Roma Döneminde Bilim ve Teknoloji

Roma dönemi, insanın daha rahat bir ömür
sürmesini amaçlayan teknolojik gelişmelerin yoğunlukta
olduğu bir zaman dilimidir. Bu dönem içerisinde,
şehircilik, hukuk, devlet yönetimi ve askerlik alanında
bugün bile, örnek alınabilecek başarılara imza atılmıştır.

Roma düşünce biçiminde, bilim, bilim için değil,
yaşamsal fayda için yapılması gereken bir uğraş olarak
görülmüştür.

Romalılar, önce İtalya’yı, sonra Yunanistan,
Akdeniz’in tamamına yakını ve Mısır, Büyük Britanya
adasına kadar olan toprakları ele geçirerek, büyük bir
imparatorluk kurdular. Böylece Akdeniz kültürü, Kuzey
Avrupa’ya kadar yayıldı. M.S.395 yılında, imparatorluk,
Doğu ve Batı olmak üzere ikiye bölündü. Onbeşinci
yüzyıla kadar yaşayan Doğu Roma İmparatorluğu’nun
başkenti İstanbul (Byzantium) iken, Batı Roma
İmparatorluğu’nun başkenti Roma idi.

Tıp, tarım, mühendislik ve mimarlık
alanlarındaki çalışmalara önem vermeleri insan yaşamını
doğrudan ilgilendirmesinden kaynaklanmaktadır.

Antik Yunan ve Helenistik dönemlerdeki,
evrende olan biteni sorgulama ve insan aklıyla
birleştirerek yorumlama, yani insan aklını kullanma
yoluyla düşünce sistemleri oluşturmaya yönelik bilimsel
gelişmelerin yerini, Roma döneminde, teknolojik
gelişmelerin ağırlıkta olduğu gelişmeler almıştır. Romalı
düşünürlerin soyut düşünme konusunda Yunanlılardan
yararlandıkları söylenmektedir. Romalı düşünürler,
bilimsel tabana dayanan düşünceler üretmemişlerdir. Yine
de üst sınıf Romalılar, Yunan uygarlığına saygı
göstermişlerdir.

Romalıların bilimle yüz yüze gelişleri,
Archimedes gibi Güney İtalya ve Sicilya’ya yerleşmiş
Yunan düşünür ve bilim insanları yardımıyla olmuştur.

Epikuros, M.Ö. 340 ile M.Ö. 270 arasında
yaşamış Helenistik dönem düşünürlerinden biridir.

Stoacılık ve Epikürcülük şeklindeki iki okuldan
birinin kurucusudur.

Ahlak felsefesi ve bilgiye olan yaklaşımında
kuşkuculuk olarak özetlenebilen düşüncesi M.S. dördüncü
yüzyıla kadar etkisini sürdürmüştür.

Epikuros’un ahlak felsefesinin ana düşüncesi,
mutluluk, amacı, insanın mutluluğa giden yolunu
araştırmaktır. İnsan, tanrı ve ölüm korkusundan
kurtulmalıdır. Bunun için kuruntular ve önyargılardan
arınmak gerekir.

İnsan ruhu maddesel niteliğe sahiptir, başka
şekilde var olamaz. Ruhun dört ögeden oluştuğu ifade
edilmiştir: Ateş, nefes, hava ve tanımlanamayan dördüncü
bir öge. Bunlardan ilk üçü bedensel parçayı oluşturur,
dördüncü ise ruhsal parçayı oluşturur. İnsan öldüğünde bu
ögeler birlikteliklerini yitirirler. Böylece, ölümsüzlük ya
da yeniden dirilme diye bir şey yoktur. Epikuros’un bu
konudaki sözü etkileyicidir: “Ölümden korkmak
anlamsızdır. Çünkü yaşadığımız sürece ölüm yoktur.
Ölüm geldiğinde ise biz yokuz”.

Epikuros’a göre erdem, doğru yaşamak
düşüncesidir. Doğru yaşamaksa, mutluluğu aramak ve ona
ulaşmakla ilişkilidir.

