, ölümünde Fatih’e mersiye yazmıştır. Doğru seçenek C'dir.

İlk Osmanlı matbaasının kurucusu İbrahim Müteferrika'dır. (Ö. 1745) Doğru seçenek E'dir.

Kadızâde-i Rûmî, Şerhü Eşkali’t-Te’sis adlı eserinin mukaddimesinde, “kâinatın yara- dılışını ve sırlarını düşünen filozofların, dinî meselelerde fetva veren fakihlerin, devlet işlerini yürüten memurların ve yargı işlerine bakan kadıların geometri bilmelerinin ge- reği” üzerinde durmakta ve böylece bilimin felsefî, uhrevî ve dünyevî lüzumuna işaret etmektedir. Kadızâde’nin yukarıda belirtilen bilim anlayışı, Osmanlı bilim adamlarının temel düşüncelerini oluşturmakta ve bu anlayış modernleşme dönemine kadarki klasik Osmanlı biliminin karakterini yansıtmaktadır. Bundan dolayı Avrupa’da “bilim ve tekno- loji vasıtasıyla insanın tabiatı hâkimiyeti altına alması” şeklinde gelişen Batı düşüncesi, modern dönem Osmanlı bilim adamları tarafından yadırganmıştır.

Türk kültürünü ve genel olarak İslâm kültürünü bibliyografik ve biyografik kaynak eserleri ile zenginleştiren ve Avrupalı yazarların tarihe ait bazı eserlerini Türkçe’ye tercüme eden Kâtip Çelebi, Cihannümâ kitabıyla da kendisinden sonra gelen Osmanlı âlimleri üzerinde büyük bir etki bırakmıştır. Doğru seçenek D'dir.

Newton’un otorite haline gelmiş etkisinden dolayı ışığın taneciklerden oluştuğu, doğru çizgiler boyunca yayıldığı ve mekanik yasalara bağlı olduğu düşüncesi tek egemen görüş haline gelmişken, ışığın doğasının dalga olduğu görüşünü deneysel ve matematik olarak açıklayarak yeni bir kuram ortaya koyan Thomas Young (D.1773-Ö.1829) olmuştur.

Doğru cevap C'dir.

J. J. Thompson (D.1856-Ö.1940) elektronun ağırlığını ölçmeyi başardı, ardından Ernest Rutherford (D.1871-Ö.1937) artı yüklü parçacık olan protonu keşfetti. Artık atom modelleri geliştirme zamanı gelmişti. İlk model çekirdek (proton) etrafında dönen elektrondan oluşan basit bir modeldi. Atom modeli üzerinde yapılan incelemeler sonucunda James Cadwick (1891-1974) nötronu keşfetti.

Doğru cevap E'dir.

Bu dönem biyolojisinin önemli konularından birini hücre çalışmaları oluşturmaktadır. İlk ulaşılan bilgi hücrenin bağımsız bir yapı olduğu ve hem bitkilerin hem de hayvanların hücrelerden oluştuğudur. John Brown ve ardından Mathias Jacop Schleiden’ın geliştirdikleri bu düşünce temelinde konuya yaklaşan Theodor Schwann bitki ve hayvan hücrelerinin ortak yapıya sahip olduklarını, her iki hücrede de zar, protoplazma ve çekirdek bulunduğunu belirledi. Protoplazmanın hücrede üremeyi, beslenmeyi ve gelişmeyi sağladığını bulan Schwann Hücre Kuramı’nı geliştirmiş oldu.

Doğru cevap B'dir.

Menelaus, küresel üçgenlerin iç açılarının toplamının, düzlemsel üçgenlerden farklı olarak, 180° den büyük, küçük veya eşit olabileceğini belirterek, bunu kanıtlayan ilk bilim adamı olarak bilim tarihinde yerini almıştır. Doğru cevap A.

Bu çabalar sonucunda 1933’te gerçekleştirilen bir Üniversite Reformu’yla birlikte, 1
Temmuz 1933’de, Dârü’l-Fünûn yerine İstanbul Üniversitesi kurulmuştur.

Doğru cevap A'dır.

Mendel bitkiler üzerine yaptığı çalışmalarla bir türün özelliklerinin kalıtım yoluyla sonraki kuşaklara aktarıldığını buldu. Küçük yaştan beri bahçe işleri ile uğraşan Mendel,
Darwin’in doğal ayıklanma görüşü yayılmaya başlayınca ve biyologların bir türün özelliklerinin kalıtsal olarak nasıl aktarıldığı sorunuyla ilgilenince, Mendel de 1858’de aynı problem üzerinde çalışmaya başladı ve bezelyelerle deneyler yaptı. Bitkinin uzun boylu ya da cüce, çiçeklerin ve yaprak renkli ya da renksiz, tohumlarının sarı ya da yeşil, düzgün ya da buruşuk olması gibi karşıt özelliklerden birini kuşaklar boyu taşıyan saf soylar elde etmeyi başardı.

Doğru cevap D'dir.

17. yüzyıldan önce özellikle İslâm dünyasında İbn el-Heysem (D.965-Ö.1039) ve Kemâlüddîn el-Fârisî (öl.1320) som camdan veya içi saf suyla doldurulmuş cam kürelerle ışık ışınlarının analizini yapmış ve renk incelemelerinde bulunmuşlardı. Bu çalışma sürecinin ilk önemli başarısını Kemâlüddîn el-Fârisî gökkuşağının oluşumunu doğru olarak ve bugünkü bilgilere uygun şekilde açıklamakla elde etmiştir.

Doğru cevap E'dir.

Einstein’ın Özel Görelilik Kuramının bilim tarihi açısından dikkat çeken birkaç sonucu bulunmaktadır:

1) Bir nesne gözlemciye göre hareketliyse nesnenin uzunluğu hızına bağlı olarak kısalır. 

2) Bir nesne gözlemciye göre hareketliyse, nesnenin kütlesi hızına
orantılı artar

3) Madde enerjiye, enerji de maddeye dönüştürülebilir

4) Galileo-Newton evreninde W=v+w biçiminde ifade edilen Hızların Toplanması İlkesi söz konusuydu. Bu ilkenin ışık hızına veya ona yakın hızlarda hareket eden sistemlerdeki hareketlerin açıklanmasına uygulandığında, yanlış sonuçlara yol açtığı anlaşıldı.

5) Eğer iki gözlemci birbirlerine göre hareketliyseler, biri diğerinin zaman sürecini yavaşlamış görür. Başka bir deyişle, birbirlerine göre hareket eden iki gözlemci için zaman farklı hızlarda akar

Doğru cevap C'dir.

Ahmed Yüknekî’ye göre, bizi mutluluğa ulaştıran şey
bilgidir; öyleyse yalnızca bilgili insanlarla dost olmalı, bilgisiz insanlardan uzak durmalıdır. Doğru yanıt C seçeneğidir.