BİLİM VE TEKNOLOJİ TARİHİ - Deneme Sınavı - 9

Stoacılar, hiç kimsenin kendisine ilişkin olayların tümünü denetleyemiyeceğine, en mutlu kişilerin başlarına iyi ve kötü ne gelirse gelsin, bundan etkilenmeyen kişiler olduğuna inanırlardı. Evrendeki herşeyle birlikte, kendi yaşamını da olduğu gibi kabul eden insanların huzur içerisinde yaşayacaklarını düşünürlerdi. Stoa, üzeri örtülü ve sütunlu bir yaya yoluna verilen isimdir. İlk Stoacılar, Stoa’da toplanarak, felsefe, inanç ve yaşama ilişkin düşüncelerini tartışırlardı. Bu akımın kurucusu M.Ö.310 yıllarında Atina’da yaşamış olan Kıbrıs’lı Zenon (M.Ö.334-263)’du.

Gerek Epikürcülük, gerekse Stoacılık olsun Roma toplumuna şu düşünce tarzını vermiştir. Bu dünyaya bir kereye mahsus geliniyor. Öldükten sonra, yok olmaya mahkumuz. O halde yapılacak tek şey, bu dünyada son nefesimize kadar, yaşamın keyfini sürmeliyiz. Bu düşüncenin Roma toplumu tarafından benimsenmesi, bu dönem içerisindeki bilime verilen önemi olumsuz yönde etkilemiştir. Bunun yerine daha rahat yaşamak için yapılan çalışmaların öne çıktığı görülmüştür

Bu eseri oluşturan 37 kitapta (ya da papirusta) ele alınan konular şöyle sıralanmaktadır: • 1. kitap: Giriş ve kaynak dizini • 2. kitap: Evren (yıldızlar, gezegenler, astronomi) • 3-6. kitaplar: Yeryüzünün fiziksel ve tarihsel coğrafyası • 7. kitap: İnsan anatomisi ve fizyolojisi • 8-11. kitaplar: Zooloji, tanımlar • 12-19. kitaplar: Botanik, bitki yapısı, tohumlar, üretim ve benzeri konular • 20-27. kitaplar: Bitkilerden elde edilen ilaçlar ve tedavi ettiği hastalıklar • 28-32. kitaplar: Hayvanlardan üretilen ilaçlar • 33-37. kitaplar: Mineraller,madencilik ve madenlerin tıp, mimarlık gibi alanlarda kullanımı

M.S. 85 ile M.S. 165 yılları arasında, İskenderiye’de yaşamış olan Batlamyus (Yunanca adıyla Klaudyos Ptolemaios), astronomi, matematik, coğrafya, optik dallarında çalışmalar yapmış bir bilim adamıdır. Fakat en çok astronomi alanındaki çalışmaları ile tanınmaktadır. Yaşadığı döneme kadar olan astronomi bilgilerini Mathematike Syntaxis (Matematik Sentezi) isimli bir kitapta toplamıştır. Bu eser daha sonra, Megale Syntaxis (Büyük Sentez) adıyla anılmış ve Arapça’ya el Mecisti adıyla çevrilmiştir.Aristoteles fiziğini baz alan bu kitapta, evren küre şeklinde olup, yerküre bu evrenin merkezinde hareketsiz durmaktadır.Batlamyus’a göre, yer hareket etmiş olsaydı, yeryüzündeki herşey uzaya saçılacaktı ve yer kürede dağılacaktı. Ay, Güneş, Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter, Satürn ve sabit yıldızlar yerin etrafında, dairesel yörüngeler üzerinde, sabit hızlarla dönmektedir. Sabit yıldızlar ise evrenin sonunda yer almaktadır. Yer evrenin merkezinde kabul edilirse, gök cisimlerinin örneğin ay ve güneşin yere olan uzaklığının değişmesini açıklamak olanaksız olacaktır. Bu nedenle Batlamyus, evren modelinde, yeri evrenin merkezinden biraz uzaklaştırmıştır.Bu modele klasik astronomide, Dışmerkezli Düzenek (ya da Eksantrik) modeli adı verilir

