BİLİM FELSEFESİ

Yordamı oluşturan kurallar kesin olmayıp yalnızca yönlendirici olan kurallardır. Yordam, negatif yordam ile pozitif yordama ayrılır. Negatif yordam, teori dizisinin katı çekirdeğini korumayı amaçlar. Pozitif yordam ise, teori dizisini oluşturan teorilere özgü olan koruyucu kuşakların adım adım ortaya konulmasını yönlendirir.

Doğru cevap B'dir.

Kuhn’un ortaya koyduğu disipliner matriks anlamındaki bilimsel paradigma kavramı,

Doğru cevap E'dir.

Bilimsel değerler, herhangi bir bilim dalındaki alternatif teoriler arasında hangisinin daha gelişmiş olduğunu belirten ölçütlerdir.
Başlıca bilimsel değerler, dakiklik (accuracy), tutarlılık (consistency) kapsamlılık (scope), yalınlık (simplicity) ve verimlilik (fruitfulness)tir.

Seçilen teori dakik olmalı, yani teoriye dayanarak türetilen öndeyiler ile gözlem ve deney sonuçları arasında uyum olmalıdır. Özellikle niceliklerin hesaplanan değerleri, ölçülen değerlerine yaklaşık olmalıdır. Aynı niceliğin farklı yöntemlerle
ölçülen değerleri de birbirine yaklaşık olmalıdır. Örneğin Avogadro sayısı on üç farklı yöntemle ölçülmüş olup ölçü sonuçları birbirine çok yakım çıkmıştır.

Doğru cevap B'dir.

Bilimsel değerler, herhangi bir bilim dalındaki alternatif teoriler arasında hangisinin daha gelişmiş olduğunu belirten ölçütlerdir.
Başlıca bilimsel değerler, dakiklik (accuracy), tutarlılık (consistency) kapsamlılık (scope), yalınlık (simplicity) ve verimlilik (fruitfulness)tir.

Seçilen teori tutarlı olmalı, yani (a) teorinin önermeleri arasında çelişki olmamalı, (b) söz konusu teorinin önermeleri ile aynı zamanda kabul edilen başka bilim dallarına ilişkin teorilerin önermeleri arasında çelişki olmamalıdır. Örneğin klasik kinetik gaz teorisi kendi içindeki önermelerle olduğu gibi klasik Newton mekaniği teorisinin önermeleriyle de tutarlıdır.

Doğru cevap D'dir.

Nagel’in ortaya koyduğu indirgemeci gelişim görüşünde, bir teorinin yerine geçen
ikinci bir teorinin birincisinden daha gelişmiş olması, birinci teorinin onun yerine
geçen ikinci teoriye indirgenmesi veya başka bir deyişle ikinci teorinin birinci teoriyi indirgemesi demektir.

Lakatos’un teori gelişimi görüşünde, verilen bir teori dizisinde (birincisi dışında) her teori bir önceki teoriden daha gelişmiş ise, bu teori dizisine gelişen teori dizisi denir.

Bilim felsefesinde, teorilerin gelişimine ilişkin birbirinin karşıtı olan iki çeşit görüş vardır. Bunlar birikimsel gelişim görüşleri ile devrimsel gelişim görüşleridir.

Nagel’in ortaya koyduğu indirgemeci gelişim görüşünde, bir teorinin yerine geçen ikinci bir teorinin birincisinden daha gelişmiş olması

Lakatos’un görüşünde, bir teori dizisine ait her teorinin postulatlar kümesi, temel hipotezler kümesi ile yardımcı hipotezler kümesinin birleşimidir. Dizideki tüm teorilere ortak olan temel hipotezler kümesine, teori dizisinin katı çekirdeği, dizideki her teorinin yardımcı hipotezler kümesine de o teoriye özgü koruyucu kuşak denir

Bir teorinin hipotezlerinden tümdengelimsel olarak türetilen bir önermenin değillemesi gözlem ve/ veya deneyle doğrulanmış bir gözlem önermesi ise, bu önermenin dile getirdiği olguya sözü geçen teoriye ilişkin bir anomali denir.

