BİLİM VE TEKNOLOJİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 1

1826’da Yeniçeri Ocağı kaldırılıp yerine kurulan Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye’nin zabit ihtiyacını karşılamak üzere mühendishane talebe mevcudu 100 kişiye kadar çıkarılmıştır. 1870’te Maçka Harbiye Mektebi içerisinde topçu ve istihkâm sınıflarında eğitim faaliyetlerine devam eden Mühendishane, Sultan II. Abdülhamid tarafından yeniden tamir ettirilen Halıcıoğlu’ndaki eski mühendishane binasında eğitim ve öğretim faaliyetlerine başlamıştır. 1881 senesinde kurmay sınıfları yanında bir de “mümtaz sınıf ” adı altında yeni bir sınıf teşkil edilmiştir. Dört yıl olan öğretim süresi beş yıla çıkarılmış ve her yıl Harbiye Mektebi son sınıf talebelerinden daha yüksek tahsil yapmak isteyen ve yabancı dile yatkın olanlar bu beşinci sınıfa alınmışlardır. 1900 senesinde öğretim süresi üç seneye indirilen Mühendishane, Topçu Mektebi olarak tamamen Harbiye Mektebi’ne bağlı meslek okulları haline gelmiştir

Türkiye’de “Darülfünun” adında yeni bir yüksek eğitim müessesesi, yani üniversite kurma düşüncesi 19. yüzyılın ortalarına doğru ortaya çıkmıştır. Bu yüzyılın başlarından itibaren Osmanlılarda görülen bilimde Doğu’dan-Batı’ya olan yöneliş ve bilim ve eğitim anlayışında meydana gelen değişmeler, Tanzimat döneminde medrese dışında yeni bir sivil yüksek eğitim müessesesinin kurulması yolunda teşebbüslerin doğmasına vesile olmuştur. Darülfünun fikri, Tanzimat devrinde halkın eğitimi meselesi içerisinde ele alınıp gelişmiştir. Daha çok her türlü bilimin okutulacağı bir müessese olarak düşünülmüştür. 1845’te kurulan Meclis-i Muvakkat’ın öngördüğü düzenlemeler arasında İstanbul’da bir Darülfünun kurulması da bulunmaktadır.

19. asrın başlarında Osmanlı tıp eğitimine iki büyük şahsiyetin önemli etkileri olmuştur. Bunlardan birincisi; çok çeşitli sahalarda çalışması ve ilgisi bulunan ve Avrupa bilimine ve çeşitli dillerine aşina bir ansiklopedist olan Şanizâde Mehmed Ataullah Efendi’dir (ö.1826). Şanizâde modern tıp ve anatomi bilgilerini, meşhur eseri Hamse-i Şanizâde ile ilk defa Osmanlı okuyucusuna anlaşılır bir dille ve bir bütün halinde sunmuştur. İkinci şahsiyet ise Türkiye’de modern tıp eğitiminin kurucusu olan Mustafa Behçet Efendi’dir (ö.1834).

Rönesans’ın sözcük anlamı yeniden doğuş demektir. Bu haliyle de kuşkusuz bir anlam ifade etmektedir; ancak yeniden doğanın ne olduğu açıkça belirtilmedikçe, sözcüğün taşıdığı gerçek etki bütünüyle ortaya çıkmamaktadır.

Rönesans için, göreli de olsa, yaklaşık olarak 1350 ile Giordino Bruno’nun (1548-1600)
yakıldığı 1600 yılları arasını kapsayan zaman dilimini kabul etmek makul görünmektedir.
Ancak bununla birlikte şunu da bilmekte yarar vardır: Bu sadece zaman dilimi açısından
bir belirlemedir. Rönesans dönemindeki entelektüel etkinlikler açısında asla tam bir zamanlamayı karşılamaz. Burada bilim tarihi veya bilim alanında ortaya çıkan gelişmeler
açısından konu dikkate alınırsa, Rönesans’ın başlangıcı olarak uzun bir aradan sonra Güneş merkezli evren modelini tekrar gündeme getiren Mikolaj Kopernik (1473-1543) esas
alınabilir ve o zaman da 1543’e denk gelir. Çünkü evren anlayışında, doğa anlayışında
ve insan anlayışında yeniden doğuş bu tarihten başlar.

Rönesans döneminde gelişme gösteren bilim dallarının başında matematik gelmektedir.
Matematiğin gelişmesini etkileyen temel etkenlerin başında ise coğrafi keşifler gelmektedir.
Zira coğrafi keşifler arttıkça yerleşik Avrupa kültürü sadece yabancı çok sayıda yerel kültürle karşılaşmıyor, bu yeni coğrafi yerleşim yerlerindeki toplumlarla hem ekonomik hem
de ticari etkileşime girmek durumunda kalıyordu. Tıpkı İslâm dünyasının başlangıçlarında
gerçekleşen duruma benzer bir durumla, ticari ilişkilerin düzenlenmesi, alış veriş mantığının gelişmesine koşut olarak başta dört işlem olmak üzere hesap bilgisinde hızlı bir gelişme
gerçekleşti ve bunun doğal bir sonucu olarak birçok matematikçi ticaret alanında iş görecek,
deyim yerindeyse ticaret aritmetiği konusunda çalışmaya başladılar.