Zenon, bir insanın, zenginlik, mutluluk ve sağlığa, erdemle ulaşabileceğine inanıyordu. Çünkü erdemli insanlar, duygusal denge ve huzura kavuşmuş olarak, mutlu olmak için gereken koşullara sahiptirler. Duygusal açıdan dengesiz ve huzursuz olanlar ise erdemsiz insanlardır, bunlar ne kadar zengin ve sağlıklı olurlarsa olsunlar mutsuzdurlar.Lucretius, daha yazması gereken çok şey varken, kendi eliyle canına kıymıştır. Onun eksik kalan yazıları, Roma döneminin meşhur şair ve hatibi olan Çiçero tarafından, tamamlanmıştır. Montaigne, meşhur eseri Denemeler’inde Lucretius’un sözlerine yer vermiştir. Şimdi de Lucretius’un sözlerinden çeşitli örnekleri aşağıya sıralayalılım: • Aklı ve gerçekleri kullanan bir insan mükemmele erişecektir. Doğa, insanın akıl gücüne bir sınırlama getirmemiştir. • Neden ölümden korkayım ki? Ölüm varken ben yokum, ben varken ölüm yok. • Ölümü geciktirmek sonsuzluğu kısaltmaz. • Çocukların kör karanlıktan korktuğu gibi biz de aydınlıktan korkarız. Çocukların karanlıktan dehşetle beklediklerinden daha korkunç olmayan biçimde korktukları gibi. • Bazı şeyler değiştiğinde ve uygun sınırlarını aştığında, bu o değişimin ölümü olur. • Doğanlar, hem yaşamayı hem de ölümü kabullenirler ve arkalarında çocuklar bırakırlar. Böylece ölüm, yeniden doğar. • Hayat bir işinize yaramadıysa, boşu boşuna geçtiyse, onu yitirmekten ne korkuyorsunuz? Daha yaşayıp da ne yapacaksınız? • Ben tanrıya inanırım, çünkü eğer yoksa ona inanmakla hiçbirşey kaybetmem, ama eğer varsa inanmamakla çok şey kaybederim. • Gözleri doymuş olduğu için şaşmıyor kimse başımın üstündeki ışık tapınaklarına. • Herşey değişir ve hiçbir şey olduğu gibi kalmaz. Doğa herşeyi değiştirir ve herşeyin şeklini değiştirmeye zorlar. • Madem ki ölümün önüne geçilemez, ne zaman gelirse gelsin

Milata yakın yıllarda yaşamış olan Celcus, tıp alanında çalışmış bir bilim adamı, düşünür ve ünlü hatiplerden biridir. Sekiz ciltten oluşan De Re Medicana (Tıbbi Konular Hakkında) isimli bir tıp alanında bir kitap yazmıştır.Roma dönemindeki önemli tıp adamlarından biri olan Efes’li Rufus ise, İnsan Vucudunun Parçalarının İsimleri Hakkında, İnsan Vucudunun Anatomisi, Nabız Hakkında, Böbrek ve Mesane Hastalıkları Hakkında gibi kitapları kaleme almıştır.

Galenos’a göre, kan dolaşımı karaciğerden çıkan toplardamarlardan başlayarak, bütün vücuda yayılır. Bu damarlardan biri, kalbin sağ karıncığına giderek, sağ ve sol karıncıklar arasındaki deliklerden geçerek sol karıncığa geçer ve havayla birleşerek, yaşamsal ruhu oluşturur. Yaşamsal ruh, atardamarlarla bütün vücuda dağılır ve hareketlerin oluşturulmasına neden olur. Vucuda dağılan atardamarlardan biri de beyine gider ve orada hayvansal ruhu oluşturur ve sinirler aracılığıyla bütün vücuda dağılır.Fakat onüçüncü yüzyılda yaşamış olan Müslüman hekimlerden İbn-i Nefis, ölü insan vücudu üzerinde çalışarak, kalbin içerisinde iki karıncık arasında delikler olmadığını kanıtlamış ve böylece Galenos’un kan dolaşımı düşüncesini çürütmüştür

İtalya’nın Como şehrinde M.S. 23 yılında doğan Plinius, Roma’da eğitim görmüştür. Askerlik görevi sırasında, suvarilerin cirit kullanmasıyla ilgili bir kitap yazmıştır. Otuz yaşlarında, askerliğini tamamladıktan sonra, Roma’ya yerleşmiştir. Burada hem hukukçu hem de yazarlık yapmaya devam etmiştir. Güzel sanatlar tarihini ele alan eseriyle sanat tarihçileri tarafından tanınmaktadır. Bilim dünyası ise, onu, Naturalis Historia (Doğa Araştırmaları) adlı eseriyle tanımaktadır. 