Anomali kavramını kullanarak (1) biçimindeki bir teori dizisini yönlendiren bir bilimsel araştırma programının yapısını şöyle dile getirebiliriz. Bir bilimsel araştırma programı, (1) teori dizisinin katı çekirdeği ile yordamı (heuristic) denilen yöntemsel kurallardan oluşur. Yordamı oluşturan kurallar kesin olmayıp yalnızca yönlendirici olan kurallardır. Yordam, negatif yordam ile pozitif yordama ayrılır. Negatif yordam, teori dizisinin katı çekirdeğini korumayı amaçlar.

Kuhn’un ortaya koyduğu disipliner matriks anlamındaki bilimsel paradigma kavramı, sembolik genellemeler, metafizik ilkeler, modeller, bilimsel değerler ve örnek problem çözümleri öğelerini içerir.

Olağan bilim problemleri üç çeşide ayrılır (bkz. Kuhn, 1970, s. 35 - 42; Kuhn, 2008, s. 97 - 111): (i) Olgu-toplama problemleri, (ii) Teori-sınama problemleri ve (iii) Teori-geliştirme problemleri.

Olağan bilim döneminde, bilimsel paradigmanın içerdiği teori er geç anomalilerle karşılaşır. Anomalilerin ortaya çıkması ise şu üç şıktan birine yol açar (bkz. Kuhn, 1970, s. 84; Kuhn, 2008, s. 176). (i) Bilimsel paradigma kısmen değiştirilerek anomali giderilir. (ii) Bilimsel paradigma hiçbir değişime uğramayıp anomali giderilemeden (gelecek zamanda giderilebileceği umuduyla) geriye kalır. (iii) Bilimsel paradigma ret edilip, bilimsel devrimle yerine geçen bilimsel paradigmada anomali giderilir.

Olağan bilim döneminde giderilemez anomaliler ancak gelişim sürecinde göz ardı edilebilirler.

Şimdi bilimsel devrim, yani devrimsel gelişim örneği olarak, 1900 - 1912 yıllarındaki klasik kinetik gaz teorisinden kuantum mekaniğine dayalı kinetik gaz teo- risine, kısaca kuantum kinetik gaz teorisine, geçiş süreci

(1) teori dizisine ait her Qi teorisinin postulatlar kümesi, Q temel hipotezler kümesi ile Q1’ olarak gösterdiğimiz yardımcı hipotezler kümesinin
birleşimidir. Q1’ yardımcı hipotezler kümesine Qi teorisine özgü koruyucu kuşak (protective belt) denir. (Aşağıda görüleceği gibi, Q1’ kümesine ait
yardımcı hipotezlerin işlevi, katı çekirdeğe ait temel hipotezlerin yanlışlanmasını önlemektir.

Kuhn’un ortaya koyduğu disipliner matriks anlamındaki bilimsel paradigma kavramı, sembolik genellemeler, metafizik ilkeler, modeller, bilimsel değerler ve örnek problem çözümleri öğelerini içerir.

Seçilen teori tutarlı olmalı, yani (a) teorinin önermeleri arasında çelişki olmamalı, (b) söz konusu teorinin önermeleri ile aynı zamanda kabul edilen başka bilim dallarına ilişkin teorilerin önermeleri arasında çelişki olmamalıdır. Örneğin klasik kinetik gaz teorisi kendi içindeki önermelerle olduğu gibi klasik Newton mekaniği teorisinin önermeleriyle de tutarlıdır.

Seçilen teori verimli olmalıdır, yani teori ilgili bilim insanlarına yeni problem
ve araştırma alanları sağlamalıdır. Örneğin kinetik gaz teorisi, çeşitli gaz moleküllerinin farklı sıcaklıklardaki ortalama hızlarını hesaplama problemine yol açmıştı.