Ticaretle birlikte gelişen tek alan ticaret aritmetiği olmadı elbette. Deniz seferleri ve
kara yolculuğunu güvenli kılmak için silahlanma ve mevcut silahların etki gücünü artırmak gereksinimi de matematiğe ilgiyi artırmaktaydı. Çünkü deniz ticaretine hâkim olmak
için girişilen mücadelede, özellikle top mermisinin izleyeceği yolun bilinmesi, üstünlük
elde etmek için çok gerekli olduğundan, bugünkü anlamda balistik çalışmaları da gittikçe belirginlik kazanmaya başlamıştı. İlk önemli çalışmaları Harezmî ve Ömer Hayyam’ın
yaptığı denklem çözümleri bu yüzden en gözde matematik konusu haline geldi ve sonuçta
Tartaglia (D.1506-Ö.1537), Cardano (D.1501-Ö.1576), Ferrari (D.1522-Ö.1560) ve Viète
(D.1540-Ö.1603) bu alanda önemli başarılara imza attılar.

Daha önce değinildiği üzere, Antik Çağ’da Yer merkezli, Güneş merkezli ve Yer-Güneş
merkezli üç ayrı evren modeli ileri sürülmüştü. Milattan Sonra 150’lerden başlayarak
Ptolemaios (Batlamyus), Yer merkezli evren modelini etkin kılınca, diğer iki model uzun
zaman karanlıkta beklemek durumunda kaldı.

Yer merkezli model aslında Hıristiyanlığın ve Kilisenin resmi görüşü haline gelmişti ve insanlar Rönesans döneminde
en fazla tepkiyi zaten dine ve Kiliseye karşı geliştirmekteydiler. Yeni model arayışları kısa
süre içerisinde karanlıkta kalmış olan Güneş merkezli ve Yer-Güneş merkezli modellerin
gün ışığına çıkmasına fırsat tanıdı. Bu sürecin belirleyici başarısını Güneş merkezli evren
modelini yeniden canlandıran Mikolaj Kopernik (D.1473-Ö.1543) elde etti.

Ancak dönemin en önemli keşfi Kolomb’un Amerika’yı keşfidir. Kolomb 1492 yılında Nina, Pinta ve
Santa Maria adlı üç gemiyle yola çıktı ve Batı Hint Adaları’na ulaştı. Aslında Amerika’ya
ulaşmıştı ancak o bunu bilmiyordu. 1493’te geri döndü. 1493-1496 yıllarında ikinci seyahatini yaptı ve 17 gemi ve 1200 adamla Dominik ve Jamaika sahillerine ulaştı. 1498’de
6 gemiyle üçüncü seyahatini gerçekleştirdi ve Trinidad, Tobago, Granada ve Margarita
adalarını keşfetti. Dördüncü ve son seyahatini 1502-1504 yılları arasında gerçekleştirdi. 4
gemi ve 150 askerle Panama’ya kadar yol aldı. Ancak Kolomb buranın yeni bir kıta olduğunu asla öğrenemeden hayatını kaybetti.

Yukarıda belirtildiği üzere, biyoloji ve tıp alanındaki gelişmeler büyük ölçüde keşifler tarafından desteklendi. Çünkü keşfedilen yeni coğrafyalardaki bitki ve hayvan türleri, biyologların bilgi birikimlerinin artmasını sağlarken, o zamana kadar Avrupa’da görülmeyen
birçok yeni ve bulaşıcı hastalığın da bu yoldan taşınması söz konusu oldu. Bunun sonucunda bulaşıcı hastalıklardan korunma yolları geliştirildi ve karantina uygulaması başlatıldı. Uzun süren savaşlar nedeniyle cerrahi konusuna ilgi arttı, yaraların tedavisinde yeni
yöntemler geliştirildi, ilaçla tedavi konusu yeniden gözden geçirildi ve yeni yaklaşımlar
keşfedildi.

Etkileri günümüze kadar ulaşan sonuçlara yol açmış üç önemli teknik buluş olan bu
üç keşiften barut tam anlamıyla fiziki güç demektir. Ateşin bir savaş silahı olarak kullanılması çok eski dönemlere ait olmakla birlikte, savaş tekniğinde önemli dönüşümlere yol
açan barutlu top ancak 14. yüzyılda İngiltere ile Fransa arasındaki bir savaşta (1346) kullanılmıştır.

1423-1437
yılları arasında harflerin tek tek ağaçtan oyulmasıyla hareketli baskı tekniğine geçildi ve
1430’lar da ise harfler metalden hazırlanmaya başlandı. Böylece metal baskı bloklarıyla
basım yöntemi ortaya çıktı. 1450’lerde ise Johannes Gutenberg (D.1394-Ö.1468) bu yöntemi kullanarak matbaayı icat etti. Ayrıca kâğıdın iki yüzünün de basılabileceği bir cendere geliştiren Gutenberg’in bastığı ilk kitap İncil’dir.

M.S. 120 ile M.S. 200 yılları arasında İskenderiye’de yaşamış ve onaltıncı yüzyıla kadar Avrupa’da etkisini sürdürmüş önemli bir tıp adamıdır. Anatomi ve fizyoloji alanında çalışmalar yapmış, kendinden önceki çalışmalardan yararlanarak iyi bir sentez oluşturmuştur. Anatomi ve fizyoloji alanındaki çalışmalarını, maymun ve domuz vücutları üzerinde yaparak, bazı kas ve iç organlar hakkında bilgiler edinmiştir. Maymun ve domuz vücutları, insan vücuduna benzemediği için, çalışmalarında bir çok hataya rastlanmıştır.

Yukarıdaki paragrafta anlatılan bilim insanı Galenos'tur. Doğru cevap c'dir.

Bilimin yeniden canlanması, İslamiyetin ortaya çıkmasıyla, yine doğu dünyasında kendini gösterir. Avrupa’nın 13’üncü yüzyılla başlayan ve Rönesans’tan günümüze kadar giderek hızlanan parlak bilimsel başarılarını İslam döneminin çalışmalarına borçlu olduğu inkar edilemez. Doğru cevap D'dir.