Roma döneminde, tıp ve özellikle askeri tıp alanında çalışmalar yapılarak, tedavi edici ilaçlar sınıflandırılmıştır. Bu dönemin M.S. birinci yüzyıla isabet eden döneminde Neron ordusunda hekim olarak da çalışmış, ve Anadolu’daki Anavarza (Kozan)’da yaşamış, Materia Medica’da (Tıbbi Bitkiler) tıbbi bitkiler hakkında kısa bilgiler verilerek, bunların nerelerde bulundukları ve hangi hastalıklara iyi geldiği konusunda bilgiler verilmiştir.Dioscorides tıbbi bitkilerin yanı sıra, doğada bulunan bazı doğal taşların (örneğin lapis lazuli) ve hayvansal gıdaların (örneğin bal ve süt) tedavide kullanılması üzerinde de çalışmalar yapmıştır

I.Karış uzunluğu, adam boyunun yedide biridir değil : onda biridir.

II.Omuzun en büyük genişliği, adam boyunun üçte biridir değil: dörtte biridir.

I,II,IV,V,VI maddeler Bilim ve teknoloji tarihinin önemini doğru olarak açıkladığından doğru cevap B’dir. Sayfa: 9-10

Bilim ve Teknoloji insanlığın ortak malıdır; kökleri ilkel insan topluluklarının yaşamına kadar uzanır. İlk gelişme aşama tamamen, üçüncü aşama ise kısmen Doğu’da, ikinci ve dördüncü aşamalar ise daha çok Batı’da yer alan gelişmeleri göstermektedir. Doğu uygarlıklarının ürünü olan bilim önce Batı’ya geçer. I,IV,V . Maddelerdeki açıklamalar doğru olduğundan doğru cevap C’dir. Sayfa:5

Doğu uygarlıklarının ürünü olan bilim önce Batı’ya geçer; önce İyonya’da, daha sonra Atina ve Güney İtalya’da büyük atılım yapar; tam gelişme hızını yitirmeğe başladığı bir sırada tekrar Doğu’ya döner ve Nil ağzında kurulan İskenderiye’de yeni bir parlak bir döneme girer. Ancak bu dönemde uzun sürmez. Geometri, astronomi, fizik ve coğrafya gibi bilim dallarında sağlanan büyük ve gerçek başarılara rağmen, Roma yönetiminin giderek yozlaşması ve Hıristiyanlık ile birlikte türlü mistik inanç ve saplantıların yayılması karşısında araştırma ve öğrenme ruhu Batı’da canlılığını yitirmekten, hatta ortadan silinip gitmekten kurtulamaz. Bilimin yeniden canlanması, İslamiyet’in ortaya çıkmasıyla, yine doğu dünyasında kendini gösterir. Avrupa’nın 13’üncü yüzyılla başlayan ve Rönesans’tan günümüze kadar giderek hızlanan parlak bilimsel başarılarını İslam döneminin çalışmalarına borçlu olduğu inkâr edilemez. I,II,III,V,VII. Maddelerdeki açıklamalar doğru olduğundan doğru cevap B’dir. Sayfa: 5

İlk çağlardan bu yana günümüzde de yeni formüller, sistemler, yöntemler ve kuramlar geliştirilmektedir ki bu da bilimin sürekliliğine güzel bir örnek oluşturmaktadır. Coğrafi keşifler örnek değildir. Doğru cevap E’dir. Sayfa: 10

Geçmişte önemli sayılan belli başlı bilim dalları matematik, astronomi ve tıp olmasına karşın günümüzde genetik, nanoteknoloji vb. çok çeşitli bilim dalları ortaya çıkmıştır. Doğru cevap B’dir. Sayfa: 10