Epikuros’un ahlak felsefesinde, tek amaç
mutluluğa ulaşmak olsa da irade özgürlüğü de
savunulmuştur. İnsan, kaçınılmaz bir zorunluluğun kölesi
olamaz, kendi kaderini kendisi belirler. İnsanın iradesi, iç
ve dış birçok koşuldan etkilenmektedir, buna rağmen
kararını kendi vermektedir. Yasaların kararlarımızı
etkilememesi gerektiğini belirtir.

Antik Yunan ve Roma Dönemleri’nde yaşayan
insanların duygularını kontrol etmeleri gerektiği
düşüncesini savunur.

Akımın kurucusu M.Ö.310 yıllarında Atina’da
yaşamış olan Kıbrıs’lı Zenon (M.Ö.334-263)’dur.

Zenon, bir insanın, zenginlik, mutluluk ve
sağlığa, erdemle ulaşabileceğine inanıyordu. Çünkü
erdemli insanlar, duygusal denge ve huzura kavuşmuş
olarak, mutlu olmak için gereken koşullara sahiptirler.
Duygusal açıdan dengesiz ve huzursuz olanlar ise
erdemsiz insanlardır, bunlar ne kadar zengin ve sağlıklı
olurlarsa olsunlar mutsuzdurlar.

Zenon ve sonraki Stoa’cı düşünürler, Antik
Yunan yaşamında M.Ö. ikinci yüzyıla kadar etkili
olmuşlardır. Romalılar, M.Ö. ikinci yüzyılda Yunanistan’ı
ele geçirdikten sonra, Stoacılık’la karşılaştılar.

Stoacılara göre, tüm nesneler, bu ruhtan bir parça
taşımakta olduklarına göre, doğadaki tüm nesneler
birbiriyle bağlantılı idi. Bunun gibi, insanlar da
birbirleriyle ve başka nesnelerle ilişki içindeydiler.
Stoacılar, hangi din ve ırktan olurlarsa olsunlar, bütün
insanlar kardeştiler. Köleler bile, özgür insanlarla eşit
haklara sahip olmalıydılar.

Aşılanan düşünce tarzı şudur; bu dünyaya bir
kereye mahsus geliniyor. Öldükten sonra, yok olmaya
mahkumuz. O halde yapılacak tek şey, bu dünyada son
nefesimize kadar, yaşamın keyfini sürmeliyiz. Bu
düşüncenin Roma toplumu tarafından benimsenmesi, bu
dönem içerisindeki bilime verilen önemi olumsuz yönde
etkilemiştir. Bunun yerine daha rahat yaşamak için yapılan
çalışmaların öne çıktığı görülmüştür.

Şehircilik çalışmaları, hukuk, devlet yönetimi,
askerlik alanındaki çalışmalar.

Naturalis Historia (Doğa Araştırmaları).

Ansiklopedi olarak da isimlendirilebilen bu
eserin yazılmasında, yararlandığı yazar sayısı 473 olup,
çeşitli konularda topladığı veri sayısının 35.000 civarında
olduğu söylenmektedir. Eserinde uydurma ve güvenilir
konular birbirine karışmış vaziyettedir. Bu hatalarına
rağmen, bu eser, mükemmel bir derlemedir, yüzyıllar
boyunca, doğadaki olaylara karşı ilgiyi çekmesi
bakımından önemlidir.

Evren, yeryüzünün fiziksel ve tarihsel coğrafyası,
insan anatomi ve fizyolojisi, zooloji, botanik, bitkilerden
elde edilen ilaçlar ve tedavi ettiği hastalıklar,
hayvanlardan üretilen ilaçlar, mineraller, madencilik,
madenlerin tıp, mimarlıkta kullanımı gibi konular yer
almaktadır.

M.S. 70 ve M.S. 140 yılları arasında,
İskenderiye’de yaşamış, matematik, astronomi ve fizik
çalışmaları yapmış Yunanlı bir bilim adamıdır.

