BİLİM VE TEKNOLOJİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 10

Kopernik 1543 yılında Güneş merkezli evren modelini felsefi arka planını güçlendirecek akıl yürütmelerle bilim topluluklarının önüne koydu. Rönesans’ın yarattığı özgürlükçü ortam ve yeniyi araştırma tutkusu Kopernik’i de etkilemiş, onun da dünyaya ve evrene yeni bir anlayış, yeni bir düzen getirmek iddiasıyla ortaya çıkmasına yol açmıştır. Ortaya çıkma cesaretinden çok, Kopernik’in düşünce anlayışının yarattığı etki daha dikkat çekicidir; çünkü kendisi aslında Kiliseye bağlılık yemini etmiş ve Kilisenin hizmetinde olmaya söz vermiş bir din bilginidir.

Danimarka Kralı II. Frederick, bu işi gerçekleştirmesi için emrindeki soylulardan biri olan Tycho
Brahe’yi (D.1546-Ö.1601) görevlendirdi. Brahe çözümün ayrıntılı gözlem yapmaktan geçtiğini, bunun için de o zamana kadar yapılmamış büyüklükte ve dakiklikte gözlem araçlarıyla donatılmış bir gözlemevine gereksinim olduğunu biliyordu. Kral, Brahe’ye böyle bir gözlemevini inşa etmesi için yeterli para ve gözlemevini kurması için sakin bir yer olan Hven Adası’nı verdi. Dünya’nın merkezde olduğu, Güneş’in Dünya’nın, gezegenlerin de Güneş’in etrafında döndüğü, yani Güneş merkezli (Kopernik) ve Yer merkezli (Ptolemaios) modelleri bir arada barındıran yeni bir model geliştirdi. Brahe’nin önerdiği ve Yer-Güneş merkezli evren modeli olarak adlandırılan modele göre, Yer evrenin merkezinde ve durağandır.

Kolomb 1492 yılında Nina, Pinta ve Santa Maria adlı üç gemiyle yola çıktı ve Batı Hint Adaları’na ulaştı. Aslında Amerika’ya ulaşmıştı ancak o bunu bilmiyordu. 1493’te geri döndü. 1493-1496 yıllarında ikinci seyahatini yaptı ve 17 gemi ve 1200 adamla Dominik ve Jamaika sahillerine ulaştı. 1498’de 6 gemiyle üçüncü seyahatini gerçekleştirdi ve Trinidad, Tobago, Granada ve Margarita
adalarını keşfetti. Dördüncü ve son seyahatini 1502-1504 yılları arasında gerçekleştirdi. 4 gemi ve 150 askerle Panama’ya kadar yol aldı. Ancak Kolomb buranın yeni bir kıta olduğunu asla öğrenemeden hayatını kaybetti. Buranın yeni bir kıta olduğunu Amerigo Vespucci (D.1454-Ö.1512) ilan etti.

Kâğıt yapımı Avrupa’da 12. yüzyıldan sonra başlamış, klişe baskı yöntemi ise, 14. yüzyılda parşömenden kâğıda geçişle birlikte ortaya çıkmıştır. Bu teknik önceleri dinsel resimlerin basımında kullanılmış, oymacılığın giderek gelişmesiyle birlikte 15. yüzyılın başlarında birkaç sayfalık kitaplar basılmaya başlanmıştır. 1423-1437 yılları arasında harflerin tek tek ağaçtan oyulmasıyla hareketli baskı tekniğine geçildi ve 1430’lar da ise harfler metalden hazırlanmaya başlandı. Böylece metal baskı bloklarıyla basım yöntemi ortaya çıktı. 1450’lerde ise Johannes Gutenberg (D.1394-Ö.1468) bu yöntemi kullanarak matbaayı icat etti. Ayrıca kâğıdın iki yüzünün de basılabileceği bir cendere geliştiren Gutenberg’in bastığı ilk kitap İncil’dir.

Aydınlanma dönemde matematikte ortaya çıkan en önemli gelişme René Descartes’ın (D.1596-Ö.1650) analitik geometriyi kurmasıdır. Analitik geometride cebirsel bir ifade, bir geometrik şekille, bir geometrik şekil de bir cebirsel ifadeyle açıklanabilmektedir. Descartes bu yolla cebir işlemlerine geometrik yorumlarla anlam kazandırmayı amaçlamış, klasik geometriye cebircilerin dikkatini çekmeyi başarmıştır. Bu sayede ilk defa bir noktanın konumunu belirlemek için gereken eksenler olan ve birbirlerini o noktasında dik olarak kesen, ox ve oy doğrularından oluşan koordinat sistemi gelişmiştir. Böylece bir noktanın konumu x ekseni ve y ekseni üzerinde çizilen doğrularla belirlenebilmiştir.

Mars’ın yörüngesindeki düzensizlikleri giderecek matematiksel ve fiziksel bir çözüme ulaşması uzun zamanını aldı ve sonunda gezegenlerin yörüngelerinin daire değil elips olduğunu bulmayı başardı. Astronomi tarihindeki önemli anlardan birini oluşturan bu başarı, Kepler’i modern gök mekaniğinin kurucusu yaptı. Onu önceki astronomlardan farklı kılan bir özelliği vardı. Kepler, göksel düzendeki matematik uyumu ortaya çıkartmak istiyordu. Bunun için ilk çalışması Kozmik Giz’de gezegenlerin hareketlerini geometrik şekillerle belirleme yoluna gitmiş, hepsinin merkezinde Güneş’in bulunduğu gezegenlerin uzaklıkları arasında bir orantı bulmak amacıyla düzgün çok yüzlüleri kullanmıştı. Kurgusu olgusal temelden yoksun olsa da, Kepler’e üçüncü yasasını formüle etme fırsatını vermesi bakımından değerlidir.