Roma Engizisyonunun karşısında Galileo Galilei (D.1564 –Ö.1642) gibi tarih boyunca bazı bilim insanları ve düşünürler bilim ile dinin uzlaşamaz ve birbirine karşıt uğraşılar olduğunu öne sürselerse de, bu genel olarak bilimin sorgulamaya dayanmasının, dinin ise sorgulamadan inanmayı gerektirmesinden kaynaklanmaktadır. Bazı düşünürler de bunun aksini iddia etmiştir. Özellikle 19. yüzyılın belirli dönemlerinde din ile bilimin birbirine karşı olduğu görünüşü kazanmıştır. Bu dönemlerde gelişen muhalefetin, karşıtlık tezine göre bilim ile din arasındaki herhangi bir etkileşim her zaman çatışmaya yol açacak ve din de, yeni bilimsel fikirlere karşı, saldırgan olan taraf olacaktır. Her ne kadar bu anlayış 19. yüzyılda John William Draper (D.1811 - Ö.1882) ve Andrew Dickson White (D.1832- Ö.1918) gibi isimlerce yaygınlaştırılmaya çalışılmışsa da bilim ile din arasındaki tarihsel ve bugünkü etkileşimi, çatışma ve işbirliği alanlarını açıklamaya yeterli olmamıştır. Bilim ile dinin tarih içinde çatışması sorunlarda olmuştur. Bilim ile dinin uzlaşmasının mümkün olmadığını savunan bilim insanları günümüzde de mevcutturlar. Örneğin İngiliz evrimsel biyoloji uzmanı Richard Dawkins (D.1941- ) bilim ile dinin uzlaşmasının mümkün olmadığını şiddetle savunmaktadır. Aksi görüşte olan bilim adamları ve yazarlar da mevcuttur; ABD’li biyolog Kenneth R. Miller (D.1948- ) gibi. Tarih boyunca din ile bilimi birleştirmeye çalışan, birbiriyle çelişmeyen yöntemler olduğunu ileri süren ve hatta birbirlerini tamamladıklarını düşünen bilim insanlarıda olmuştur. Zaman zaman dini kanıların bilimsel yöntemlerle veya bilimsel kanılar dini yöntemlerle açıklanmaya çalışılmıştır. Örneğin, İbn-i Sina Tanrı’nın varlığını akıl ve mantık yoluyla açıklamaya çalışmıştır. Buna ek olarak, özellikle modern çağda, bazıları bilim ve dinin birbirinden bağımsız olduğunu, insani deneyimin birbiriyle ilgisiz yönleriyle uğraştıkları ve bu sebeple birbirlerinin alanına bulaşmadıkça, kendi alanları içerisinde, sorunsuz bir şekilde birlikte var olabileceklerini öne sürmüşlerdir. Ama bu görüş pek de mümkün olmamıştır.

I,II,IV,V. Maddelerde bilim ve din ilişkisi ile ilgili açıklamalar doğrudur. Doğru cevap A’dır. Sayfa: 13

İnsanlığın tarihinde bilinen en eski çağ, Yontma taş (Eskitaş çağı) (M.Ö. 2.500.000–10.000) olarak adlandırılır. Zaman içinde biriken gözlemlerinden yararlanarak taşa çeşitli biçimler verdi; avladığı hayvanların derisinden giysi, kemiğinden alet yaptı; etiyle beslendi. Ateşi keşfettikten sonra doğaya egemen olmaya başlayan insan, çevresini gözlemleyerek elde ettiği bilgiler üzerinde düşünmeye başladı ve düşündüklerini başkalarına aktardı, yani dili buldu Yontma taş devrinden önce, insan mağaralarda barınıyordu. Kürklü hayvanların postlarını giyiyor, bitki ve ağaçların sebze ve meyvelerini çiğ olarak yiyordu. Bu güç koşullar, insanı, aklını ve içgüdüsünü kullanmayı zorunlu kıldı. Bu durumda insan, doğayı hazır kullanma yerine doğayı taklitle yavaş yavaş bazı şeyler üretmeye başladı. Yontma taş devrinde, mağara yerine, ağaçlardan ve taşlardan oluşan kulübeler, avladığı hayvanların derisinden, kemiklerinden giysi ve çeşitli aletler yaptılar. Ateşin bulunmasıyla da yiyeceklerin bir kısmını, pişirdiler. ilkel şehirleşme ile insanlar arasında, seslerden ve işaretlerden oluşan dil ortaya çıkmıştır.

Cilalı taş (M.Ö.10.000-6.000) çağında, insan daha önce elde ettiği bilgiler ve becerileriyle yavaş yavaş doğaya hükmetmeye başladı. Örneğin, suyun kaldırma kuvvetini bilmeden, basit kayıklar yaptı. Yonttuğu taşlardan, oyduğu ağaçlardan ve şekillendirdiği topraktan balta, keser, ok, yay, çanak, çömlek gibi aletler yaptı.