Yay uzunluklarının ölçülmesi ve küre yüzeyine
çizilen üçgenlerle ilgili altı ciltten oluşan eseri vardır. Bu
kitabında, küresel üçgenlerin tanımı ve özelliklerini
tanımladıktan sonra, Menelaus Teoremi olarak tanınan,
düzlemsel ve küresel üçgenlerle ilgili kesenler teoremini
açıklamıştır. Menelaus, küresel üçgenlerin iç açılarının
toplamının, düzlemsel üçgenlerden farklı olarak, 180o den
büyük, küçük veya eşit olabileceğini belirterek, bunu
kanıtlayan ilk bilim adamı olarak bilim tarihinde yerini
almıştır

M.S. 214 ile M.S. 298 yılları arasında
İskenderiye’de yaşamış ünlü bir matematikçidir.

Diophantos, ikinci derece denklem sistemlerinin
çözümüyle ilgilenmiştir, aritmetik kitabında da yer alan bu
işlemlere Diophantos analizi denilmiştir.

Diophantos.

M.S. 85 ile M.S. 165 yılları arasında,
İskenderiye’de yaşamış olan Batlamyus (Yunanca adıyla
Klaudyos Ptolemaios), astronomi, matematik, coğrafya,
optik dallarında çalışmalar yapmış bir bilim adamıdır.

Astronomi bilgilerini Mathematike Syntaxis
(Matematik Sentezi) isimli bir kitapta toplamıştır. Bu eser
daha sonra, Megale Syntaxis (Büyük Sentez) adıyla
anılmış ve Arapça’ya el Mecisti adıyla çevrilmiştir.
Arapça’dan Latince’ye çevrildiğinde ise adı Almagest
olarak değişmiştir.

Bu kitapta, evren küre şeklinde olup, yerküre bu
evrenin merkezinde hareketsiz durmaktadır. Batlamyus’a
göre, yer hareket etmiş olsaydı, yeryüzündeki herşey
uzaya saçılacaktı ve yer kürede dağılacaktı. Ay, Güneş,
Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter, Satürn ve sabit yıldızlar
yerin etrafında, dairesel yörüngeler üzerinde, sabit hızlarla
dönmektedir. Bu modele klasik astronomide, Dışmerkezli
Düzenek (ya da Eksantrik) modeli adı verilir. Bunun
yanısıra Batlamyus Çember merkezli Düzenek adı verilen
bir başka model daha geliştirmiştir. Çember merkezli
Düzenek (ya da Episikl) modelinde, gök cisimleri, yeri
merkez kabul eden çember şeklindeki yörünge üzerinde
merkezi hareket eden küçük çemberler üzerinde hareket
ederler.

Coğrafya isimli kitapta toplamıştır.

Kristof Kolomb’un içinde bulunduğu birçok
kaşifin bu kitaptan yararlandığı söylenmektedir. Kristof
Kolomb’a batı’dan doğu’ya giderek tekrar batı’ya ulaşma
cesaretini bu kitap vermiştir ve böylece Amerika’nın
keşfedilmesi mümkün olmuştur.

Katoptrik (Yansıma).

• Aynada görülen nesneler, gözün bulunduğu
konuma bağlı olarak aynadan nesneye yansıyan
görsel ışın yönünde görülürler.
• Aynada görülen nesneler, nesneden aynaya
çizilen dikme yönünde görülebilirler.
• Işığın dik doğrultuyla yaptığı gelme ve yansıma
açıları birbirine eşittir.

- Işık, az yoğun ortamdan çok yoğun ortama ya da
çok yoğun ortamdan az yoğun ortama geçerken
kırılır.
- Işık doğrusal olarak yayılır ve farklı yoğunluktaki
iki ortamı ayıran sınırda doğrultusunu değiştirir.
- Gelme ve kırılma açıları birbirine eşit değildir,
fakat aralarında nicel bir ilişki vardır.
- Görüntü, gözden çıkan bir ışının uzantısında elde
edilir.

Strabon, M.Ö. 64 ile M.S. 24 yılları arasında,
Amasya’da yaşamış ve coğrafya konusunda çalışmış bir
bilim adamıdır.

Coğrafya isimli eseri yazmıştır. Bu eserde
Anadolu ve çevresinde yapmış olduğu geziler sırasında
edindiği bilgileri toplamıştır.

Amasyalı Strabon.

