BİLİM FELSEFESİ

Eğer yasa-görünümlü önermenin mantıksal-olmayan tüm terimleri gözlem terimi ise, bu önerme bir deneysel yasayı, teorik terim ise, bir teorik yasayı dile getirir. Bu kavram çerçevesini göz önünde tutarak Ünitenin ikinci bölümünde bilimsel teorilere ilişkin iki yaklaşımı ele alıyoruz. Teorilerin sözdizimsel yaklaşımı olarak adlandırılan birincisinde, bir teori, teorik postulatlarla (aksiyomlarla), bu postulatlarda geçen teorik terimler ile gözlem terimleri arasındaki bağlantıyı kuran bağlantı postulatlarından oluşur. Bağlantı postulatlarında hem teorik terimler hem de gözlem terimleri geçer. Böylelikle teorik postulatlar ile bağlantı postulatlarından yalın olguları ya da düzenlilikleri dile getiren gözlem önermeleri türetilebilir. Böylece teori açıklama yapar ya da öndeyide bulunur. Teorilerin anlambilimsel yaklaşımı olarak adlandırılan ikincisinde ise, sözü geçen postulatların (aksiyomların) yanı sıra gerçek bir nesne dizgesini ve/veya özelliklerini temsil eden model denilen matematiksel yapılar bulunur ve teorinin doğruluğu bu modellere dayanır.

Bilimsel yasaların birleştirici açıklama modeline göre bir arada açıklanabilecek türden yasalara Boyle-Mariotte, Charles ve Gay-Lussac yasaları gibi klasik termodinamik gaz yasaları kinetik gaz teorisi çerçevesinde örnek gösterilebilir.

Gözlem önermelerinde geçip gözlemlenebilir bir nesne dizgesini, olayı ya da özelliği gösteren terime gözlem terimi denir.

Boyle-Mariotte, Charles ve Gay-Lussac yasaları gibi klasik termodinamik gaz yasaları üç gaz yasasını sırasıyla dile getiren yasa-önermelerinin mantıksal-olmayan tüm terimlerinin birer gözlem terimi olduğu görülmektedir. Bu çeşit yasa-önermelerinin karşılığı olan yasalara deneysel yasa denir.

Teorik terimler, bir teorinin ilişkin olduğu gözlemlenemezleri gösteren terimler demektir. Bir teorik önerme, içinde geçen mantıksal-olmayan terimlerinin tümü teorik terim olan önerme olup, bu önermelerin dile getirdiği yasalara teorik yasa denir.

Herhangi bir yasa-görünümlü önerme doğru ise bir yasayı gösterir. Bir yasayı gösteren önermeye, yasa önermesi denir.