Maden çağında (M.Ö. 6000–600), Özellikle büyük nehir ve deniz kenarlarına tarıma elverişli bölgelerde şehirler oluştu. I,IV,VI,VIII. Maddelerdeki açıklamalar doğru olduğundan doğru cevap B’dir. Sayfa: 14-16

Çin’de kullanılan sayı sistemi on tabanlıdır. Ayrıca, işlem yapmalarını kolaylaştıran, abaküs ve çarpım cetveli gibi bazı basit aletler de kullandıkları bilinmektedir. Çin astronomisi, diğer uygarlıklardan bazı farklılıklar gösterir; takvim hesaplamalarında, diğer uygarlıkların güneş veya ayı esas almalarına karşın, Çin uyarlılıklarında yıldızlar esas alınmıştır ve diğer sistemlerde yıllık hesaplamalar kullanılırken, burada günlük hesaplamalar kullanılmıştır. Çin astronomisinde, Galileo’dan önce güneş lekeleri konusunda bilgi verildiği görülmektedir. Çin tıbbı, evren, doğa ve insan arasında sıkı bir ilişkinin bulunduğu anlayışına dayanır. Çinliler, barut, kağıt ve matbaanın icadıyla bilinirler. Barutu ateşli silahlar yerine kötü ruhları kovmak için kullanıyorlardı. Kağıt ve matbaa ilk defa Çinliler tarafından kullanılmıştır. Uygur türklerinin de matbaayı daha önce veya aynı zamanda kullandıkları bilinmektedir. Çinliler, Tıp’ta ileri bir durumda olup doğa ve insan arasında çok sıkı bir ilişkinin olduğunu kabul etmekteydi. Doğru cevap C’dir. Sayfa :16

Mezopotamya’da aritmetik ve geometri çok ileri bir düzeydeydi. Diğer maddelerdeki açıklamalar Eski Mısır’da bilim ve teknolojik gelişmeleri açıklamaktadır. Doğru cevap E’dir. Sayfa: 17

Hititlerin Mezopotamya kökenli “şekel” ve “mina” adlı ağırlık birimlerini kullandıkları, en çok bakır ve tunçtan eşyalar yaptıkları, çivi yazısı ve hiyeroglif yazı olmak üzere iki çeşit yazıları oldukları bilinmektedir. En önemli merkezleri Gordion ve Midas olan Frigya uygarlığının Fenike alfabesinin Batı’ya yayılmasında önemli bir rolü olmuştur. Bakır ve tunç gibi bazı madenleri kullanmasını iyi bilen Hititler, bunlardan çok çeşitli ev eşyası yapmışlardır. Hititler, iki tekerlekli savaş arabasını ilk yapan ulustur. Ölçü ve tartı aletleride yapmışlardır. Mezopotamya kökenli oldukları sanılan “şekel’’ ve “mina” adlı ağırlık birimlerini kullanmışlardır. Taşlar ve kayalar üzerine kabartma insan ve hayvan heykelleri yapımında çok ustaydılar.

Urartular, özellikle mimarlıkta ve el sanatlarında çok ustacıydılar. Aritmetik ve geometride oldukça ileri gitmiş olduklarını, yaptıkları kapı ve pencere gibi şeyler üzerine, alan ve hacim ölçülerini hesaplayarak yazmış olduklarından anlamaktayız.

Frigyalıların Fenike yazısını kullandıkları bilinmektedir.

Batı Anadolu’da kurulan ikinci önemli uygarlık, Lidya uygarlığıdır. Lidyalıların en önemli başarısı ve Dünya uygarlığına katkıları, ilk defa madeni parayı icat etmeleri ve kullanmalarıdır. Doğru cevap A’dır. Sayfa 20-21

M.S. 1000 yılında, İtalya’nın Bologna kentinde, hukuk eğitimi almak isteyen öğrenciler, Universitas adlı bir oluşum başlattılar. Bu oluşumun etkisiyle yaklaşık bir yüzyıl sonra, Bologna Üniversitesi’nde tıp ve felsefe fakülteleri kuruldu. Bu üniversiteden sonra, Oxford, Cambridge, Padua, Ravenna ve Paris Üniversiteleri de kuruldu. Bu üniversiteler, İlahiyat, Kilise Hukuku, Tıp ve Genel Meslekler olmak üzere dört programdan oluşuyordu ve öğretim üyeleri din adamı kimliğini taşıyordu. Bütün programlardaki dersler iki ana gruba ayrılıyordu. Birinci grup, gramer (dilbilgisi), retorik (konuşma) ve diyalektik ders paketini içerecek şekilde olup, üçlü anlamına gelen Trivium adını alıyordu. İkinci grup ise, Aritmetik, Geometri, Müzik ve Astronomi ders paketini içerecek şekilde olup, dörtlü anlamına gelen, Quadrivium adını alıyordu.