Lucretius, M.Ö. 95 ile M.Ö. 55 yılları arasında
yaşamış ve Sisam adasında doğmuş, Atomsal Evren
Kuramı’nın yanı sıra Stoacılık ile Epikürcülük düşünce
akımlarını benimsemiş Roma dönemi düşünürlerindendir.

En önemli eseri olan De Rerum Natura
(Varlıkların Doğası Üzerine)’dır.

Bu eserinde varlıkların nasıl oluştuğunu
araştırarak, varlığı madde ve boşluk olmak üzere iki
parçaya ayırarak, bunlardan maddenin atomlardan
meydana geldiğini ifade etmiştir. Maddenin temel yapı
taşı olan atomların sınırlı türlere sahip olduğunu, fakat
sınırsız sayıda olduklarını iddia etmiştir.

Celcus, tıp alanında çalışmış bir bilim adamı,
düşünür ve ünlü hatiplerden biridir.

Sekiz ciltten oluşan De Re Medicana (Tıbbi
Konular Hakkında) isimli bir tıp alanında bir kitap
yazmıştır. De Re Medicana, özellikle teşhis ve tedavi
yöntemleri açısından son derece önemlidir. Ayrıca, cerrahi
ile ilgili bilgiler de bu kitapta verilmektedir. Bunun yanı
sıra, diyetten bahsedilerek, sağlıklı bir beslenme üzerinde
de durulmaktadır.

İnsan Vücudunun Parçalarının İsimleri Hakkında,
İnsan Vücudunun Anatomisi, Nabız Hakkında, Böbrek ve
Mesane Hastalıkları Hakkında adlı kitapları yazmıştır.

Galenos.

Anatomi ve fizyoloji alanındaki çalışmalarını,
maymun ve domuz vücutları üzerinde yaparak, bazı kas ve
iç organlar hakkında bilgiler edinmiştir. Maymun ve
domuz vücutları, insan vücuduna benzemediği için,
çalışmalarında birçok hataya rastlanmıştır.

Galenos, böbreklerden çıkan üreterleri
bağlayarak, idrarın böbreklerde süzüldüğünü ve kandaki
zararlı maddelerin böbrekler yardımıyla dışarı atıldığını
görüşünü ileri sürmüştür. Bugünkü düşünceye göre ise,
böbrekler kandaki üreyi süzmektedir. İdrarın süzülmesi
işlemi ise, mesanede gerçekleştirilmektedir.

Dioscorides tarafından yazılan Materia
Medica’da (Tıbbi Bitkiler) tıbbi bitkiler hakkında kısa
bilgiler verilerek, bunların nerelerde bulundukları ve hangi
hastalıklara iyi geldiği konusunda bilgiler verilmiştir.
Dioscorides’in verdiği bitki adlarından çoğu bugün bile
kullanılmaktadır.

Vitrivius.

De Architectura Libri Decem (Mimarlık Üzerine
On Kitap).

De Architectura Libri Decem (Mimarlık Üzerine
On Kitap), yalnız M.S. onaltıncı yüzyılın en önemli
mimarı olan Palladio’yu değil, Ortaçağ sonu ve Rönesans
dönemi mimarları, hatta onsekizinci yüzyıl İngiliz
mimarisini de derinden etkilemiş olan bir eser olduğundan
önemlidir.

- Mimar ve Mimarlık
- İnşaat Malzemeleri
- İyon, Dor ve Korinthos Yapı Düzenleri
- Tapınak Türleri ve Düzenleri
- Kamu Binaları
- İklim ve Konut Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi
- Sıva ve Sıva İşciliği
- Su Kaynakları
- Astronomi, Güneş ve Su Saatleri
- Makineler ve Savaş Araçları

Vitrivius’un De Architectura Libri Decem adlı
eserinde tanımladığı Vitrivius Adam figürüdür.

Varro.

Disiplin.

Disiplin, dokuz bölümden oluşuyordu. Her bölüm
farklı bilim dallarıyla ilgili yazılmıştı. Bunlar sırasıyla,
Dilbilgisi, Tartışma ve İkna Etme Sanatı (Diyalektik),
Hitabet Sanatı (Retorik), Geometri, Aritmetik, Astronomi,
Müzik, Tıp, Mimarlık şeklindedir.