Mekanik alanında çalışan bir diğer bilim insanı da Isaac Newton’dur (D.1642-Ö.1727). Matematik, fizik ve astronomide göz kamaştırıcı keşifler yapmış, klasik fizik onunla doruğa ulaşmıştır. İlk kez fizikte elde edilen başarıların bütün sonuçlarını kapsayan bir kuram oluşturmuştur. Evrensel çekim kanununun keşfi, diferansiyel ve integral hesabın geliştirilmesi ve Güneş ışığının doğasının aydınlatılması onun başarılarıdır. Newton bu çalışmalarını Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri, 1687) ve Optik, 1704) adlı eserlerinde toplamıştır.

Eelektrik konusunda asıl çığır açıcı bilgilerin, diğer bilim dallarında olduğu gibi, modern dönemden itibaren ivme kazandığı unutulmamalıdır. Konuyu gözlem ve deney bağlamında oldukça bilimsel kabul edilebilecek tarzda işleyen ilk bilgin Mıknatıs Üzerine, (1600) adlı kitabın yazarı ve bu kitabıyla Kepler’e anima motrix fikrini ilham eden William Gilbert’tir (D.1540-Ö.1603). Versorium adlı bir aletle çok sayıda nesneyi inceleyen ve ovulduğunda elektriklenenleri saptayan Gilbert, kehribar ve değerli taşlardan başka kükürdün ve camın da elektriklendiğini bularak, lektriklenenler ve elektriklenmeyenler diye bir ayrıma gitmiştir. Bu basit sınıflandırma aslında, doğal nesnelerin farklı niteliklerine dayanılarak farklı şekillerde sınıflandırılabileceğini ve ister istemez sınıflandırmanın bilimsel bilgi elde etmede değerli bir akıl yürütme olduğunu göstermesi bakımından önemli bir adımdır.

Mikroskobun kullanılmasının ilk belirgin keşfi hücre fikrine ulaşılması ve bunun bir sonucu olarak da bitkilerin hücrelerden oluştuğunun açıkça gözlenebilmesidir. Bu başarı Robert Hook’a (1635-1703) aittir ve Micrographia or Some Physiological Descriptions of Minute Bodies Made by Magnifying Glasses with Observations and Inquiries, başlıklı kitabında büyütücü camlar dediği mikroskopla elde ettiği gözlemlerini çizerek okuyucuya aktarmak gibi önemli bir işi gerçekleştirmiştir. Kitapta çizimini verdiği 57 ilginç görüntü arasında ilk kez bir sineğin gözünü, arının iğnesini, bit ve pirenin anatomisini, kuş tüyünün yapısı yer almaktadır

Işığın hızının sonsuz olmadığının bulunması, kuramsal olarak bazı çıkarımların yapılmasına neden olmuştur. Bu çıkarımlardan biri mademki ışığın hızı sonludur, o zaman hareketinin gerçekleştiği ortama bağlı olarak hızının da değişmesi gerekir. Işığın hızı, yayılımının biçimi ve bunlarla ilintili olarak doğası konuların bütünsel bir yaklaşımla ele alan Christian Huygens (D.1629-Ö.1695) olmuştur.

Göktürkler (Ms 552-745) Orhun Yazıtlarının mimarlarıdır. Kültigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk olmak üzere 3 yazıttan oluşurlar. Kültigin Yazıtının Kuzey Doğu yüzeyinde “On İki Hayvanlı Türk Takvimi” olarak tarihe geçen ve her yıla bir hayvan isminin verildiği anlaşılan bir bölüm bulunmaktadır. Bu nedenle Cevap C’dir.

Uygurlar sağlık bilgisi konusunda da ileri düzeydeydiler; özellikle kızamık ve çiçek gibi bulaşıcı hastalıkların önenmesinde aşı geliştirmeleri dikkat çekicidir. Bu nedenle Cevap B’dir.

Göktürkler tarafından kullanılan Güneş esaslı takvimde günün başlangıcı gece yarısı, yılın başlangıcı ise ilkbahar (4 Şubat) kabul edilir. Bu nedenle Cevap B’dir

Kimya konusunda yazdığı kitaplarla, hem kimya bilimin modern temellerinin atılmasına, hem geliştirdiği araçlarla ve deney teknikleriyle kimya teknolojisinin gelişmesine hem de buluşlarıyla kimya endüstrisinin doğmasına ön ayak olan Câbir İbn Hayyan (721-808) ilk büyük kimyacıdır. Bu nedenle Cevap A’dır.

Câbir’in kimya tarihine en önemli katkısı, minerallerin oluşumunu açıkladığı Cıva- Kükürt Kuramıdır. Bu nedenle Cevap E’dir.

Hârezmî, cebir konusundaki çalışmasını Kitâb el-Muhtasar fî Hisâb el-Cebr ve el-Mukâbele (Cebir ve Mukâbele Hesabı Hakkında Özet Kitap) kitabında toplamıştır. Bu nedenle Cevap E’dir.

Tarihi Kâşgâr kitabı İmam Ebülfutuh Abdülgafir tarafından yazılmıştır. Bu nedenle Cevap D’dir

Selçuklular zamanında çok sayıda hastane açılmıştır. Ayrıca Selçuklular yükseköğretim kurumları olan medreseleri ilk defa kurmaları bakımından ayrıcalık taşımaktadırlar. Bu nedenle Cevap C’dir.