9 bölümün son ikisi olan tıp ve mimarlık
çıkarılarak, geride kalan yedi bölümün ilk üçü trivium
(üçlü), diğer dördü kuadrivium (dörtlü) adıyla
birleştirilerek, düzenlenmiş hali ders kitabı olarak
okutulmuştur.

Varro, hastalıkların, gözle görülemeyecek kadar
küçük hayvancıklar vasıtasıyla bulaştıklarını ifade etmişti.
Havada, suda yüzen bu hayvancıklar, insanların ağız ve
burnundan vücuda girmek suretiyle, tehlikeli hastalıklara
yakalanmaya neden oluyorlardı.

Roma dönemi, çok etkileyici teknolojilerin
geliştirildiği bir zaman dilimidir. Aslında, Roma Uygarlığı
yenilikçi ve ilerlemeci sayılmaz. Romalılar’a ait birçok
yenilik Antik Yunan Dönemi’nde tasarlanmıştı. Yeni
düşüncelere pek rağbet edilmezdi. Buna rağmen yine de
yaşamı etkileyen birçok teknolojik aşama ortaya atılmıştır.

Bu dönem içerisindeki mühendislik, Roma
teknolojisinin üstünlüğünde ve gelişmesinde, büyük bir
paya sahipti.

Bu dönemde yüzlerce arena, yol, köprü, su yolu,
hamam inşa edilmişti. Bu dönem içerisinde, Kolezyum,
Panteon gibi birçok anıt inşa edilmiş olup, Roma
mühendisliği ve kültürünün mirasını bugün de
yaşatmaktadırlar.

Romalılar, M.Ö. birinci yüzyılda sayısız özgün
mimari tasarıma olanak veren betonu kullanmaya
başlamışlardır. Bunun yanı sıra, M.Ö. 50 yılına yakın
dönemde, Suriye’de keşfedilen cam üfleme işlemini
keşfettiler. Roma ordusunun Yunanistan seferinden sonra,
mozaik örneklerinin getirilmesiyle, mozaik de
imparatorluk sınırlarında çok popüler hale geldi.

Betonun kullanılması, dayanıklı Roma yollarının
yapımına olanak sağlamıştır. Geniş ve etkin bir ulaşım
ağının inşa edilmesi, Roma’nın gücünü ve nüfuzunu
oldukça arttırmıştır. Başlangıçta askeri amaçlarla yapılan
yollar Roma’yı bir ticari kavşak haline getirmiştir.

Romalılar, şehirler, sanayi bölgeleri ve tarım
alanlarına su sağlamak amacıyla, çok sayıda su yolları
yapmışlardır. Örneğin Roma, toplam uzunluğu üç yüz elli
kilometre olan on bir su yoluyla besleniyordu. Su
yollarının büyük bir kısmı yer altındaydı, yalnızca küçük
bir bölümü, kemerlerle desteklenecek şekilde yer üzerinde
bulunmaktaydı. Yerçekimi etkisiyle çalışan su yolları, çok
büyük miktarda su taşıyabiliyordu. Bazen de elli metreden
daha derindeki suyun yukarı çıkarılması için sifonlar
kullanılırdı.

Bunlardan birincisi “Thermae” adıyla bilinen
Roma hamamlarıdır. Hamamlar hijyen sağlamalarının
yanı sıra, sosyal amaçlara da hizmet etmekteydiler. Bunun
yanında birçok Roma evinde, tuvalet, boru ile boşaltım
tesisatı içeren “Cloaca Maxima” adı verilen karmaşık
kanalizasyon sistemleri vardı.

Birçok Roma evinde, tuvalet, boru ile boşaltım
tesisatı içeren “Cloaca Maxima” adı verilen karmaşık
kanalizasyon sistemleri vardı. Bazı tarihçilere göre,
kanalizasyon ve boru tesisatında kullanılan kurşunun
doğumlarda azalmaya, toplumda bireylerin güç kaybına
neden olmasının kurşun zehirlenmesinden ileri geldiğini
ileri sürdükleri bilinmektedir. Bu durum, Roma’nın
çöküşünü hazırlayan nedenler içerisinde sayılmaktadır.